Morgunblaðið - 27.11.1997, Blaðsíða 12

12 FIMMTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Frumvarp til laga um yfirtökutilboð nær ekki til þeirra sem þegar eru skráðir á Verðbréfaþingi
Gegn samþjöppun
o g til vemdar
smærri hluthöfum
Umræður um reglur um
yfírtökutilboð í viðskipt-
um með hlutabréf eiga
sér nokkurra ára sögu
hér á landi. Frumvarp
sem viðskiptaráðherra
hefur lagt fram á Al-
þingi gengur í sömu átt
og þingsályktunartil-
laga tveggja þingmanna
frá því í upphafi áratug-
arins. Pétur Gunnars-
son kynnti sér sögu
málsins.
HLUTHAFA, sem kemst í þá að-
stöðu að ráða beint eða óbeint yfir
þriðjungi hlutafjár eða atkvæða-
magns í hlutafélagi, verður gert
skylt að bjóða öðrum hluthöfum
að kaupa hlutafé þeirra á sambæri-
legum kjörum verði frumvarp, sem
viðskiptaráðherra hefur lagt fram
um starfsemi kauphalla og skipu-
legra tilboðsmarkaða, að lögum.
Mikil umræða fór fram hérlendis
um lagasetningu af þessu tagi í
upphafi áratugarins og í mars 1992
samþykkti Alþingi þingsályktunar-
tillögu Matthíasar Bjarnasonar og
Eyjólfs Konráðs Jónssonar þar sem
lagt var fyrir viðskiptaráðherra að
leggja fram frumvarp þessa efnis
þannig að það gæti orðið að lögum
1. janúar 1993.
Raunar hófst umræða um yfir-
töku og samþjöppun eignaraðildar
í hlutafélögum í kjölfar Reykjavík-
urbréfs sem Morgunblaðið birti 11.
mars 1990. Þar var m.a. gerð að
umtalsefni rúmlega þriðjungs eign-
araðild Eimskipafélags ísiands að
Flugleiðum.
í framhaldi af þessu lýstu for-
svarsmenn Eimskips-þeim viðhorf-
um að skrifin sýndu að Morgun-
biaðið lifði og hrærðist í rómantík
fortíðarinnar en ekki gallhörðum
raunveruleika nútímans.
í febrúar 1991 lögðu svo tveir
þingmenn Sjálfstæðisflokksins,
Matthías Bjarnason og Eyjólfur
Konráð Jónsson, fram þingsálykt-
unartillögu á Alþingi um að við-
skiptaíáðherra yrði þegar falið að
undirbúa lög sem tækju gildi eigi
síðar en 1. janúar 1993. Þar skyldi
miðað við að aðila sem eignast
hefði 33,3% hlutafjár í hlutafélagi
yrði skylt að kaupa allt hlutafé
félagsins á sömu kjörum og aug-
lýsa tilboðsskilmála.
Vernda hagsmuni minni
hluthafa
í greinargerð með tillögunni
sögðu flutningsmennimir
að tilgangur slíkrar laga-
setningar væri að vemda
hagsmuni hluthafa, ekki
síst minnihluta innan
hlutafélaga, og að hafa
eftirlit með því að einok-
unaraðstaða og samþjöppun valds
á fárra hendur yrði ekki til að skaða
hagsmuni einstaklinga og þjóðfé-
lagsins. „Er orðið tímabært að setja
reglur sem tryggja að einstaklingar
eða lögaðilar geti ekki náð virkum
yfírráðum hlutafélaga með því að
kaupa tiltekinn hluta hlutafjárins
sem tryggir þeim slík yfirráð án
þess að þeim sé um leið gert skylt
að bjóða öðrum hluthöfum að
kaupa þeirra hluti,“ segir í greinar-
gerðinni.
Þeir Matthías og Eyjólfur Kon-
ráð vísuðu til þess að Evrópusam-
bandið (þá Evrópubandalagið) og
mörg-önnur ríki væru að undirbúa
löggjöf af þessu tagi. Nauðsynlegt
væri að hliðstæð lög giltu hér og
í sameinaðri Evrópu.
Þingsályktunartillagan fékkst
ekki samþykkt á þessu þingi, en
eftir þingslit, í júlí 1991, komst
málið enn í umræðuna þegar al-
þjóðlega ráðgjafarfyrirtækið En-
skilda skilaði skýrslu um verðbréfa-
markaðinn á íslandi. Þar var lagt
til að gripið yrði til sömu ráðstaf-
ana og Matthías og Eyjólfur Kon-
ráð höfðu lagt til. Enskilda vildi
að reglur um yfirtökutilboð yrðu
settar í lög um samkeppni og við-
skiptahætti. Reglurnar tækju mið
af samræmdri löggjöf Evrópusam-
bandsríkja og gerðu ráð fyrir að
aðili, sem eignaðist 33,33% hlut í
félagi, yrði skyldaður til að bjóða
í bréf allra hluthafa og nytu allir
hluthafar þá sama verðs.
Þegar Alþingi kom að nýju sam-
an haustið 1991 lögðu Matthías og
Eyjólfur Konráð tillögu sína fram
á nýjan leik.
Eftirlit með samþjöppun valds
í framsöguræðu sinni sagði
Matthías Bjarnason m.a. að reglur
um yfirtökutilboð og almenn tilboð
í hlutafélög hefðu í aðalatriðum
tvíþættan tilgang. Annars vegar
að vernda hagsmuni
hluthafa, ekki síst minni-
hlutans, í þeim hlutafé-
Iögum sem yfirtökutilboð
væri gert í. Hins vegar
væri tilgangurinn sá að
hafa eftirlit með því að
einokunaraðstaða og samþjöppun
valds í fárra hendur yrði ekki til
skaða á kostnað einstaklinga og
hagsmuna þjóðfélagsins í heild.
Matthías sagði að á síðustu
árum hefði áhugi almennings á
því að leggja fé í hlutafélög farið
vaxandi. Það væri óheppilegt að
einstakir aðilar gætu stjórnað slík-
um félögum nánast eins og einka-
fyrirtækjum, án þess að eiga nema
tiltölulega takmarkaðan hlut í
þeim. Það væri tímabært að setja
reglur sem tryggðu að einstakling-
ar eða lögaðilar gætu ekki náð
slíkri aðstöðu án þess að þeim
væri um leið gert skylt að kaupa
út aðra hluthafa. Yrði þetta ekki
gert væri hætt við því að sú staða
kæmi upp að stór hluti hluthafa
sæti uppi með verðlaus eða verð-
minni hlutabréf en þeir áttu fyrir
yfirtökuna.
Jón Sigurðsson viðskiptaráð-
herra taldi tillöguna vera athyglis-
verða. Réttarbætur á þessu sviði
væru hið þarfasta mál. Viðskipta-
ráðherra sagði nauðsynlegt að
hafa í huga að ákvæði samnings-
ins um Evrópskt efnahagssvæði
myndu leiða til þess að gera yrði
breytingar á hlutafélagalöggjöf-
inni. Tillaga þingmannanna tengd-
ist þessum breytingum. Þær hug-
myndir sem þingsályktunartillag-
an byggðist á yrðu hafðar í huga
við aðlögun að Evrópuréttinum.
í máli Eyjólfs Konráðs Jónsson-
ar kom fram að atvinnurekstri
yrði almennt best fyrirkomið í
hlutafélagaformi en það yrði að
reyna að sníða af því þá agnúa
sem menn hefðu misnotað. Rann-
veig Guðmundsdóttir, þingmaður
Alþýðuflokks, tók undir tillöguna
og lýsti stuðningi við hana og einn-
ig Kristinn H. Gunnarsson, Al-
þýðubandalagi og Jón Helgason,
Framsóknarflokki.
Falið að setja lög fyrir
1. janúar1993
Tillagan var samþykkt á þessu
þingi, í mars 1992. Samkvæmt
henni lagði Alþingi fyrir viðskipta-
ráðherra að leggja lagafrumvarp
um yfirtökutilboð fyrir næsta Al-
þingi þannig að lög um málið
tækju giidi eigi síðar en 1. janúar
1993.
Þegar slíkt frumvarp var ekki
komið fram í mars 1995 beindi
Matthías Bjarnason fyrirspurn til
viðskiptaráðherra og spurði hvers
vegna ráðherrann hefði ekki farið
að fyrirmælum Alþingis sam-
kvæmt þingsályktunartillögunni.
Sighvatur Björgvinsson, þáverandi
viðskiptaráðherra, svaraði því til
að höfð hefði verið hliðsjón af
þingsályktunartillögunni við setn-
ingu nýrra laga um hlutafélög árið
1994, þar sem réttindi minnihluta
voru aukin.
Breytingarnar sem ráðherrann
vísaði til voru gerðar 1994 og fól-
ust í því að hluthafa sem ætti 90%
hlutafjár í hlutafélagi var gert
skylt að innleysa hlut annarra
hluthafa. í eldri lögum hafði sams
konar skylda hvílt á móðurfélagi
sem eignaðist 90% í dótturfélagi,
en nú var krafan gerð til allra hlut-
hafa, hvort sem um var að ræða
móðurfélag eða ekki. Sighvatur
sagðist í svari við fyrirspurn Matt-
híasar ekki hafa vitað annað en
að þingið, sem afgreiddi hlutafé-
lagalögin með þessari breytingu,
og allir umsagnaraðilar um málið
hefðu talið þetta fela í sér eðlilega
lausn og framkvæmd þingsálykt-
unartillögunnar.
Sighvatur sagði ekki unnt að
meta áhrif þess á minnihluta í
þeim fáu félögum sem skráð væru
á Verðbréfaþingi, ef ákveðið hefði
verið að miða við sem almenna
reglu lægra mark en 90% eignar-
aðild, t.d. 33,33%. Óvíst væri hvort
Alþingi hefði talið rétt að setja
slíka reglu og alls óvíst væri hvern-
ig þeirri tillögu reiddi af í Evrópu-
sambandinu og á EES.
Þessa yfirlýsingu gaf viðskipta-
ráðherra síðustu ríkisstjórnar við
lok síðasta kjörtímabils, í mars
1995. Engu að síður
lagði núverandi við-
skiptaráðherra, Finnur
Ingólfsson, á dögunum
fram fyrrgreint frum-
varp til laga um starf-
semi kauphalla og skipu-
legra tilboðsmarkaða. Frumvarpið
er samið af nefnd sem ráðherrann
skipaði í vor. í því er að finna sér-
stakan kafla um yfirtökutilboð þar
sem gert er ráð fyrir því að sú
meginregla, sem þingsályktunartil-
laga Matthíasar Bjarnasonar og
Eyjólfs Konráðs Jónssonar mælti
fyrir um, verði leidd í lög. í greinar-
gerð með frumvarpinu er m.a. vísað
til tillögunnar með því að segja að
Alþingi hafi ályktað um nauðsyn
þess að setja í íslensk lög ákvæði
um yfirtökutilboð.
Sú regla sem 19. grein frum-
varpsins mælir fyrir um og verður
að lögum, öðlist frumvarpið sam-
þykki Alþingis, er á þá leið að hafi
33,33% eignarhlutur eða atkvæðis-
réttur í skráðu hlutafélagi verið
beint eða óbeint yfirtekinn skuli
öllum hluthöfum gefmn kostur á
að afhenda eignarhlut sinn með
sambærilegum kjörum. Þetta gildir
um félög skráð í kauphöllum, hvort
sem um bein kaup eða yfirráð yfír
atkvæðisrétti er að ræða, eða ef
aðili öðlast rétt til að tilnefna eða
setja af meiri hluta stjórnar í félagi
eða ef aðili hefur öðlast veruleg
áhrif á starfsemi félags á grund-
velli samþykkta þess eða með
samningi við það. Hið sama á við
um 33 ‘/3% óbein yfirráð í skjóli
samninga við aðra hluthafa.
Þessi skylda verður þó ekki lögð
á þau félög sem hafa verið opinber-
lega skráð á Verðbréfaþingi Islands
fyrir gildistöku laganna nema því
aðeins að eignarhlutur einstaks
aðila fari niður fyrir 33,33% eftir
gildistöku laganna, en þá tekur
ákvæði laganna gildi, ef viðkom-
andi eykur hlut sinn á ný að þessu
marki.
Einnig er í frumvarpinu ákvæði
um að þegar yfírtökutilboð er sett
fram sé skylt að semja og gera
opinbert tilboðsyfirlit þar sem allar
upplýsingar um tilboðið koma fram.
I greinargerðinni segir að í mörg
ár hafi staðið til að taka til endur-
skoðunar ákvæði gildandi réttar
um yfirtökutilboð, en slík ákvæði
sé ekki að finna í hlutafélagalögum.
„Verði sú tillaga sem hér er gerð
um yfirtökutilboð, samþykkt af
Alþingi, mun ísland bætast í hóp
þeirra ríkja sem sett hafa í lög
ákvæði um þetta áður en slíkt verð-
ur beinlínis skylt að gera sam-
kvæmt ákvæðum í tilskipun frá
ESB. Hér er og gert ráð fyrir að
skylt sé að gera tilboð, hafi yfir-
tökuaðili eignast 33 Vz% af heildar-
atkvæðisrétti í hlutafélagi sem er
opinberlega skráð í kauphöll. Við-
miðunin er hin sama .og gerð er
tillaga um í [...] drögum ESB að
tilskipun um yfirtökutilboð, en aðr-
ar viðmiðanir þekkjast í Evrópu,
t.d. er miðað við 30% í Bretlandi,
samkvæmt ólögfestum reglum sem
þar gilda,“ segir m.a. í greinargerð-
inni.
Nær ekki til þeirra sem þegar
eru á verðbréfaþingi
í rökstuðningi fyrir því að regl-
urnar eigi ekki að ná til þeirra
hlutafélaga sem þegar hafa verið
skráð í kauphöll við gildistöku lag-
anna segir: „Eðlilegt er [...] að við
setningu laga sé tekið tillit til þess
[að hér er um nýmæli í lögum að
ræða] og aðilum, sem ekki hefur
verið gert skylt að hlíta slíkum
reglum, sé gefíð svigrúm til þess
að halda áfram viðskiptum með sín
hlutabréf í kauphöll. Rétt þykir að
taka tillit til þess og þrengja ekki
þann rétt með frumvarpinu sem
slík félög hafa notið hingað til eða
gert er ráð fyrir að þau njóti að
þessu leyti. Líta verður til þess að
eigendur hluta í félögum, sem þeg-
ar hafa verið skráð, hafa keypt
hluti í þeim án tillits til þess að
þeir hafí slíkan rétt.
Einnig verður að gera ráð
fyrir að þau félög, sem
óska eftir opinberri
skráningu hlutabréfa
sinna fyrir gildistöku
þessa frumvarps, muni
gera sérstaklega grein fyrir þessari
stöðu í skráningarlýsingu sinni og
munu fjárfestar meta það hvort
þeir vilji eignast hlut í slíku félagi
eða ekki og á hvaða verði.“
Alþingi fékk frumvarpið til með-
ferðar í síðustu viku og var því
vísað til nefndar að lokinni fyrstu
umræðu.
Þingsálykt-
unartillaga
samþykkt
árið 1992
Ólík afstaða
tveggja við-
skiptaráð-
herra