Morgunblaðið - 28.12.1997, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 28. DESEMBER 1997
MORGUNBLADIÐ
ERLENT
Bandaríkjamemi vilja breyta áherslum innan Atlantshafsbandalagsins
Ógn nýrrar
aldar
skilgreind
Hp---------
BAKSVIÐ
Utanríkisráðherra Bandaríkjanna telur að
útbreiðsla gereyðingarvopna í Mið-Austur-
löndum og við Persaflóa sé hin nýja ógn
sem sameini Bandaríkin og þjóðir Evrópu.
Ásgeir Sverrisson fjallar um þessa skoðun
og breytt viðhorf eftir Persaflóastríðið
AUKIN útbreiðsla kjam-
orku-, efna- og sýkla-
vopna er alvarlegasta
ógnunin sem Bandaríkin
og Evrópa standa sameiginlega
frammi fyrir. Þetta er mat Ma-
delaine Albright, utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, sem kynnti
þetta sjónarmið á fundi með starfs-
bræðrum sínum innan Atlantshafs-
bandalagsins (NATO) fyrr í mán-
uðinum. Orð hennar eru til marks
um þær þungu áhyggjur sem
Bandaríkjamenn hafa nú af víg-
væðingu í Mið-Austurlöndum þar
sem fjölga mun á næstu árum ríkj-
um, sem ráða yfír eldflaugum er
borið geta gereyðingarvopn. Jafn-
framt gefa þau til kynna hverjar
verða þær nýju áherslur sem
Bandaríkjamenn viija beita sér fyr-
ir innan NATO-samstarfsins.
Þessi ummæli Mad-
elaine Aibright á utan-
ríkisráðherrafundinum í
Brussel 16. þessa mán-
aðar vöktu ekki tilhlýði-
lega athygli, líkast til
sökum þess að fundurinn snerist
einkum um stækkun bandalagsins
til austurs auk þess sem mikil orka
var lögð í umfjöllun um friðar-
gæslusveitir í Bosníu. Orð banda-
ríska utanríkisráðherrans gefa
hins vegar til kynna hver Banda-
ríkjamenn telja forgangsverkefni
vamarbandalagsins eftir að ógnir
kalda stríðsins heyra sögunni til.
I ræðu sinni vísaði Albright
einkum til vígvæðingar í Mið-Aust-
urlöndum og í ríkjum við Persaflóa
og kvað útbreiðslu gereyðingar-
vopna í þessum heimshluta „alvar-
legasta öryggisvanda samtímans".
Athygli vakti að hún notaði hug-
takið „ógn“ (á ensku „threat") í
umfjöllun sinni en þetta orð hefur
nánast verið gert útlægt í urhfjöll-
un innan NATO um öryggis- og
vamarmál frá því að Sovétríkin
liðu undir lok. Álbright sagði það
skoðun sína að hættan á fjölgun
efna-, sýkla- og kjamorkuvopna
væri sú „ógn“ sem „sameinaði“
Bandaríkin og bandamenn þeirra í
Evrópu.
Frá því utanríkisráðherrann lét
þessi orð falla hafa dagblöð í
Bandaríkjunum birt fréttir þess
efnis að hún hafi með þessu viljað
örva umræðu innan NATO-banda-
lagsins um nýtt „vamar- og örygg-
ishugtak". Með þessu er átt við þá
grundvallarhugsun sem
liggur að baki viðbúnaði
aðildarríkjanna, sam-
kvæmt mati á því hvaðan
ógnunin komi. Atlants-
hafsbandalagið styðst
enn við samþykkt í þessu efni sem
gerð var árið 1991 og í henni er vís-
að til ógnarinnar frá Sovétríkjun-
um. I bandaríska dagblaðinu The
Washington Post sagði að Banda-
ríkjamenn vildu nú að þetta plagg
yrði lagt til hliðar og nýtt sam-
þykkt þess í stað þar sem kveðið
yrði skýrlega á um að „hnattræn
áhyggjuefni á borð við útbreiðslu
gereyðingarvopna" skyldu teljast
til verksviðs Atlantshafsbandalags-
ins. Hugmyndin væri sú að slík yf-
Engar varnir
eru til gegn
eldflaugum
BANDARÍSKIR hermenn í Saudi-Arabíu æfa viðbrögð við efnavopnaárás.
Reuters
irlýsing yrði samþykkt á leiðtoga-
fundi bandalagsins í Washington
árið 1999 þegar 50 ár verða liðin
frá stofnun NATO.
I þessari frétt blaðsins sagði að
orð Albright hefðu komið starfs-
bræðmm hennar nokkuð á óvart.
Aðildarríki NATO hefðu í gegnum
tíðina verið treg til að samþykkja
nokkuð það sem hefði í för með sér
að bandalagið léti til sín taka utan
Evrópu. Ummæli utanríldsráð-
herrans bentu hins vegar til þess
að Bandaríkjamenn vildu nú að
bandalagið teygði anga sína til
Mið-Austurlanda.
Annmarkar eftirlits
Hvers vegna telja Bandaríkja-
menn nú tímabært að breyta
áherslum Atlantshafsbandalagsins
með svo róttækum hætti? Einfalt
svar gæti hljómað á þessa leið:
Saddam Hussein og Persaflóastríð-
ið.
Þrátt fyrir umfangsmikið og
kostnaðarsamt eftirlit sem staðið
hefur ámm saman á vegum Sam-
einuðu þjóðanna telja menn að
fyrst nú hafí fengist nokkuð heilleg
mynd af þeirri framleiðslu efna- og
sýklavopna sem átti sér stað í Irak
áður en Saddam Hussein forseti
fyrirskipaði innrásina í Kúveit í
ágústmánuði 1990. Þessi mynd er
að sönnu skelfileg. Nú er talið að
Irakar hafi náð að framleiða allt að
6.000 gallon af miltisbrandi og um
200 tonn af taugagasinu VX. Sagt
er að þetta eitur myndi duga til að
þurrka út allt mannkyn.
En með þessu er ekki allt upp
talið. Enn fer því fjarri að vitað sé
nákvæmlega hvar Irakar stóðu í
vopnaþróun sinni þegar þeir vora
gjörsigraðir í Persaflóastríðinu ár-
ið 1991. Þannig er enn ekki Ijóst
hversu langt þeir vora á veg komn-
ir varðandi smíði kjamorkuvopna.
Enn er ekki vitað hvers vegna þeir
beittu ekki efnavopnum; hvort þar
var um pólitíska ákvörðun að ræða
eða hvort þeir réðu ekki yfir nægi-
lega þróuðum kveilgu- og miðunar-
búnaði til að koma eiturhleðslunum
til skila.
Engar vamir gegn eldflaugum
írakar beittu afar framstæðum
eldflaugum af Scud-gerð, úreltri
sovéskri teikningu, í Persaflóa-
stríðinu. Þrátt fyrir þá gífurlegu
áherslu sem bandamenn lögðu á að
eyðileggja skotpalla þessa og
granda eldflaugunum á lofti áður
en þær næðu að hæfa Israel tókst
írökum að skjóta 39 Scud-flaugum
á ísrael og Saudi-Arabíu. Talið er
að Patriot-gagneldflaugakerfið
sem Bandaríkjamenn hafa þróað
með lygilegum tilkostnaði hafi að-
eins náð að granda níu prósentum
þeirra eldflauga sem skotið var á
Israel.
Hefðu eldflaugar þessar borið
efna- eða sýklavopn hefðu afleið-
ingarnar orðið óskaplegar. Telja
má fullvíst að ísraelar hefðu þá
blandað sér leikinn og að enn stór-
tækari drápstólum hefði verið
beitt. Persaflóastríðið leiddi í ljós
að enn er ekkert það varnarkerfi til
sem dugar gegn eldflaugum, jafn-
vel þeim framstæðari. I því sann-
aðist einnig að hátæknibúnaður
dugar ekki til að öragglega reynist
unnt að finna hreyfanlegar, léttar
eldflaugar á borð við Scud og
granda þeim á jörðu niðri.
ísraelar, sem ráða yfir gífurlega
öflugum herafla og hafa jafnan til
taks fjölmargar þungvopnaðar her-
sveitir, hafa dregið þann lærdóm af
Persaflóastríðinu að það hafí leitt í
ljós hversu berskjaldaðir lands-
menn era fyrir eldflaugaárásum.
Benjamin Netanyahu, forsætisráð-
herra Israels, hefur sagt að helsta
ógnunin sem ísraelar muni standa
frammi fyrir á næstu áram verði sú
mikla vígvæðing sem _____________
arabaríkin og íranir
vinni nú að, einkum í
formi landeldflauga. Fj-
endur Israela hafa sýni-
lega komist að sömu nið-
urstöðu eftir ófriðinn.
I skýrslu sem vamarmálaráðu-
neyti Bandaríkjanna lét vinna á ný-
liðnu ári og birt var í nóvember
kemur fram það mat að um 25 ríki
vinni nú að þróun og smíði kjama-,
efna- og sýklavopna. „Þessi ógn er
hvorki fjarlæg né langsótt,“ segir
William Cohen, vamarmálaráð-
herra, heldur kuldalega, í formála
skýrslunnar.
Þróaðri vopnakerfí
íranir og írakar beittu eldflaug-
um í stríði sínu á síðasta áratug og
féllu þúsundir manna er þessum
framstæðu vopnum var skotið á
nokkrar stærstu borgir landanna
tveggja. Tækniframfarir era hins
vegar örar á þessu sviði og fremur
auðvelt orðið að nálgast þróaðari
búnað. Nýjar aðstæður kalla á önn-
ur viðbrögð. Vamar- og hermála-
sérfræðingar í ísrael gera nú ráð
fyrir að árið 2010 verði meira en
3.000 eldflaugar að finna í Mið-
Austurlöndum.
Sýrlendingar ráða nú yfír tvöfalt
fleiri eldflaugaskotpöllum en þeir
gerðu í lok Persaflóastríðsins og
hafa þrefaldað burðargetu eld-
flaugaodda sinna. Þeir gætu auð-
veldlega gert efna- og sýldavopna-
árásir á valin skotmörk í Israel.
íranir hafa um árabil unnið að
þróun eldflauga m.a. með Norður-
Kóreubúum. Þeir hafa m.a. aðstoð-
að við þróun norður-kóresku No
Dong-eldflaugarinnar, sem byggir
á Scud- teikningu og hafa fengið
slík vopn en flaugin dregur um
1.000 kílómetra. Þá er því einnig
haldið fram að íranir vinni nú að
smíði þróaðrar eldflaugar sem
„Þessi ógn er
hvorki fjarlæg
né langsótt"
gengur undir nafninu Shabab-3 en
stefnt mun að því að hún dragi
rúmlega 2.000 kílómetra. Þannig
gætu íranir t.a.m. ógnað herafla
Bandaríkjamanna við Persaflóa
auk þess sem þessi vopn gætu hæft
skotmörk í Austur-Evrópu, Rúss-
landi og Kína.
Rússar hafa aðstoðað írani við
þróun þessarar eldflaugar og hefur
það vakið litla hrifningu í Banda-
ríkjunum. ísraelskir sérfræðingar
hafa sagt að íranir kunni að ráða
yfir kjamorkuvopni eftir um tvö
ár.
Líbýa er annað land sem löngum
hefur verið ofarlega á lista Banda-
ríkjamanna yfir svonefnd „útlaga-
ríki“ ásamt Irak og íran. Vitað er
að vopnaáætlanir Líbýumanna
hafa verið heldur sundurlausar. I
leynilegri NATO-skýrslu sem
spænska dagblaðið E1 Mundo birti
í nóvember 1996 sagði hins vegar
að hugsanlegt væri að Líbýumenn
myndu ráða yfir eld-
flaugum sem draga
myndu eitt til þrjú þús-
und kílómetra árið 2006.
Hizbollah-skæruliðar
“““™“ í Líbanon ráða nú yfir
langdrægari gerð Katjúsha-eld-
flauga en áður og því hefur verið
haldið fram, m.a. af bandarísku
leyniþjónustunni, CLA, að Egyptar
hafi með leynd flutt inn eldflauga-
hluta frá Norður-Kóreu og að
þeirri þróun kunni að lykta með
smíði eldflaugar er hæft gæti skot-
mörk í Israel. í þessari upptaln-
ingu er íraka og fleiri ríkja á þess-
um slóðum ógetið svo og ísraela
sem ráða yfir langöflugustu eld-
flaugunum í þessum heimshluta og
búið geta þær bæði efna- og
kjarnahleðslum.
Mikilvægi samstöðu
Það er í ljósi þessarar þróunar
sem Bandaríkjamenn hafa lagt svo
ríka áherslu á að írakar uppfylli án
sldlyrða kröfur Sameinuðu þjóð-
anna og heimili vopnaeftirlits-
mönnum að starfa í landinu.
Reynslan þar sýnir svo tæpast
verður um villst að auðveldlega er
unnt að halda leyndri þróun ger-
eyðingarvopna og hæglega má fela
miklar birgðir eiturefna. Sjónarmið
Bandaríkjamanna er það, að bili
hin alþjóðiega samstaða í þessu
efni muni önnur ríld, jafnvel þvert
á gerða samninga, freistast til að
fara að dæmi Iraka þannig að í
upphafi nýrrar aldar muni heims-
byggðin standa frammi fyrir nýrri
ógn sem ógerlegt verði að hemja
og binda eftirliti. Orð Madelaine
Albright fela í sér yfirlýsingu um
að Bandaríkjamenn hyggjast ekki
standa einir í þeirri baráttu. Kraf-
ist verður framlags af hálfu
NATO-ríkjanna sem kalla mun á
nýja hugsun í öryggis- og varnar-
málum.
I