Morgunblaðið - 26.11.1997, Side 32

MORGUNBLAÐIÐ
32 MIÐVIKUDAGUR 26. NÓVEMBER 1997
JAFNRÉTTISMÁL
NIELS Kryger: Strákum átti að halda niðri og rækta í þeim hið mjúka að móðurlegri fyrirmynd.
Uppreisn strák-
anna gegn kúgun
mjúku gildanna
JAFNRÉTTISSTEFNAN hér
á árum áður var einföld og
skýr: málið var bara að með-
höndla stelpur eins og stráka og
stráka eins og stelpur og þá yrðu
allir jafnir og engir jafnari öðrum.
Það hefur hins vegar sýnt sig að
veruleikinn var ekki alveg svona
einfaldur og náttúran kannski mót-
uð af fleiri þáttum en umhverfmu
einu saman. I Danmörku er mikið
rætt um það í skólum að strákar
eigi undir högg að sækja, reyndar
ekki allir strákar heldur einkum
líflegir og hressir strákar, sem ekki
eru alltof mikið upp á bókina. Þeir
falli illa að væntingum skólans um
að þar eigi allir að sitja stilltir og
prúðir. Einn af þeim, sem hefur
dregið í efa að skólinn henti öllum
jafnvel er Niels Kryger prófessor,
sem lengi hefur verið upptekinn af
því hvemig skólinn tekur á móti
krökkum með ólíkan félagslegan
bakgrunn.
Hin mjúka og móðurlega fyrir-
mynd hentar ekki öllum
En af hverju hefur Kryger haft
augun á strákunum? Hann segist
lengi hafa haft áhuga á kynjum og
kynjamismun líkt og fleiri af hans
kynslóð. „Við vorum alin upp á
hefðbundinn hátt, fórum svo í há-
skólann um og eftir ‘68 og gerðum
uppreisn gegn gamla heiminum.
Athyglin beindist þá að mismun
stráka og stelpna, karla og kvenna,
en það voru konumar, sem vom í
brennidepli. Á áttunda áratugnum
beindist athyglin svo mest að stelp-
unum, hlutverki þeirra í skólanum
og hvemig stelpum annars vegar
og strákum hins vegar gengi í skól-
anum. Það vom helst konur, sem
stunduðu rannsóknir á þessu sviði
og takmarkið var að frelsa stelp-
urnar. Eftir á að hyggja má gagn-
rýna þessar konur íyrir að hafa
ætlað sér um of að frelsa stelpum-
ar frá kúgun, sem þeim fannst að
þær sjálfar hefðu orðið fyrir, en
það er annað mál.
Þar að auki hef ég alltaf haft
áhuga á reynsluheimi bama og
hvemig skólinn tók á móti bömum
með ólíka reynslu. Ég hafði á til-
fínningunni af að hluti af krökkun-
um bæri með sér reynslu, sem
passaði ekki skólanum. Ég beindi
athyglinni að strákum, leit þeirra
að sjálfsmynd og hvemig skólinn
tók á þeim. Ég þóttist sjá að það
væri hópur af strákum, sem skól-
inn skildi á engan hátt. Þetta voru
oft baldnir strákar, sem lentu upp
á kant við allt og alla í skólanum.
Þama tókst á vilji minnar kynslóð-
ar til að breyta heiminum og svo að
horfast í augu við að nýjar hug-
myndir í skólanum kúguðu í raun
hóp stráka. Það em strákar, sem
ekki era upp á bókina, heldur hafa
meiri áhuga á líkamlegum aðgerð-
um og era oft synir foreldra með
litla eða enga menntun.
Um þetta skrifaði ég svo bók
1988, „De skrappe drenge og den
modeme pædagogik“, þar sem ég
gerði upp við margt af því sem
kvenkyns kennarar og uppeldis-
fræðingar héldu fram. Mér fannst
að í mörgu af því sem kvenkyns
velmeinandi kennarar héldu á lofti
væri verið að afneita leit stráka eft-
ir sjálfsmynd og eftir því líkam-
lega. Þær vora oft fullar af nei:
kvæðum hugmyndum um stráka. í
þeirra augum vora þeir eins og eld-
fjöll, sem stöðugt vora við það að
gjósa. Strákar vora fyrirbæri, sem
þurfti að passa sérstakiega upp á
og hafa undir eftirliti, svo þeir yrðu
ekki ofbeldisgjarnir og árásar-
gjamir, andstætt hinum móður-
legu, mjúku og kvenlegu dyggðum.
Strákum átti að halda niðri og
rækta í þeim hið mjúka að móður-
legri fyrirmynd. Niðurstaða mín
var að þegar áðumefndur hópur
stráka rækist á þessa afstöðu í
skólanum yrðu þeir enn baldnari
og óstýrilátari og risu gegn þeirri
kúgun, sem fólst í þessari afstöðu."
Þrengt að strákum í skólanum
™Kryger bendir á að síðan hann
skrifaði bókina um böldnu strák-
ana hafí skólinn breyst, en svigrúm
strákanna ekki nauðsynlega aukist.
„Skólinn er orðinn enn meiri
gæslustofnun, bekkir hafa stækkað
og því víða líkamlega orðið þrengra
um krakkana en áður. Þeir fyrstu,
sem reka sig á gæslu og eftiríit era
einmitt oft strákamir og það af sál-
rænum og líffræðilegum orsökum.
Þá hefst þetta venjulega ferli: For-
eldrar era kallaðir inn til viðtals og
þeim sagt að það séu vandræði
með strákinn og hvað sé hægt að
gera. Það er hins vegar sjaldnast
spurt hvað sé að skólanum og
hvemig hann taki á strákunum.
Strákar era oft meira fyrir að
láta reyna á hversu langt þeir kom-
ist. Strákar, sem geta komið fyrir
sig orði og talað við kennarana
ávinna sér oft virðingu þeirra fyrir
slíka hegðun, en strákar, sem leita
marka sinna á annan hátt lenda oft
í andstöðu við kennarana og skól-
ann. Þeim er þá kippt til hliðar,
þeir era settir í sérkennslu og ann-
að í þeim dúr. Frá kennurum heyr-
ist oft að strákamir verði erfíðari
viðureignar ár frá ári. Það getur
verið erfítt að mæla hvort þetta á
við rök að styðjast, en það er alla
vega hægt að segja að umhverfíð
hefur breyst, því það er farið að
setja fleiri krakka í bekki og það
þrengir að. Þeir strákar, sem þurfa
svigrúm til að hreyfa sig, hafa þá
minna pláss og það getur stuðlað
að meiri óróleika þeirra. Auðvitað
þurfa krakkar að læra að sitja
kyrrir, en það þarf að finna eitt-
hvert jafnvægi milli þeirrar þarfar
og svo hreyfiþarfar krakkanna."
Jafnréttisumræðan
bitnar oft á strákum
Eitt af því sem skólinn vanrækir
að mati Niels Krygers er einmitt
hreyfíþörfín og tilfinningin fyrir
líkamanum. „I skólanum er líkam-
inn nánast bara truflandi viðhengi
við hugann, en í þjóðfélaginu utan
skólans beinist athyglin að líkam-
anum í ríkum mæli, eins og sjá má
í heilsuræktarstöðvum og á tónlist-
armyndböndum. Auðvitað taka
krakkamir eftir þessum tvískinn-
Eiga strákar erfítt upp-
dráttar í skólum, af því
skólinn er mótaður af
kvenlegu gildismati?
Sigrun Davíðsdóttir
ræddi við Niels
Kryger, prófessor við
danska kennaraháskól-
ann, um stráka, stelpur
og skólamál, en Kryger
verður með fyrirlestur
fímmtudaginn 27. nóv.
á ráðstefnu karlanefnd-
ar Jafnréttisráðs og
menntamálaráðuneytis-
ins um stráka í skóla
ungi. Hinn fullorðnr uppalandi í
skólanum hefur svo sína hugmynd
um hvernig krakkar eigi að vera og
hugmyndir hans geta verið tví-
bentar. Annars vegar er það aðdá-
un á hinu villta strákseðli og svo
baráttan við að halda því niðri.
En þessi klofningur endurspegl-
ar líka aðstæður í fjölskyldunni,
þar sem bömin sjá mæður sínar
minna en áður þó annars sé mest
talað um hinn fjarverandi föður.
Áður fyrr var faðirinn kannski ekki
svo mikið heima við eða með böm-
unum, en hann var viðverandi því
að móðirin talaði um hann og vísaði
iðulega til hans. Það er forvitnilegt
athugunarefni með hvaða hætti
faðirinn er viðverandi í máli móð-
urinnar, til dæmis sem lið í því
hvemig strákar breytast í karl-
menn. Áður fyrr höfðu strákar
skýrar fyrirmyndir, en síður nú-
orðið, að viðbættu því að aðstæður
í skólanum gera þeim ekki auðveld-
ara fyrir og jafnvel vinnur gegn leit
þeirra, ef hún beinist ekki að hinu
bóklega, heldur að líkamlegu hlið-
inni.“
Frelsi fræðimannsins felst í því
að benda á hin ýmsu vandamál, en
því fylgir ekki endilega kvöð að
koma með svör og lausnir, undir-
strikar Kryger með bros á vör og
hann segist heldur eklá hafa svör
við vanda strákanna á reiðum
höndum. „En það er óneitanlega til
bóta að átta sig á hvemig strákar
þroskast, reyna svo að túlka við-
brögð þeirra og átta sig á þeim, en
verða ekki bara fyrir vonbrigðum
með að þeir hegði sér ekki eins og
ætlast er til. Kennaramir þurfa að
þekkja nemendur sína og aðstæður
þeirra sem best. Svo er nauðsyn-
legt að sjá til þess að krakkarnir
fái útrás fyrir hreyfiþörf sína. Það
þýðir ekki að skrúfa þau of mikið
til að sitja kyrr í yngstu bekkjun-
um og þurfa svo að senda þau til
meðferðar af því þau era komin
með vöðvabólgu af stífni, þegar
þau era orðin eldri.
I staðinn fyrir að einblína aðeins
á vandamálin í fari krakkanna væri
hægt að reyna að búa þannig að
böldnustu strákunum að þeir fái
tækifæri til að hreyfa sig og nota
kraftana, til dæmis við að vinna
verkefni, sem ekki eru bókleg og
vinna með höndunum á verkstæð-
um skólans. Auðvitað geta þessir
strákar verið fjarska stríðir og
þreytandi viðureignar, en skólinn
verður að gefa þeim færi á að
rækta aðrar hliðar en þær vits-
munalegu. Skólinn hefur ekki verið
góður í þessu hingað til, en auðvit-
að era engar einfaldar lausnir í
þessu frekar en öðra.“
Mæður, sem móta föðurhlut-
verkið í sinni mynd
Því er stundum haldið fram að
mæður hafi í mörgum tilfellum að-
eins bætt á sig vinnu utan heimilis,
en stjómi heimilinu eftir sem áður,
þó að mennimir hjálpi til. Móðirin
leggi þá líka línumar um hvemig
faðirinn eigi að vera, svo hann fái
ekki að vera faðir, heldur eigi að-
eins að vera aukaútgáfa af móður-
inni og taka þátt í heimilis- og upp-
eldisstörfunum á hennar forsend-
um. Niels Kryger tekur undir að
svo geti oft verið. „Það má segja að
móðirin móti í mörgum tilfellum
föðurhlutverkið líka, þannig að fað-
irinn fær ekki að vera faðir á sínum
forsendum, heldur verður bara lé-
leg útgáfa af móðurinni. Það getur
oft reynst feðram erfitt að fá að
hafa samband við krakkana á sín-
um forsendum, en ég held að þetta
sé þó að breytast. Strákar og þá
ekld síst baldnir strákar hafa þörf
fyrir fyrirmyndir í körlum, þörf
fyrir menn sem þeir geta umgeng-
ist. Vandi táningsstráka er oft að
þeir hafa á sinni stuttu ævi átt þrjá
eða fleiri feður. Þetta vandamál
hefur ekkert með félagslega stöðu
að gera, heldur fyrirfinnst í öllum
hópum og það gerir strákunum líf-
ið ekki auðveldara. í flestum tilfell-
um er það svo að móðirin er alltaf
til staðar, en karlamir koma og
fara.
Annað er svo að margir karl-
menn af minni kynslóð hafa tekið á
sig sökina af árþúsunda kúgun
kvenna og bæla niður ýmsar hliðar
af sjálfum sér þess vegna. Útkom-
an verður óneitanlega svolítið
spaugileg útgáfa af karlmanni, sem
biðst afsökunar á öllu, er mjúkur
og þorir ekki að vera hann sjálfur.
Þetta gengur auðvitað ekki, en það
er líka svolítið spaugilegt að sjá
menn gera uppreisn gegn þessu
með því að fara á námskeið, þar
sem þeir leita uppi sinn innri villi-
mann, sem er þá einhver róman-
tíserað útgáfa af gamalli og gall-
harðri karlaímynd. Karlkyns kenn-
arar, sem hafa uppgötvað sjálfan
sig á þennan hátt, fara svo oft með
þetta út í skólana og ætla að frelsa
strákana á sama hátt og þeim
finnst þeir hafa frelsast, en þetta
hæfir þá strákunum engan veginn,
því þeir hafa ekki reynsluheim
kennarans. Þeir geta spriklað og
hamast með kennaranum, en finnst
þetta nú óneitanlega svolítið hall-
ærislegt. Þetta er sami misskiln-
ingurinn og þegar kvenkyns kenn-
arar ætluðu áður að frelsa stelp-
urnar frá kúgun, sem þeim fannst
að þær sjálfar hefðu búið við.“
Kynskipt kennsla er
engin allsherjarlausn
Kynskipt kennsla hefur víða
skotið upp kollinum .sem lausn á
misjafhri afstöðu stráka og stelpna
til náms, en Niels Kryger er ekki
sannfærður um að það fyrirkomu-
lag leysi endilega allan vanda. „Það
er alla vega ekki rétt að nota hana
á þeim forsendum að þar með sé
verið að frelsa stelpumar frá því að
vera með strákunum, þessum
ólátabelgjum. Ég rekst oft á það í
skólum að strákamir hafa á tilfinn-
ingunni að þeim hafi verið kastað
út til að leyfa nú stelpunum einu
sinni að komast að. Kynskipt
kennsla getur komið sér vel við
einstakar aðstæður, til dæmis þeg-
ar verið er að kenna afmörkuð
tæknileg atriði, sem kynin taka
ólíkt á. En ef henni er bara beitt
vélrænt og án umhugsunar þá hef
ég enga trú á gagnsemi slíkrar
kennslu."
Tölvur og tölvukunnátta er oft
nefnt sem svið er strákamir hafi
nokkum veginn lagt undir sig,
meðan fáar stelpur sinni þeim og
það hefur valdið áhyggjum um nýtt
forskot karla. Niels Kryger er ekki
sannfærður um að ástæða sé til að
hafa áhyggjur af þessu. „Það hefur
oft sýnt sig að strákar kasta sér af
áhuga út í að kanna nýja tækni og
spennan felst í að finna hvað sé
hægt og hvað ekki. Stelpumar
koma á eftir, þegar þær hafa fund-
ið sér svið, sem vekur áhuga
þeirra. Þær eru til dæmis að verða
fjölmennar á tölvutalrásunum. Nú
era líka að koma æ fleiri ungir
kvenkyns kennarar, sem leiðbeina
um tölvur og þá fá stelpumar fyrir-
myndir í þeim, sem þær geta fylgt
eftir. Ég held að tölvur verði jafn
áhugaverðar fyrir bæði kynin.“