Morgunblaðið - 27.11.1997, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1997 43 '
AÐSENDAR GREINAR
Dyslexia —
eða bara heimska?
DYSLEXIA er alþjóð-
legt orð sem merkir að
einstaklingur á í erfíð-
leikum með lestur borið
saman við aðra náms-
getu og þá kennslu sem
hann hefur hlotið. ís-
lensku orðin sem notuð
eru um börn með
dyslexiu eru lestrar- og
skriftarörðugleikar, les-
hömlun, orðblinda,
treglæsi, iestregða, les-
blinda o.s.frv. 011 þessi
hugtök eru í daglegu og
kennslufræðilegu sam-
hengi notuð sem sam-
heiti án þess að segja
til um ólíka eiginleika
eða form á vandanum.
Vel menntaðir kennarar
Eitt af því erfíðara sem kennarar
standa frammi fyrir í kennarastarfínu
er að segja foreldrum að bamið þeirra
eigi í miklum erfíðleikum með iestur,
því að öll böm hefja skólagöngu sína
með það að markmiði að læra að lesa.
Oft greinast lestrarörðugleikar allt of
seint. Ýmsar orsakir kunna að liggja
því til grundvallar og vil ég nefna í
því sambandi að viðhorf til yngri bama
kennslu er stundum slíkt að allir geti
kennst yngstu börnunum. Eitt það
mikilvægasta sem grunnskólanum er
ætlað að kenna er ein-
mitt lestur og skrift, því
allt annað nám byggist
meira og minna á þess-
ari kunnáttu. Það er
mjög mikilvægt að í öll-
um bekkjum grunnskól-
ans starfi vel menntaðir
kennarar, en kannski
einna mikilvægast í
fyrstu bekkjunum. Þar
þurfum við vel menntaða
kennara sem sjá strax í
upphafí hvort bam þarf
e.t.v. meiri aðstoð við
lestur en jafnaldrar þess
og þekki einkenni bama
sem em í áhættuhópi
hvað varðar dyslexiu. Oft
era leiðbeinendur settir í það hlutverk
að kenna jmgstu bömunum án þess
að hafa reynslu eða þekkingu á lestr-
arkennslu. Leiðbeinendur koma og
fara og erfitt er fyrir unga nemendur
að verða fyrir niðurlægingu i lestr-
amámi sínu. Bam þarf mikinn tíma
til að kynnast nýjum kennsluaðferð-
um, vinnureglum og fólki. Lestrargeta
hefur bein áhrif á sjálfsmynd nemand-
ans sem oftast fer í mola samfara
lestrarörðugleikunum.
Undanfari lestrarnáms
Lestrarferlið hefst ekki við skóla-
göngu, því það er talið vera lífslangt
ferli sem hefst í raun og vera strax
við fæðingu, t.d. í samspili bams og
móður. Mikilvægt er að talað sé við
og lesið fyrir bamið og það kynnist
bókum. Rannsóknir síðustu ára sýna
að hægt er að undirbúa lestrar- og
skriftamám. Þess vegna er mjög
Mikilvægt er að greina
dyslexiu sem fyrst, segir
Dagný Annasdóttir,
þannig að nemandinn
fái kennslu við hæfí.
mikilvægt að fylgjast vel með mál-
þroska leikskólabama og grípa
snemma inn í með aðstoð ef ástæða
þykir. Skjót hjálp er góð hjálp. Við
spöram ekki peninga með því að
spara fyrirbyggjandi starf á leik-
skólaaldri.
Fyrstu kynni foreldra
af dyslexiu
í fyrstu bekkjum grannskóla verða
allir varir við ef bami gengur illa að
ná tökum á lestri. Það raglar saman
formlíkum stöfum og þreytist fljótt.
Barnið ber því þá gjarnan við að
hafa „gleymt“ lestrarbókinni í skól-
Dagný
Annasdóttir
anum eða vill ekki muna hvað það
átti að lesa heima. Vegna ónógrar
þekkingar á lestrarnámi kemur það
fyrir að foreldrar fái upplýsingar frá
skóla á þann veg að best sé að bíða
og sjá til, lesturinn komi innan tíðar.
Stundum fiytur bamið milli skóla eða
annar leiðbeinandi með litla sem enga
lestrarþekkingu kemur tii starfa sem
einnig ákveður að bíða og sjá til.
Þannig fer dýrmætur tími til spillis
og sjálfsmynd barnsins bíður hnekki,
öll orka þess fer í að fela vandamál
sitt. Stundum verður vandamálið ekki
ljóst fyrr en í 4.-5. bekk þegar les-
greinarnar koma til sögunnar. For-
eldrar standa því oft einir og ráðalitl-
ir og ásaka sig um hvemig komið
er fyrir bömum sínum, uppeldið hafí
jafnvel.misfarist o.s.frv.
Hve margir eru
með dyslexiu?
Menn greinir á um hversu margir
séu að jafnaði með dyslexiu. Nefndar
era tölur frá 1-2% og allt uppí 20%.
Þessi mikli munur er vegna þess að
engin ein skilgreining er viðurkennd.
Rannsóknir sýna að þrír drengir á
móti hverri stúlku eiga í erfiðleikum
með lestur. Áhugi á lestrarörðugleik-
um fer vaxandi og skilningur á því
að hægt er að vinna með þessa ein-
staklinga. Fjöldi kennara aflar sér
viðbótarmenntunar til að geta sinnt
þessum þætti innan skólans. Það er
ekki lengur hægt að setja jafnaðar-
merki á milli ólæsis og greindarskerð-
ingar. Samt virðist hlutfallstala
þeirra sem þurfa á aðstoð að halda
heldur hækka en lækka á síðustu
áram. Við getum spurt okkur hvers
vegna en svarið er ekki einfalt. Skýr-
ingar geta m.a.verið eftirfarandi:
1) Það er nauðsynlegra að kunna að
lesa í nútímaþjóðfélagi en var fyrir
Sláum skjaldborg
um Háskóla íslands
Ég skora á fjárveitinga-
valdið, segir Oddný
G. Sverrisdóttir, að
bæta fjárhagsstöðu
háskólans.
FYRIR skömmu gerðu Félag há-
skólakennara og Háskóli íslands og
stofnanir hans með sér samkomulag
í kjölfar kjarasamninga við ríkið þar
sem m.a. var ákveðið að taka upp
nýtt launakerfi. Launakerfið gefur
Háskólanum meira svigrúm en hið
gamla til að bæta kjör starfsmanna
sinna ef fjármagn er fyrir hendi. En
þar stendur einmitt hnífurinn í kúnni!
Kj arasamningar og
fjárlagafrumvarp
Þrátt fyrir að Qármálaráðuneytið
hafí gert kjarasamning við Félag
háskólakennara í sumar er ekki gert
ráð fyrir því í fjárlagafrumvarpinu
að Háskólinn geti staðið við þær
skuldbindingar sem samið var um,
hvað þá að gera betur en lágmarks-
launagreiðslur. Hvaða skilaboð er
verið að senda háskólakennuram?
Eftir að kjarasamningar tókust eftir
margra mánaða samn-
ingaþóf var því ekki að
leyna að samningamenn
bundu nokkrar vonir við
niðurstöðuna og að nú
yrðu nokkrar breytingar
á kjöram starfsmanna
Háskólans.
Vinna án launa
Undanfarin ár hefur
nokkuð borið á því að
erfíðlega gengur að fá
kennara í þær stöður
sem losna og starfandi
kennarar leita annarra
starfa. Auðvitað er það
svo að flestir háskóla-
kennarar vilja gjaman
starfa að visinda- og fræðastörfum
og kennslu og telja að það sem í því
felst sé nokkurra aura virði og sætta
sig því frekar við eitthvað lægri laun
en kollegar þeirra á öðr-
um ríkisstofnunum eða
á hinum almenna vinnu-
markaði. En það era
takmörk fyrir því hvar
hægt er að réttlæta lág
laun hjá Háskólanum og
nú gengur ekki lengur
að ætlast til þess að
áhuginn og trúmennska
við Háskóla íslands
haldi mönnum þar. Það
er ekki hægt að gera
endalaust ráð fyrir að
vísindamenn vinni án
þess að fá greitt fyrir
störf sín. Vinna þeirra
er í þágu þjóðarinnar
allrar.
Snúum vörn í sókn
Við Háskólann starfa vísindamenn
á heimsmælikvarða og margir íslend-
ingar era nú starfandi erlendis og
vilja gjaman koma heim til starfa.
Ég er viss um að þjóðin vill hlúa að
menntun þjóðarinnar og vill ekki að
ísland njóti þess vafasama heiðurs
að vera í neðsta. sæti OECD ríkja
vegna framlags til háskólamenntun-
ar. Undanfarin ár hefur Háskólinn
verið aðkrepptur og dregið saman í
rekstri eins og frekast er unnt. Nú
þegar batnar í ári er rétt að leggja
aukið fé til æðstu menntastofnunar
þjóðarinnar. Ég skora á alþingismenn
að taka höndum saman hvort sem
þeir tilheyra stjóm eða stjómarand-
stöðu og leggja til hækkun á fjárveit-
ingum til Háskóla íslands. Nú er
tækifæri til að snúa vörn í sókn.
Geram menntun að forgangsmáli.
Höfundur er dósent ogformnður
Félags háskólakennara.
Oddný G.
Sverrisdóttir
25 - 35 áram. 2) Kennarar og for-
eldrar era betur á verði gagnvart
dyslexiu. 3) Aukin þekking á málinu.
Orsakir dyslexiu
í niðurstöðum rannsókna hafa ver-
ið settar fram tilgátur um orsakir
dyslexiu. Margt hefur skýrst og
þekking á fyrirbærinu aukist en þó
er ýmislegt óljóst ennþá. Orsakimar
hafa verið tengdar bæði erfðum og
umhverfí. Sálfræðingar, talmeina-
fræðingar og sérkennarar hafa lagt
áherslu á að skoða þætti í þessu sam-
bandi:
• líffræðilegir þættir s.s. sjón og
heym
• tilfínningalegir og félagslegir
þættir s.s. heimilisaðstæður, óreglu-
leg skólaganga o.fl.
• málkunnátta og málnotkun
• skólinn, bekkjaramhverfið þ.e.
samskipti innan bekkjarins, náms-
gögn, ör kennaraskipti, kennsluað-
ferð sem ekki hentar nemandanum
e.t.v. vegna hraðrar yfirferðar og
innlagnar á nýju námsefni o.fl.
• innri hvatning; að bamið hafí vilja
og áhuga
• lestrarfyrirmyndir
• rejmsla
Greining á dyslexiu
Mikilvægt er að greina vandann
sem fyrst þannig að nemandinn fái
kennslu við hæfi. Vandinn getur
tengst slökum málþroska eða slæmri
sjón- eða heyrnrænni skjmjun eða *
öðram þáttum sem hafa bein áhrif á
lestramám. Þeir sem greina dyslexiu
eru sérkennarar í grannskólum eða
við skólaskrifstofur, Lestrarmiðstöð
Kennararaháskóla Islands og aðrir
þeir sem hafa sérþekkingu á fyrir-
bærinu. Nýlega kom nýtt greiningar-
próf á markaðinn sem heitir Aston
Index og var samið af Margaret J
Newton og Michael E. Thomson sem
bæði kenna við Aston háskólann i
Englandi. Prófið byggir m.a. á rann-
sóknum þeirra á orsökum þess aðr..
böm með góða greind lenda í miklum
erfíðleikum við lestur og skrift. Erfið-
leikar bama með lestur og skrift era
ólíkir og því er mikilvægt að greina
vandann strax í upphafí skóla og
meta veikar og sterkar hliðar barns-
ins
Lokaorð
Rannsóknir sýna að böm og full-
orðnir með dyslexiu hafa eðlilega
greind og því er ekki rétt að tengja
dyslexiu og greindarskerðingu. Það
viðhorf hefur verið alltof ríkjandi að
allir geti fengist við kennslu yngri
barna. Svo er ekki því þar þurfum
við fólk með ákveðna grandvallar-
þekkingu í lestrar- og skriftamámi.
Grannskólar landsins þurfa vel
menntaða kennara á sviði lestrar til
starfa í 1. bekk, vegna þess að þar
er lagður grannurinn að farsælu
lestramámi.
Höfundur er kennslu- og sér-
kennsluráðgjafi á Skólaþjónustu
Eyþings á Akureyri og sjálfstætt
starfandi sérkennslu- og tal-
meinafræðingur, Talmeinastofan
lestur - mál ehf., Akureyri.
AÐAUGLÝSINGAR
FÉLAGSSTARF
Aðalfundur
Aðalfundur Félags sjálfstæðismanna Árbæ, Sel-
ási og Ártúnsholti verður haldinn fimmtudaginn
4. desember kl. 20.30 í Hraunbæ 102 b.
Venjuleg aðalfundarstörf.
Gestur.
Stjórnin.
Aðalfundur
Félags sjálfstæðismanna í Háaleitishverfi verð-
ur haldinn í Valhöll við Háaleitisbraut fimmtu-
daginn 4. desember kl. 20.00.
Dagskrá: Venjuleg aðalfundarstörf.
Stjórnin
HÚSNÆÐI ÓSKAST
íbúð í vesturbæ
Óska eftir að taka á leigu 3ja til 4ra herb. íbúð,
helst í vesturbænum, með eða án húsgagna.
Skilvísum greiðslum og góðri umgengni
heitið.
Upplýsingar í símum 511 5515 eða 892 2526.
Aðalfundur — Jólafundur
Félag sjálfstæðismanna í Laugarnesi heldur
aðalfund fimmtudaginn 4. desember nk.
Fundurinn verður haldinn á Hótel Esju og hefst
kl. 19.30.
Gestur fundarins verður Júlíus Vffill Ingvars-
son.
Fundarefni: Venjuleg aðalfundarstörf.
Eftir aðalfund verður jólafundur og jólahlað-
borð.
Stjómin.
f$torðunl»tabfó
- kjarni málsins!
c