Morgunblaðið - 11.02.1998, Blaðsíða 36

36 MIÐVIKUDAGUR 11. FEBRÚAR 1998
GREINARGERÐ
MORGUNBLAÐIÐ
Aðdragandi að sameiningar-
kosningum og kosningakæru
Tveir fyrrverandi bæjarfulltrúar á Sauðár-
króki, Erlendur Hansen og Hörður Ingi-
marsson, hafa kært sameiningarkosning-
arnar í Skagafírði í nóvember sl. Þeir segja
að margir einstaklingar hafí ekki fengið
notið atkvæðaréttar síns. Þeir telja málið
snúast um lögmæti kosninganna í öllum
sveitarfélögunum og endurtekningu þeirra
reynist þær ógildar.
ÞEGAR tveir fyrrverandi bæjar-
fulltrúar með samanlagt áratuga
starf að baki að sveitarstjórnarmál-
um og setu í bæjarstjóm í tæpa
þrjá áratugi, kæra sveitarstjómar-
kosningu liggur í augum uppi að um
mikið alvörumál er að ræða. Þegar
lýðræðið er orðið veikt og misvirt
og framkvæmdin óviðunandi. Þá er
-.ástæða að staldra við og skerpa þær
línur er þjóðfélag okkar grundvall-
ast á.
Báðir höfðum við skilning á nauð-
syn þess að breyta sveitarstjórnar-
mörkum, þó ekki með þeim hætti
sem kosið var um þann 15. nóv. sl. í
Skagafirði.
Að kosningarnar yrðu fram-
kvæmdar með jafn einhliða hætti og
raunin varð á hvarlaði ekki að okk-
ur og að kosningum loknum varð
ljóst að gengið hafði verið alvarlega
á svig við kosningalögin.
Þegar kynningarfundur um sam-
einingarmálin fór fram í bóknáms-
húsi Fjölbrautaskólaans, var ákveð-
ið að útvarpa honum ekki, þótt sjálf-
sagt þyki að útvarpa bæjarstjórnar-
"* fundum á Sauðárkróki. Uppgefin
ástæða var sögð sú að tryggja fund-
arsókn og skoðanaskipti um sam-
einingarmálin. Um áttatíu manns
sátu fundinn. Við þessa gjörð eða
gerðarleysi að útvarpa ekki, klingdu
viðvörunarbjöllur. Eldra fólki, sem
óhægt á með að sækja fundi, skyldi
haldið frá málinu, því vitað var að
eldra fólkið var að öðru jöfnu and-
vígara breyttum sveitarsjórnar-
mörkum.
I framhaldinu varð síðan mis-
— motkunin á ríkisfjölmiðlunum okkur
mikið áfall. Hún hófst rúmri viku
fyrir kosningarnar með áróður-
spistli bæjarstjórans á Sauðárkróki
í morgunútvarpi svæðisútvarps
Norðurlands milli kl. 8 og 9 árdegis.
Síðan var pistillinn endurfluttur á
samtengdum rásum sama dag milli
kl. 11 og 12 árdegis. Sami pistill er
síðan birtur í Feyki 12. nóv. 1997,
bls. 4. Tímasetning á flutningi
pistilsins er engin tilviljun. Vel
skipulagður áróður fyrir sameining-
unni var hafinn. Aðgengi að Ríkis-
útvarpinu er eftirtektarvert. Jafn-
ræðisreglan og hlutleysi ekki virt.
Það kom betur í ljós á þeim dögum
sem á eftir fóru allt til kosninga.
_ - I símaviðtali við Arnar Pál
Hauksson hjá svæðisútvarpinu
greindi hann Herði Ingimarssyni
frá því að mjög erfitt væri að fá fólk
til að koma fram og andmæla sam-
einingunni. Annar undirritaður að
þessari greinargerð, Hörður Ingi-
marsson, féllst hins vegar á að taka
þátt í umræðuþætti í útvarpi um
sameiningarmálin enda yrði jafn-
ræðisreglan virt um svipaðan tíma
með og móti. Araar Páll nefndi til
sögunnar sem hugsanlega þátttak-
endur Ríkharð á Brúnastöðum í
Fljótum, Konráð Gíslason frá
Frostastöðum og Jón Magnússon,
starfsmann Byggðastofnunar á
Sauðárkróki, en sá síðastnefndi
hefði sitthvað við sameininguna að
athuga, sagði Arnar Páll. Amar Páll
sagðist hafa samband síðar um
tímasetningar og annað. Sunnudag-
inn 9. nóv. kl. 11 árdegis hafði Karl
Eskill Pálsson símasamband við
Hörð og bauð til þátttöku í um-
ræðuþætti um sameiningarmálin.
Hörður ítrekaði að jafnræðisreglan
yrði virt um tímann með og móti.
Svör Karls Eskils voru ómarkviss.
Fundurinn fór fram í Varmahlíð.
Er komið var til fundarins var Ijóst
að jafnræðisreglan yrði fyrir borð
^borin. Þrettán einstaklingar mættir
til þátttöku, 10 með sameiningunni,
þar með talinn Jón Magnússon fyrr-
nefndur og Úlfar Sveinsson sem
ekki gaf upp afstöðu sína. Séra
Ólafur Hallgrímsson og Hörður
Ingimarsson þeir einu sem voru
andvígir sameiningu.
Framkvæmd útvarpsfundarins
-.var til háðungar þeim er að honum
stóðu. Nánast einstefna fyrir þau
sjónarmið að sameina sveitarfélögin
og ekki sæmandi fyrir Ríkisútvarp-
ið að standa að þættinum með þeim
hætti sem raunin varð á. Karl Eskill
Pálsson og Sigurður Þór Salvarsson
stýrðu þættinum.
Þegar útvarpað var klipptum út-
dráttum frá nefndum fundi, flutti
útvarpið eingöngu orð þeirra er
voru með sameiningunni. I sérstök-
um þætti í svæðisútvarpinu 14. nóv.
milli kl. 18 og 19 var þetta sorglega
sláandi og það daginn fyrir kosning-
ar. Jafnræðisreglan og hlutleysi
þverbrotið. Ekki sæmandi þjóðar-
fjölmiðli. í aðalfréttatíma Sjón-
varpsins hinn 14. nóv. var síðan
matreidd einhliða frétt, af Maríu
Björk Ingvadóttur, með viðtali við
Bjarna Egilsson þar sem hann fær
átölulaust að setja fram þau ósann-
indi að með sameiningu sveitarfé-
laganna lækki kostnaður yfirstjórn-
ar sveitarfélaganna úr 50 milljónum
króna í 35 milljónir króna.
Yfirstjórn í sameinuðu sveitarfé-
lagi með þrem sveitarstjórum á
Sauðárkróki, Varmahlíð og Hofsósi
auk 8 þjónustufulltrúa í gömlu
hreppunum og til viðbótar 11 laun-
aðir sveitarstjórnarmenn sem til-
heyra yfirstjóminni leiða af sér
rekstrarkostnað, sem liggja mun á
bilinu 52-60 m. króna a.m.k. Gæti
verið talsvert hærri því bifreiða-
styrkir og farartæki yfirstjórnenda
munu verða af allt annari stærð-
argráðu heldur en er í dag. Það var
því ósmekklegt af Sjónvarpinu að
leyfa rakalaus ósannindi í aðal-
fréttatíma sínum daginn fyrir kosn-
ingar sem vonlaust var að leiðrétta
áður en kosningin hófst. Hörður
Ingimarsson ræddi þennan hörmu-
lega fréttaflutning við Helga H.
Jónsson fréttastjóra þegar um
kvöldið þann 14. nóv.
Morgunblaðið sem á síðari árum
er orðið að vönduðu þjóðarblaði, var
eini miðillinn sem fjallaði á hlutlaus-
an hátt um sameiningarkosningarn-
ar sbr. Morgunblaðið á miðopnu
fimmtudaginn 13. nóv. Fimm dög-
um eftir kosningamar greindi
svæðisútvarpið frá skuldastöðu
sveitarfélaga á Norðurlandi. Fram
kom að skuld á hvem íbúa á Sauð-
árkróki næmi 214 þús. króna og
hefði hækkað um 28 þús. milli ára.
Þessar upplýsingar voru komnar
frá fjármálaráðstefnu sveitarfélag-
anna sem haldin var í Reykjavík
dagana eftir kosningamar. I gögn-
um sameiningarnefndar er skulda-
staða á hvem íbúa á Sauðárkróki
sögð vera neikvæð um 58 þúsund.
Það eru blekkingar og ósannindi af
þessu tagi sem voru matreiddar of-
an í almenning til að fá meirihluta
fyrir sameiningu sveitarfélaganna.
Þegar okkur undirrituðum varð
ljóst að framkvæmd kosninganna
var verulega ábótavant og beinlínis
hafðar uppi heftandi aðgerðir að
fólk gæti neytt atkvæðisréttar síns,
gátum við með engu móti setið hjá
þegar grundvallar mannréttindi
vom að veði. Greinargerðin um at-
vikaferilinn fram að kosningunni 15.
nóv. sl. er eitt og segir margt um
hið dulda vald sem almenningi er
ósýnilegt. Framkvæmd kosning-
anna er siðlaus, en hvort hún er lög-
brot er nauðsynlegt að fá skorið úr
um. Athugasemdir við úrskurð
kjömefndar lið 1.
Skal nú vikið að úrskurði kjör-
nefndar frá 5. desember sem barst
okkur samdægurs í símbréfi. Þar
sem kröfu okkar er hafnað um
ógildingu kosninganna.
Við föllumst á álit kjörnefndar að
skipta kæruefninu í þrennt. Sam-
kvæmt því sem fram kemur í 1. lið
um framlagningu kjörskrár er rétt
að taka fram að í kæru okkar grein-
um við frá því að bæjarstjórinn hafi
verið „helsti talsmaður og áróðurs-
maður um sameiningu sveitarfélag-
anna“. Vanhæfni bæjarstjórans til
að framkvæma kosninguna var því
ótvíræð. Þessi vanhæfni hefði átt að
vera kjörnefnd ljós sbr. þeirra eigin
fylgigögn með málinu (no. 6-8)
Skagfirðingur nóv. 3 tbl. 1997. A
baksíðu er „Ályktun sameiningar-
nefndar undirrituð af 22 einstak-
lingum, þar meðtalinn bæjarstjór-
inn Snorri Bjöm Sigurðsson. Loka-
setning þessarar ályktunar hljóðar
svo. „I ljósi Þessa hvetja eftirtaldir
aðilar í sameiningarnefndinni alla
íbúa sveitarfélaganna eindregið til
að styðja sameiningu í kosningun-
um 15. nóv. nk.“
Hér fer ekkert milli mála, bæjar-
stjórinn Snorri Björn Sigurðsson
gerir sig vanhæfan að framkvæma
kosninguna ásamt 9 oddvitum og
sveitarstjóranum Árna Egilssyni.
(Sigurður Haraldsson er bæði odd-
viti og sveitarstjóri). Forseti bæjar-
stjómar, Steinunn Hjartardóttir,
ritar einnig undir þessa ályktun í
umboði bæjarstjórnar. Einn odd-
viti, Úlfar Sveinsson, Skarðshreppi,
neitar að undirrita þessa ályktun.
Er hann auðsjáanlega einn sér
meðvitandi um afleiðingar þess að
skrifa undir þessa ályktun. I Morg-
unblaðinu fimmtudaginn 13. nóv-
ember sl. segir svo. „Annar fulltrúi
Skarðshrepps Úlfar Sveinsson odd-
viti á Syðri-Ingveldarstöðum skrif-
aði ekki undir, sagðist hafa staðið
að málefnaundirbúningi en geti
ekki fellt sig við að taka þátt í þeim
áróðri vegna kosninganna sem
fælist í orðalagi ályktunarinnar.
Úlfar segir að hreppsnefnd Skarðs-
hrepps hafi ekki samþykkt að mæla
með eða gegn málinu enda væri
íbúum sveitarfélagsins ætlað að
taka afstöðu til þess í almennri at-
kvæðagreiðslu." í gögnum kjör-
nefndar 10. lið er endurrit úr fund-
argerð bæjarstjórnar Sauðárkróks
frá 11. nóvermber sl. fundur 1040.
Þar segir m.a. „1. fundargerðir a)
bæjarráð 30. október og 6. nóvem-
ber“ ... ,Afgreiðslur...“ Björn Sig-
urbjörnsson skýrði fundargerðina.
Þá lagði Björn fram áskorun til
íbúa Sauðárkróks vegna sameining-
ar sveitarfélaga í Skagafirði en
kosning um það fer fram 15. nóv-
ember næstkomandi. Þá tóku til
máls Bjarni Brynjólfsson og Stein-
unn Hjartardóttir. Fleiri kvöddu
sér ekki hljóðs. Áskorun til íbúa
Sauðárkróks borin upp og sam-
þykkt með 7 samhljóða atkvæðum.
Fundargerðin borin upp og sam-
þykkt samhljóða."
Ekki finnst áskorun Björns í
fundargögnum enda sjálfsagt
munnleg. Af lestri þessarar sam-
þykktar má segja sem svo að hún sé
ekki um neitt, enn eitt dæmið um
ómarkviss og óvönduð vinnubrögð.
Við sem hlustuðum á fundinn í út-
varpi töldum okkur ekki misskilja
neitt. Bæjarstjórnin öll væri að
skora á bæjarbúa að samþykkja
sameininguna. Snorri Björn Sig-
urðsson bæjarstjóri segir það rangt
að bæjarstjómin hafið samþykkt
með 7 atkvæðum ákomn til bæjar-
búa um að samþykkja sameiningu
sveitarfélaganna. Þetta kemur fram
í viðtali við hann í Degi 26. nóvem-
ber 1997.
Orðrétt er haft eftir honum:
„Þettar er rangt. Það sem bæjar-
stjórn samþykkti var að hvetja
kjósendur til að mæta á kjörstað og
taka þátt í þessu mikilvæga máli.
Ekki var minnst einu orði á að sam-
þykkja.“ Ekki stemmir þessi tilvitn-
un við bókun bæjarstjórnar svo sem
sjá má af framansögðu. Þá telur
Snorri Bjöm ómaklega að sér og
bæjarstjóminni vegið vegna
kæmnnar í nefndu blaðaviðtali. Það
em vinnubrögðin framkvæmd og
undirbúningur kosninganna sem við
með kæru okkar erum að leiða fram
í dagsljósið. Sveitarfélag á borð við
Sauðárkrók verður ekki lagt niður
með þessum hætti og sameinað öðr-
um. Vanhæfni bæjarstjórans og
bæjarstjórnar hlýtur að ógilda
kosninguna ein og sér þó fleira hefði
ekki komið til.
Þrátt fyrir augljósa vanhæfni
bæjarstjórans hefði þó verið
skömminni skárra að bæjarstjómin
öll hefði undirritað kjörskrá frekar
en bæjarstjórinn með ótvíræða van-
hæfni. Sjö menn með fjögurra ára
umboð hafa ekki leyfi til að gjör-
breyta einu sveitarfélagi með svo
óvönduðum vinnubrögðum sem
raun hefur orðið á.
Við teljum því framlagningu kjör-
skrár með öllu ólöglega vegna þess
vanhæfis er fram kemur hér að
framan.
Athugasemdir við úrskurð
kjörnefndar lið 2
Afgreiðsla kjörnefndar á lið tvö
er mikið undrunarefni. Þar segir að
kæmnni sé vísað frá þar sem kæm-
efnið sé ekki nægilega afmarkað.
Kjömefndinni hlýtur að hafa verið
ljóst af gögnum sínum (6-9) Skag-
firðingi 3. tbl. baksíðu að vanhæfni
oddvitanna 9 gæti haft áhrif á lög-
mæti og framlagningu kjörskráa í
sveitarfélögum þeirra ásamt og með
Ama Egilssyni, sveitarstjóra á
Hofsósi, sem vafalaust hefur komið
að framkvæmd kosninganna í Hofs-
hreppi. Oddvitarnir era: Bjami
Egilsson, Hvalnesi, Ingibjörg Haf-
stað, Vík, Sigurður Haraldsson,
oddviti og sveitarstjóri, Elín Sigurð-
ardóttir, Sölvanesi, Símon Trausta-
son, Ketu, Haraldur Þór Jóhanns-
son, Enni, Valgeir Bjarnason, Hól-
um, Anna Steingrímsdóttir, Þúfum,
Öm Þórarinsson, Ökrum, Fljótum.
Hafi kjörskrár verið lagðar fram
með undirritun oddvita með sömu
skrírskotun og framlagning kjör-
skrár á Sauðárkróki, verður ekki
annað séð en það leiði til ólögmætr-
ar kjörskrár í viðkomandi sveitarfé-
lagi og ógildingar kosninganna. Við
litum svo á að kjömefnd myndi með
hlutlausum hætti kanna fram-
kvæmd kosninganna í sveitarfélög-
um en það leiða þeir greinilega hjá
sér með frávísun sinni.
Athugasemdir við úrskurð
kjörnefndar lið 3
Alvarlegasti hluti kærannar kem-
ur fram í 3. lið. Margir einstakling-
ar fengu ekki notið kosningaréttar
síns, þar með taldir einstaklingar
sem hefðu getað breytt niðurstöðu
kosninganna í Lýtingsstaðahreppi.
Það hefði getað leitt til endurtek-
inna kosninga í 10 sveitarfélögum.
Nú snýst málið í heild um lögmæti
kosninganna í öllum sveitarfélögun-
um og endurtekningu þeirra ef þær
verða dæmdar ógildar. Það er hár-
togun á kæra okkar að halda því
fram að atkvæðisréttur á Sjúkra-
húsinu væri einungis bundinn fólki
búsettu á Sauðárkróki. Við gerðum
ráð fyrir að öllu kosningabæra fólki
á Sjúkrahúsinu yrði gert kleift að
neyta kosningaréttar síns, enda
nær undantekningarlaust úr byggð-
um Skagafjarðar. í lögum nr. 120
20. mars 1991 I. „Um atkvæða-
greiðslu á stofnunum." Vísast í því
sambandi til 1. til 4. greinar. Þar
segir m.a. í 3. grein „Kjörstjóri skal
ákveða, að höfðu samráði við stjórn
hlutaðeigandi stofnunar og að
fengnum upplýsingum um þá sem
þar eru til meðferðar eða era þar
vistmenn, hvort ástæða sé til að láta
atkvæðagreiðslu fara þar fram og
þá hvenær.“ í niðurlaginu stendur.
,Að jafnaði myndi næjanlegt að at-
kvæðagreiðsla fari fram einn dag í
hverri stofnun í nokkrar klukku-
stundir, eftir fjölda þeirra sem rétt
mundu eiga á að greiða atkvæði ut-
an kjörfundar á stofnuninni."
Af þessu má sjá að kjörstjóra er
áreiðanlega ekki ætlað að hafa heft-
andi áhrif á notkun kosningaréttar-
ins. í X. kafla laganna 58. gr. segir
svo. „Kjörstað í hverri kjördeild
ákveða hreppsnefndir eða bæjar-
stjórnir.“ Síðan segir í niðurlaginu.
„Kjörstað skal auglýsa almenningi á
undan kjörfundi með nægum fyrir-
vara nema hann sé öllum kjósend-
um innan kjördeildar nægilega
kunnur.“
Þar liggur hundurinn grafinn.
Sveitarstjórnir fara með fram-
kvæmdina og bæjarstjórar og sveit-
arstjórar annast gjörðina ásamt
kjörstjórum IV. kafli 13. grein. Og
hvemig á að fara að ef flestir hafa
gert sig meira og minna vanhæfa.
Ráðgerð kjördeild á Sjúkrahúsinu á
Sauðárkróki sem getið er í 1. tbl.
Skagfirðings 1997 er í beinu fram-
haldi af þeim venjurétti sem skap-
ast hefur um meðferð kosningarétt-
arins í áratugi á Sjúkrahúsinu, og
gaf því vistmönnum á stofnuninni
ótvírætt í skyn að þeir gætu neytt
kosningaréttar síns. Annar undir-
ritaðs, Hörður Ingimarsson, var
samtíða Þorbimi Árnasyni hdl. í
bæjarstjóm Sauðárkróks. Á þeim
árum var kappkostað að allir gætu
neytt kosningaréttar síns, þar með
talið á Sjúkrahúsinu. Árið 1982 urðu
annmarkar á framkvæmdinni, sem
leiddu ekki til kæru, en talið af
mörgum að hefðu leitt til ógildingar
ef kært hefði verið.
I alþingiskosningunum 1995 var
öllu kosningafæru fólki gert kleift
að kjósa á Sjúkrahúsinu þar með
talinn faðir undritaðs, Ingimar
Bogason, svo umsögn Þorbjörns
Árnasonar hdl. um að hvorki hafi
verið kjördeild í kosningunum til
Alþingis 1995 né í forsetakosning-
unum 1996 er ósönn. Sýslumaður
vottar að kosið hefur verið utan-
kjörf'undar á Sjúkrahúsinu frá 1987
í öllum kosningum (frekari gögn á
safni) ef frá eru taldar bæjarstjórn-
arkosningar 1990. Ástæða er til að
undirstrika að kosið var á Sjúkra-
húsinu í sameiningarkosningunni
1993. Þar með er hnekkt fullyrðingu
lögmanns Sauðárkrókskaupstaðar
frá 1. desember 1997 í bréfi til Ólafs
Birgis Árnasonar, form. kjörnefnd-
ar. En spurningin er hvers vegna
vora ekki gerðar nægilegar ráðstaf-
anir til að tryggja kosningaréttinn á
Sjúkrahúsinu eins og verið hefur
um áratuga skeið?
Að öllu framansögðu er ijóst að
kosningaréttur á Sjúkrahúsinu var
fyrir borð borinn. Hefting á kosn-
ingaréttinum stríðir gegn anda
stjórnarskrárinnar. Því er fram-
kvæmdin með öllu óviðunandi í
þeim sameiningarkosningum er
fram fóra 15. nóvember sl.
Úrskurði kjörnefndar höfnum við
og kærum því málið í heild sinni til
félagsmálaráðuneytis. Jafnframt
vísum við til frekari rökstuðnings er
fram kemur í kæru Haraldar Blön-
dal dagsett 12. desember 1997 og
lögð var fram í ráðuneytinu þann
sama dag.
Erlendur Ilansen,
Hörður Ingimarsson.