Morgunblaðið - 21.11.1997, Blaðsíða 6

6 B FÖSTUDAGUR 21. NÓVEMBER1997
MORGUNBLAÐIÐ
■J" ÝMSIR vísindamenn og
margir áhugamenn eiga sér
draum um að geta ferðast
tiltölulega vandræðalaust á
milli stjarnanna, annaðhvort
^ á hraða ljóssins eða jafnvel
hraðar. Ef við eigum til dæmis er-
indi á næstu stjömu fyrir utan
okkar sólkerfi og förum á hraða
ljóssins erum við rúmlega 4 ár á
leiðinni, og svo þarf að komast til
baka! Það er eiginlega full tíma-
frekt.
Ef við ætlum að kanna alheiminn
með eigin augum þurfum við að
finna betri lausnir á ferðalögum,
sem eru ekki eins þunglamalegar
og nú tíðkast. Nýjar uppgötvanir
skortir um hentugt eldsneyti, meiri
hraða og um ferðamáta sem bygg-
ist til dæmis á tengslum rafsegul-
krafta og þyngdarsviðs.
Drauminn um þessi ferðalög á að
minnsta kosti nokkur hópur vís-
indamanna sem vinna við
rannsóknir á geimferðalögum,
aðdáendur vísindaskáldskapar og
böm, og nýlega gerðust stjórendur
NASA, bandarísku geim-
ferðastofnunarinnar, svo djarfir að
setja sér hið „ómögulega" stjarn-
fræðilega markmið að finna nýjar
leiðir til að gera drauminn að veru-
leika. Trúir þeirri hugmynd að
enginn árangur verði af aðgerða-
leysi og vantrú hélt NASA
vinnufund um málið í ágúst
síðastliðnum.
Eldsneyti alheimsins
brennur út áður en
áfangastað er náð
„Ef við ætlum að komast til
næstu stjama án þess að það taki
óratíma þá verðum við að uppgötva
nýjar aðferðir til geimferða,“ segir
Bergþór Hauksson, MS í
stærðfræðilegri eðlisfræði frá
Háskóla íslands árið 1996, en hann
T hefur kynnt sér áætlun NASA um
að skapa straumhvörf í geim-
ferðum.
Eldflaugamar sem nú skjótast
út fyrir gufuhvolfið í stuttar ferðir
krefjast mikillar orku og massa.
Þær duga til ferða innan sólkerfis-
ins en skammt ef áfangastaðurinn
er Proxima Centauri, en hún er
nálægasta fastastjaman, 4,3 Ijósár
í burtu og er sýnileg berum augum
sem dauf blossastjama í stjörnu-
merkinu Mannfáki eða Kentári.
„Við þyrftum meira efni en tO er í
alheiminum sem eldsneyti til að
komast á innan við 900 árum til
Proxima Centauri með núgildandi
aðferðum," segir Bergþór en
hreyfing eldflauga byggist á
varðveislu skriðþunga og mjög
mikið drifefni (fast eða fljótandi
efni til að knýja hreyfil) þarf til að
koma þeim á mikla ferð.
Vantar nýtt efni,
hraða og orku
Áður en lengra er haldið er best
að gera sér grein fyrir nokkmm
stjamfræðilegum vegalengdum.
Vegalengdin frá sólu til jarðar er 8
ljósmínútur, til Plútó 5,4 ljós-
Iklukkustundir, að miðju vetrar-
brautar 28 þúsund ljósár og þaðan
að ystu mörkum vetrarbrautarinn-
ar era 100 þúsund ljósár og til
næstu vetrarbrautar eru 2,25
! milljón Ijósára en miðað við það er
stutt til Proxima Centauri!
Verkefni NASA sérfræðinganna
er að finna vísbendingar í
náttúranni sem geta hjálpað okkur
til að láta drauminn um ferðir á
ljóshraða rætast og að finna aðferð
til að koma okkur til stjarnanna.
Þessu viðfangsefni hefur verið
skipt í þrennt.
1. Finna leið til að koma fórum
áfram án þess að nota drifefni.
Spumingin er: Hvemig er hreyf-
ing án drifefnis möguleg, og hvaða
, rannsóknir era nauðsynlegar?
2. Finna leiðir til að ná mesta
mögulega hraða. Takmarkaða
afstæðiskenningin segir að visu að
ekkert fari hraðar en ljósið, en ef
við getum fundið leið til að beygja
rúmið og „moka“ því aftur fyrir
okkur, gætum við ef til vill sigrað
, ljósið?
3. Finna leiðir til að framleiða
DAGLEGT LÍF
sveigja rúmið má ef til vill komast
fram úr ljósinu.
2. Algert tóm er ekki til, því þótt
við tæmum allt er ávallt tómaflökt
eftir. Kasímírhrif er staðfesting á
tómaflöktinu. Hér liggur hugsan-
leg orka til nýtingar í geimfóram.
3. Nota ofurleiðara sem snúast til
að minnka tregðu.
B: Mesti mögulegi hraði:
4. Nota ormagöng sem stytta
leiðina frá einum stað til annars.
5. Nota varpdrif til að strekkja
rúmið og hrúga því fyrir aftan
geimfarið. Færa heiminn til með
því að breyta tímarúminu í kring-
um sig.
6. Nota hraða með tvinntöluþætti.
7. Nota skammtasmug.
8. Nota hraðeindir.
C. Orkuframleiðsla:
9. Tappa orku úr tómaflöktinu
með því að nota örvélar og kasímír-
hrif.
10. Nota andefni.
Önnur NASA verkefni
Næstu skref hjá NASA eru að
afla styrkja í draumaverkefnið,
vinna og halda svo næsta
vinnufund árið 1999.
Berþór Hauksson segir að eng-
inn geti svarað því enn hvort við
getum ferðast hraðar en ljósið án
drifefna og framleitt næga orku til
ferðast út fyrir endimörk sólkerfis-
ins eða farið í tímaferðalög eins og
þessar enn óframkvæmanlegu
aðferðir gefa líka möguleika á.
Hins vegar sé ekkert að því að
halda í vonina.
Nýjasta afrek NASA var að
senda Pathfmder geimfarið til
reikistjömunnar Mars og segja
sérfræðingar að það verkefni hafi
staðið þrefalt lengur en reiknað
var með og það var ekki fyrr en 4.
nóvember sem þeir lýstu því yfir
að upplýsingar væra hættar að
berast. Ferðin til Mars var gerð til
að leita að vísbendingum um líf.
15. október síðastliðinn skautu
NASA menn upp könnunarhnettin-
um Cassini og liggur leið hans til
Satúrnusar. Hann verður kominn á
braut umhverfis reikistjömuna í
júlí 2004 og sólar þar í fjögur ár í
gagnasöfnum. Cassini er knúinn
áfram með kjarnorku sem bæði
skapar hættu í geimskotum og
dugar skammt í ferðalag út fyrir
sólkerfið.
NEAR heitir enn eitt NASA
verkefnið og mun geimfar lenda á
smástiminu Eros, sem gengur
nærri jörðu, 1. október 1999.
NASA er líka með í undirbúningi
hönnun geimfars sem á að bætast í
hóp farskjóta jarðarbúa; bifreiða,
lesta og flugvéla. Flutningsfar sem
getur jafnt flutt þunga hluti sem
farþega og skreppur um leið út fyr-
ir gufuhvolfið. Það heitir Venture
star X-33 Prototype.
Þessi för gera ekki ráð fyrir
hinni nýju þekkingu draum-
óramannanna innan NASA. En ef
þeir öðlast hana breytir hún líka
öllum öðram farskjótum framtíðar-
innar.
Draumar verða oft að veruleika.
NÁLÆGASTA stjarnan fyrir
utan sólkerflð okkar, Proxima
Centauri, er hér meðal vina í
Kentárus stjörnumerkinu.
menn NASA til að senda geim-
far þangað. Gunnar Hersveinn
út fyrir sólkerfíð langar vísinda-
kynntist hugsun sem
fer hraðar en ljósið
um mögulegar
stjörnunnar.
orku til að knýja áfram geimfór.
En hvemig getum við haft aðgang
að orku til þessa verkefnis og jafn-
vel flutt hana með farinu alla þessa
leið?
Fjársjóðsleitin mikla
Verkefnið er fjársjóðsleit vís-
indamanna að hinu hulda, týnda og
það er þrá eftir þekkingu sem
aðeins hugarflugið hefur raðað
saman. Fjársjóðskortið er stærra
en gildandi eðlisfræðikenningar;
Afstæðiskenningin, skammta-
fræðin. Og því þarf að fylgjast vel
með öllum nýjum kenningum og
tilraunum í eðlisfræði. Kenning-
arnar era á hinn bóginn allar flókn-
ar og gefa mikið svigrúm til nýrra
tilrauna og hugdetta. Málið er að
kanna aðferðir náttúrunnar og
læra að nýta sér þær.
Sérfræðingamir í NASA verk-
efninu ómögulega munu meðal
annars vinna saman á veraldar-
vefnum og heitir opna heimasíðan
þeirra
www.lerc.nasa.gov/WWW/bpp/.
Vonir þeirra núna snúast um:
A: Ferðalög án drifefnis:
1. Ljósið fer ávallt stystu leið en
með því að nota tengsl rafsegul-
krafta og þyngdarsviðs til að
ferðir til Proxima
Centauri,
nálægustu fasta-
Morgunblaðið/Þorkell
BERGÞÓR Hauksson segir enga ástæðu til að glata voninni um að ferðast út fyrir sólkerfið.
Útfyrir
endimörk sólkerfisins
Hvort sem við eigum erindi eða ekki
(
I
<
<
<
<
<
<
<
<
<
<
<
<
<
<
<
<
<
<
<
I
I