Morgunblaðið - 28.12.1997, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 28. DESEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
1000 ára afmæli Vínlandsfundanna minnst árið 2000
ÍMflÍS
Morgunblaðið/Árni Sæberg
LEIFIHEPPNA
LYFT Á STALL
Umræðan um fund Vínlands fyrir hartnær
1000 árum hefur sjaldan verið háværari en
nú. Forseti Islands hefur vakið athygli á
málinu hér heima sem erlendis. Pingmenn
vilja minnast þess sérstaklega að það var
Islendingur sem fann Vínland. Fleiri gera
þó tilkall til Leifs heppna og sitt sýnist
hverjum. Gísli Þorsteinsson og Helgi Mar
Árnason kynntu sér hugmyndir ýmissa
manna um málið.
LÆTUR Leifuríhafoger
lengi úti og hitti á lönd
þau, er hann vissi áður
enga von til. Voru þar
hveitiakrar sjálfsánir og
vínviður vaxinn. Þar voru þau tré,
er mösur heita, og höfðu þeir af
þessu öllu nokkur merki, sum tré
svo mikil, að i hús voru lögð. Leifur
fann menn á skipsflaki og flutti
heim með sér. Sýndi hann í því hina
mestu stórmennsku og drengskap,
sem mörgu öðru, er hann kom
kristni á landið, og var jafnan síðan
kallaður Leifur hinn heppni.“
Svo er sagt frá fundi Vínlands í
Eiríks sögu rauða fyrir tæpum eitt
þúsund árum. Sagan er til vitnis um
yfirburði norrænna manna í úthafs-
siglingum á þessum tíma en á vík-
ingaöld unnu þeir mörg afrek á haf-
inu. Áður höfðu þeir numið ókunn
lönd á íslandi, í Færeyjum og á
Grænlandi og fátt sem kom í veg
fyrir sókn þeirra í vesturátt. Þau
lönd sem numin voru af víkingum
voru hrjóstrug og harðbýl en landið
lengst í vestri var búsældarlegt.
Sagnir greina frá því að margir nor-
rænir menn freistuðu gæfunnar í
hinum nýja heimi en ílendust þar
ekki. Veldi víkinga á Norðurlöndum
tók að hnigna og sagnimar um Vín-
landið hið góða urðu að þjóðsögum
sem lifðu mann fram af manni í
margar aldir.
Tæpum fimm öldum síðar sté
ítalinn Kristófer Kólumbus á amer-
íska grund. Siglingar Kólumbusar
leiddu til mikilla fólksflutninga til
nýja heimsins á næstu árum og öld-
um. Þó að ferð Kólumbusar hafi
ekki orðið honum sjálfum til fram-
dráttar hefur nafn hans lifað til
dagsins í dag og almennt er talið að
hann hafí fundið Ameríku. Á Norð-
urlöndum hefur þætti Leifs heppna
engu að síður yerið haldið á lofti,
einkum meðal íslendinga og Norð-
manna. Hér á landi hefur umræðan
um landafundina sjaldan verið líf-
legri en einmitt nú.
Siglingin kraftaverki líkust
Við setningu Alþingis í haust
minntist Ólafur Ragnar Grímsson,
forseti íslands, á nauðsyn þess að
VÍNLANDSKORTIÐ svokallaða kom fram í Bandaríkjunum árið 1957
en uppruni þess er óþekktur. Það sýnir gamla heiminn, Grænland og
Vínland sem eyju í vestri (e.t.v. Nýfundnaland). Vínlandskortið var
teiknað með bleki á bókfell og var í fyrstu talið frá um 1440 út frá
skriftinni og því elsta kort sem sýnir lönd í N-Ameríku. Greining á
blekinu benti til að það hafi verið skrifað eftir 1920. Nýrri rannsóknir
gefa vísbendingar um að kortið sé ófalsað.
MOLAR
► Kensingtonsteinninn er ávalur rúnasteinn sem
fannst nálægt Kensington í Minnesota í
Bandarflqunum 1898. Rúnirnar greina frá ferðum
víkinga í Ameríku. Frá upphafi hefur verið efast um
að áletrunin sé frá víkingaöld. Nú er almennt talið að
svo sé ekki. Kensingtonsteinninn er varðveittur i
safni í Alexandríu í Minnesota.
► Elsta sagan um Vínland er talin vera frásögn
Adams frá Brimum frá 1075: „Auk þessa hefur hann
skýrt mér frá enn einni ey, er margir hafa fundið í
úthaflnu og er nefnd Vínland, því að vínber vaxa þar
villt og gefa ágætasta vín af sér. Þar vaxa akrar
ósánir með gnótt korns, það veit ekki af
ævintýrasögn, heldur öruggri frásögn Dana.“ Þar
vitnar Adam frá Brimum í Svein tílfsson,
Danakonung.
► Fyrsti Evrópumaðurinn sem fæddist í Ameríku er
samkvæmt fslenskum heimildum Snorri Þorfinnsson.
Hann var sonur Þorfinns karlsefnis og Guðríðar
Þorbjamardóttur sem numu land þar vestra.
► í rústunum í L’Anse aux Meadows fundust bæði
valhnetur og smjörhnetur. Þær eru of stórar til þess
að fuglar geti borið þær og of þungar til að geta
borist með straumum. Slíkar hnetur finnast syðst í
Kanada eða við landamæri Bandaríkjanna.
► Peningur frá dögum Haralds konungs kyrra (1066-
93) fannst í fornum sorphaug frá indfánum við
Penobscot-vík nálægt Boston í Bandarfkjunum.
þingmenn sýndu landafundunum
áhuga og hvatti til að þeirra yrði
minnst um aldamótin. Forsetinn
ræddi þessi mál einnig í heimsókn
sinni í Dalasýslu og þegar hann
heimsótti Bandaríkin í sumar. Hann
skýrði Bill Clinton, forseta Banda-
ríýanna, frá áhuga sínum að á
tengja landafundi Islendinga við ár-
talið 2000 en þá verður mikið um
dýrðir í Bandaríkjunum. Síðar lýsti
Bandaríkjaforseti því yfir að ísland
yrði með í för þegar tekið yrði á
móti nýju árþúsundi í Bandaríkjun-
um. Þingmenn hafa tekið forseta Is-
lands á orðinu því í haust flutti
Svavar Gestson, Alþýðubandalagi,
þingályktunartillögu þess efnis að
hafinn verði undirbúningur að því
að minnast landafundanna árið
2000. „Án efa hefur fundur Ólafs
Ragnars Grímssonar og Bill Clint-
ons haft sín áhrif og það er merki-
legt að Bandaríkjaforseti vilji sýna
Islendingum þennan heiður. Von-
andi getum við nýtt okkur meðbyr-
inn og þingsályktunin sem ég flutti
á þinginu felst í því að forsætisráðu-
neytið styðji það framkvæði sem
forsetinn sýndi á ferð sinni um
Bandaríkin í sumar,“ segir Svavar.
Hann telur siglingarnar til Vínlands
mikið afrek og líkir þeim við krafta-
verk. „Miklir sjóar og tröllauknir ís-
jakar sem hafa mætt leiðangurs-
mönnum á þessari leið. Auk þess
sigldu þeir við ókunnar strendur
Kanada og Bandaríkjanna án nokk-
urra siglingatækja. Það er því
óskiljanlegt fyrir tæknivædda nú-
tímamenn hvemig þeir komust í
gegnum þessar raunir.“
I tillögu Svavars felst að sérstak-
lega verði þess minnst að það var
Islendingur sem fann Vínland hið
góða. Einnig gerir tillagan ráð fyrir
því að kappkosta að það verði stutt í
samvinnu við grænlensku lands-
stjórnina og Vestnorræna ráðið að
ljúka framkvæmdum við Eiríksbæ
og Þjóðhildarkirkju í Brattahlíð á
Grænlandi fyrir árið 2000. „Ég geri
mér vonir um að áætlanir standist.
Grænlenska landsstjórnin hefur
þegar ákveðið að leggja fjármagn í
verkefnið en það er nú til athugunar
hjá íslenskum stjómvöldum. Við
eigum að minnast landafundanna
með varanlegum hætti í stað veislu-
halda, til dæmis að stofna sjóði til
að rannsaka siglingamar til foma.
Þá er ennfremur gráupplagt að
gera leikna heimildakvikmynd um
siglinguna frá Breiðafirði til Græn-
lands og þaðan til Ameríku. Hún
gæti vakið mikla athygli. Þá tel ég
rétt að styðja vel við frumkvæði
heimamanna í Dalasýslu sem vilja
minnast Eiríks rauða og koma upp
Vínlandssafni í Búðardal."
Tillaga Svavars var til umræðu í
utanríkismálanefnd og var vel tekið.
Hefur hún þegar verið afgreidd. í
Dalasýslu hefur verið stofnuð sér-
stök Eiríksstaðanefnd sem undir-
býr þúsund ára afinæli landafund-
anna. Fram hafa komið margar
hugmyndir, meðal annars að reisa
minnisvarða um Leif heppna og for-
eldra hans á Eiríksstöðum, ráðast í
uppbyggingu Eiríksstaða í upp-
mnalegri mynd og setja á fót sér-
stakt Vínlandssafn í Búðardal. Ekki
hafa verið teknar neinar ákvarðanir
um framkvæmdir í Dalasýslu að
sögn Friðjóns Þórðarsonar, for-
manns Eiríksstaðanefndar. Friðjón
segir fomleifafræðinga hafa grafið í
rústir Eiríksstaða í sumar og muni
þeir skila áfangaskýrslu um verkið
á næstunni. Fjárlaganefnd fjallar
nú um áform Dalamanna.
Stappar nærri þjóðrembu
í hugum flestra íslendinga leikur
enginn vafi á þjóðerni Leifs Eiríks-
sonar. Össur Skarphéðinsson, þing-
maður Alþýðuflokks, hefur látið
málið til sín taka á Alþingi. Össur
segist ekki efast um mikilvægi þess
að merkilegustu atburði í sögu mið-
alda megi rekja til afreka íslend-
inga. Atburðirnir endurspegli auk
þess það sem fáir geri sér grein fyr-
ir; að íslendingar hafi verið ein
fremsta siglingaþjóð í heimi. Síðar
hafi Kólumbus endurappgötvað
Ameríku á grundvelli íslenskrar
þekkingar. Það sé mikilvægt fyrir
þjóðarvitund og sjálfsmynd íslensku
þjóðarinnar. Össur viðurkennir þó