Morgunblaðið - 25.02.1998, Síða 29

28 MIÐVIKUDAGUR 25. FEBRÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 25. FEBRÚAR 1998 29 .
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SAMKEPPNI A
BRAUÐMARKAÐI
Samkeppnisráð hefur úrskurðað, að kaup Myllunnar-Brauðs hf. á
Samsölubakaríi hf. skuli teljast ógild. Forsenda Samkeppnisráðs
fyrir þessari ákvörðun er sú, að kaup Myllunnar-Brauðs hf. leiði til
markaðsyfirráða fyrirtækisins og dragi verulega úr samkeppni.
Fyrirtækið hefur hins vegar ákveðið að áfrýja þessari niðurstöðu
Samkeppnisráðs.
Grundvallaratriði í þessu máli hlýtur að vera, hvort neytendur
eigi annarra kosta völ eftir yfirtöku Myllunnar-Brauðs hf. á
Samsölubakaríi hf. en að kaupa brauð og kökur frá þessu tiltekna
fyrirtæki. Vilji fólk fara til útlanda á það ekki annarra kosta völ
u.þ.b. níu mánuði ársins en að kaupa farseðil með Flugleiðum. Yfir
hásumarið er annarra kosta völ en þeir kostir eru ekki margir. Af
þessum sökum er sáralítil samkeppni meirihluta ársins í
millilandaflugi. Vissulega er það svo nú orðið, að öðrum félögum er
frjálst að fljúga til og frá íslandi en hafa ekki talið sér það
hagkvæmt vegna smæðar markaðarins.
Öðru máli gegnir hins vegar um kaup neytenda á brauði og
kökum. Fram hefur komið, að framleiðsluvörur Myllunnar-Brauðs
hf. séu fyrst og fremst á boðstólum í hinum svonefndu
stórmörkuðum. Yfirtaka fyrirtækisins á Samsölubakaríinu hf.
þýðir, að stórmarkaðirnir eiga þessa stundina ekki kost á
viðskiptum við aðra stórframleiðendur á brauði, svo nokkru nemi.
Hins vegar geta þeir sennilega samið við nokkur bakari um
umtalsverð kaup á brauði til þess að skapa mótvægi við Mylluna-
Brauð hf.
Kjarni málsins hlýtur þó að vera sá, að hinn almenni neytandi á
annarra kosta völ. Vilji hann ekki kaupa brauð frá Myllunni-Brauði
hf. í stórmörkuðum, getur hann gengið út í næsta bakarí, sem í
mörgum tilvikum er í nokkurra mínútna fjarlægð frá stórmarkaði
og keypt þar brauð. Þessi bakarí eru svo mörg á
höfuðborgarsvæðinu, svo að dæmi sé nefnt, að það væri fásinna að
halda því fram, að Myllan-Brauð hf. hafi náð einokunaraðstöðu á
brauðmarkaðnum. Því fer víðs fjarri og það veit hver einasti
neytandi, sem dag hvern getur keypt þessa vöru annars staðar en í
stórmarkaði.
Það er því erfitt að skilja rök Samkeppnisráðs fyrir niðurstöðu
þess nema menn vilji líta á stórmarkaðina, sem sérstakt
markaðssvæði, sem sé ekki í neinum tengslum við umhverfi sitt. En
hvernig í ósköpunum er hægt að halda því fram að svo sé? Bakaríin
eru öllum opin. Þar getur hver og einn keypt sitt brauð og er alls
ekki háður Myllunni-Brauði hf. um þau kaup. Hvernig er þá hægt
að halda því fram, að fyrirtækið hafi náð markaðsráðandi aðstöðu?
Samkeppnisráð hefur augljóslega skilgreint brauðmarkaðinn alltof
þröngt.
Stórmarkaðir standa frammi fyrir þeim vanda á mörgum sviðum,
að einn framleiðandi er að eftirsóttum vörum. Þannig er t.d. aðeins
einn framleiðandi á íslandi að eftirsóttasta gosdrykk í heimi, Kóka
kóla. Neytendur eiga hins vegar annarra kosta völ. Þeir geta keypt
Pepsi kóla og þeir geta jafnvel keypt Hagkaups kóla.
Mælikvarðinn hlýtur fyrst og fremst að vera sá, hvort
neytandinn eigi annarra kosta völ. Þegar um er að ræða ferð til
útlanda eru þeir kostir ótrúlega takmarkaðir. Þegar um er að tefla
flutninga með skipum takmarkast þeir fyrst og fremst við tvo aðila.
Þegar um er að ræða símaþjónustu og þjónustu tengda henni hefur
einn aðili ráðið ferðinni, þar til nú, að samkeppni er að hefjast í
farsímaþjónustu - enda er verðið að lækka. Á öllum þessum sviðum
er samkeppni margfalt minni en í brauðsölu, jafnvel eftir kaup
Myllunnar-Brauðs hf. á Samsölubakaríi hf.
I umræðum um þessa ákvörðun Samkeppnisráðs hefur komið
fram sú staðhæfing, að stórmarkaðir knýi niður verð hjá birgjum
en sú verðlækkun skili sér ekki til neytenda. Þetta er athyglisverð
fullyrðing. Imynd stórmarkaðanna hefur hingað til verið sú, að þeir
hafi náð að lækka vöruverð í landinu verulega með stórum
innkaupum. Og engin spurning er um, að þeir hafa lækkað
vöruverð. En getur verið, að breyting sé að verða á því? Eru
stórmarkaðirnir byrjaðir að taka til sín aukinn hagnað í krafti
stærðar sinnar í stað þess að skila verðlækkuninni til neytenda?
Svör talsmanna stórmarkaðanna við þessum staðhæfingum í
Morgunblaðinu í gær voru ekki sannfærandi. Almenningur mun
áreiðanlega veita því sérstaka eftirtekt, hvort skýrari svör koma
fram.
Morgunblaðið hefur alla tíð hvatt til frjálsrar samkeppni. Blaðið
hefur varað við tilhneigingu einkafyrirtækja til að ná
einokunaraðstöðu á einstökum mörkuðum og bent á, að einokun
einkafyrirtækja væri ekki betri en einokun ríkisfyrirtækja, eða
samvinnufyrirtækjanna á sínum tíma. Það er hins vegar ekki með
nokkrum rökum hægt að halda því fram, að neytendur eigi ekki
margra kosta völ í brauðkaupum. Þar er ekki bara um að ræða tvo
kosti eða þrjá eins og í mörgum tilvikum í okkar viðskiptalífi.
Bakaríin sem neytandinn getur snúið sér til skipta mörgum tugum
og jafnvel um eitt hundrað á höfuðborgarsvæðinu. Hvaða einokun
er það?
Aðhaldið, sem samkeppnisyfirvöld veita á markaðnum er afar
mikilvægt og engin spurning um, að það hefur verið neytendum í
hag og á eftir að verða það í vaxandi mæli á næstu árum. Rök
Samkeppnisráðs fyrir þessari niðurstöðu eru hins vegar svo veik,
að tæpast fer á milli mála, að starfsmenn þess hafa skilgreint
brauðmarkaðinn alltof þröngt í umfjöllun sinni um þetta mál. Hér
skal fullyrt, að sá einstaklingur er ekki til á Islandi, sem telur sig
búa við einokun í kaupum á brauði.
Frammistaða í náttúrufræði og
stærðfræði í framhaldsskólum
almennur hluti
Almennur hluti í framhaldsskóla
Frammistaða í. . .
8. bekkur grunnskóla
Frammistaða í . . .
ALLIR 25% efstu Náttúrufræði Stærðfræði Náttúrufræði Stærðfræði
Frávik frá Frávikfrá I Frávikfrá Frávik frá
alþjóðlegu alþjóðlegu alþjóðlegu alþjóðlegu
Land Meðaltal Land Meðaltal Land meðaltali Land meðaltali Land meðaltali Land meðaltali
1 Holland 559 1 Svíþjóð 654 1 Svíþjóð 59 1 Holland 60 1 Tékkland 59 1 Tékkland 53
2 Svíþjóð 555 2 Holland 653 2 Holland 58 2 Svíþjóð 52 2 Holland 45 2 Sviss 35
3 ÍSLAND 541 3 Noregur 641 3 ÍSLAND 491 3 Danmörk 47 3 Slóvenía 45 3 Holland 30
4 Noregur 536 4 Sviss 633 4 Noregur 44 4 Sviss 40 4 Austurríki 43 4 Slóvenía 30
5 Sviss 531 5 NýjaSjáland 621 5 Kanada 32 5 ÍSLAND 341 5 Ungverjaland 39 5 Austurríki 29
6 Danmörk 528 6 Ástralía 620 6 NýjaSjáland 29 6 Noregur 28 6 Ástralía 30 6 Frakkland 27
7 Kanada 526 7 Kanada 613 7 Ástralía 27 7 Frakkland 23 7 Rússland 23 7 Ungverjaland 27
8 NýjaSjáland 525 8 Slóvenía 612 8 Sviss 23 8 NýjaSjáland 22 8 Svíþjóð 20 8 Rússland 25
9 Ástralía 525 9 Austurríki 610 9 Slóvenía 17 9 Ástralía 22 9 Bandaríkin 20 9 Ástralía 19
10 Austurríki 519 110 ÍSLAND 6091 10 Danmörk 9 10 Kanada 19 10 Þýskaland 16 10 Kanada 17
11 Slóvenía 514 11 Danmörk 603 11 Þýskaland -3 11 Austurríki 18 11 Kanada 16 11 Svíþjóð 8
12 Frakkland 505 12 Þýskaland 593 12 Frakkland -13 12 Slóvenía 12 12 Noregur 12 12 Þýskaland -1
13 Þýskaland 496 13 Frakkland 592 13 Tékkland -13 13 Þýskaland -5 13 NýjaSjáland 11 13 NýjaSjáland -3
14 Ungverjaland 477 14 Tékkland 584 14 Rússland -19 14 Ungverjaland -17 14 Sviss 7 14 Noregur -7
15 Tékkland 476 15 Ungverjaland 563 15 Bandaríkin -20 15 Rússland -29 15 Frakkland -17 15 Danmörk -8
16 Rússland 476 16 Bandaríkin 559 16 Ungverjaland -29 16 Litháen -31 116 ÍSLAND -211 16 Bandaríkin -11
17 Ítalía 475 17 Ítalía 543 17 Litháen -39 17 Tékkland -34 17 Danmörk -37 117 ÍSLAND -24 |
18 Bandaríkin 471 18 Rússland 539 18 Kýpur -52 18 Bandaríkin -39 18 Litháen -38 18 Litháen -33
19 Litháen 465 19 Litháen 519 19 SuðurAfríka -151 19 Kýpur -54 19 Kýpur -52 19 Kýpur -37
20 Kýpur 447 20 Kýpur 501 20 SuðurAfríka -144 20 SuðurAfríka -189 20 SuðurAfríka -157
21 SuðurAfríka 352 21 Suður Afríka 412
Alþjóðlegt meðaltal Alþjóðlegt meðaltal Alþjóðlegt meðaltal Alþjóðlegt meðaltal Alþjóðlegt meðaltal Alþjóðlegt meðaltal
500 585 500 500 515 511
Niðurstöður TIMSS-könnunar í framhaldsskólum
Islenskir nem-
endur í þriðja sæti
ISLENSKIR framhaldsskóla-
nemendur voru í þriðja sæti í al-
þjóðlegri rannsókn (TIMSS -
Third International Mathematic
and Scinence Study) í náttúrufræði
og stærðfræði, sem kynnt var í gær.
Þegar árangur 25% af bestu nemend-
um allra landa eru skoðaðir falla ís-
lensku nemendurnir niður í 10. sæti.
Nemendur á aldrinum 17-21 árs frá
21 þjóð tóku þátt í könnuninni og
komu nemendur í Hollandi og Svíþjóð
best út. Margar af þeim þjóðum sem
urðu meðal efstu þjóða er sambærileg
könnun var gerð í 7. og 8. bekk tóku
ekki þátt að þessu sinni, svo sem Asíu-
þjóðir og nokkrar Evrópuþjóðir.
Hafa verður fyrirvara
Einar Guðmundsson forstöðumað-
ur Rannsóknarstofnunar uppeldis- og
menntunarmála (RUM) segir að
vissulega séu þetta góð tíðindi, en að
ákveðinn fyrirvara verði að hafa á
niðurstöðunum. I fyrsta lagi sé sam-
anburður á milli landa á framhalds-
skólastiginu erfiðari en í grunnskól-
anum, meðal annars vegna samsetn-
ingar nemenda og meiri fjölbreyti-
leika í skipan náms á framhaldsskóla-
stigi. í öðru lagi sé brottfall mjög hátt
á Islandi eða 45%. Almennt brottfall
geri heildarframmistöðu þjóðar betri,
þar sem nemendur sem hætta námi
standa yfirleitt verr að vígi en þeir
sem ljúka einhverju námi.
Hann segir brýnt að átta sig á því
hvemig brottfallið er til komið.
Spyrja megi hvort vinnuhefð á Is-
landi ýti undir brottfall. I rannsókn-
inni kemur fram beint samband á
milli námsárangurs og vinnu með
námi, þannig að þeir sem vinna mest
koma verst út. Islenskir, bandarískir,
kanadískir, hollenskir, ástralskir,
norskir og nýsjálenskir nemendur
vinna einna mest með námi.
Rannsóknin að þessu sinni beindist
að þremur nemendahópum á fram-
haldsskólastigi. Þeim sem voru að
ljúka bók- eða verknámi í framhalds-
skóla, þeim sem tóku mikla stærð-
fræði og þeim sem tóku mikla eðlis-
fræði. Islendingarnir voru einungis
úr fyrsta nemendahópnum. Tvær
ástæður eru fyrir því að ekki voru
teknir með nemendur úr síðari hópn-
um, þ.e. fjárskortur og tímaskortur.
Könnunin var almennt lögð fyrir árið
1995, en þá var kennaraverkfall á Is-
landi, sem leiddi til þess að færa varð
könnunina til vors 1996 og þá voru
einungis teknir nemendur úr fyrsta
hlutanum.
Að sögn Einars voru verkefnin í
þeim hluta prófsins ekki jafnt tengd
námsefni og var í grunnskólanum,
heldur var verið að athuga getu nem-
enda til að beita almennri þekkingu á
hversdagslegum viðfangsefnum.
Hann segir umræður um námsefni þó
tímabærar, þar sem annað fyrir-
komulag er á útgáfu námsefnis í
framhaldsskólum en í grunnskólum.
Þegar niðurstöður TIMSS-rann-
sókna úr grunnskólum voru kynntar,
þar sem frammistaða íslendinga var
slök, var mikið rætt um raungreina-
kennslu og skort á menntuðum raun-
greinakennurum. Einar segir að sá
munur sé á framhaldsskólastiginu að
mun fleiri raungreinakennarar séu
með sérmenntun á því stigi og það
geti haft einhver áhrif á góða frammi-
stöðu nemendanna. „Það er mjög
brýnt að halda áfram úrvinnslu þess-
ara gagna til að átta sig á þeim mun
sem er á milli skólastiganna, allt frá
menntun kennara og starfsumhverfi
til einstakra þátta sem tengjast bak-
gnmni nemenda. Þetta er í raun upp-
hafið, en við höfum fengið vilyrði fyr-
ir því frá menntamálaráðuneyti að
halda áfram úrvinnslu gagnanna
næstu tvö árin.“
Hann segir að menn hafi almennt
gengið framhjá þeirri augljósu stað-
reynd, að hjá Rannsóknastofnuninni
liggi gífurlegar upplýsingar um nið-
urstöður, ekki bara eins lands heldur
allra þeirra landa, sem tekið hafa þátt
í rannsókninni. „Eg get til dæmis
nefnt að ekki hefur verið leitað til
stofnunarinnar formlega vegna
ákvörðunar sem tekin hefur verið um
útgáfu námsefnis í stærðfræði á
grunnskólastigi. Þetta er miður, þar
sem stofnunin er málshefjandi í þess-
Punktar úr
TIMSS-könnun
• Þvf meir sem horft er á sjón-
varp þeim mun lakari er
námsárangur.
• Jákvætt samband er á milli
viðhorfa nemenda til stærð-
fræði og frammistöðu.
• Nemendum líkar betur við Iíf-
fræði og jarðfræði en eðlis-
og efnafræði.
• íslenskir framhaldsskólanem-
ar verja frístundum sínum
með svipuðum hætti og aðrir.
• Jákvætt samband er milli
menntunar foreldra og náms-
árangurs nemenda.
ari umræðu og hér er yfirsýnin
mest.“
Varla marktæk niðurstaða
„Ég hef nú ekki séð þessar niðurstöð-
ur og veit því í raun lítið um þær um-
fram það sem ég hef úr fjölmiðlum",
sagði Ásta Þorleifsdóttir, formaður
Félags raunfræðikennara í gær. Hún
sagði að niðurstöðurnar kæmu sér
ekki á óvart miðað við hvernig staðið
var að prófinu og eins með tilliti til
brottfalls úr framhaldsskólum.
Ásta telur mikilvægt að muna að
nemendum var gefið frjálst val um það
hvort þeir tækju þátt í prófinu: „Auð-
vitað er alltaf spurning hvemig ein-
stakir skólar stóðu að framkvæmd
prófsins en þetta geta samt varla verið
réttar niðurstöður því það voru í flest-
um tilfellum nemendur af náttúm- og
eðlisfræðibrautum sem tóku þátt.“
Að hennar mati gefur auga leið að
þegar nemanda er boðið val á milli
þess að taka þátt í fjögurra tíma
stærðfræðiprófi eða fara heim þá séu
það væntanlega þeir slökustu sem
taka seinni kostinn og að slíkt hlyti
óhjákvæmilega að hafa áhrif á niður-
stöðurnar. I grunnskólunum tóku
hins vegar öll skólabörn þátt í prófinu
og það taldi Ásta geta skýrt misræm-
ið milli frammistöðu framhaldsskóla-
nema og grunnskólanema. Fram-
haldsskólanemar kæmu betur út þvi
þar hefðu þeir slökustu tæplega tekið
þátt.
Björn Bjarnason menntamálaráðherra
Veikleikinn fyrstu ár grunnskólans
„ÞAÐ er ánægjulegt að við konium svona vel út úr
þessari könnun núna,“ sagði Björn Bjarnason, mennta-
málaráðherra þegar leitað var viðbragða hans við nið-
urstöðum TIMSS könnunarinnar varðandi framhalds-
skóianema. „Þetta sýnir að við stöndum ekki alfarið
illa að vígi þegar um samanburð er að ræða í stærð-
fræði og náttúrufræði á alþjóðlegum forsendum. Nauð-
synlegt er að huga betur að grunnnámi í þessum grein-
um enda erum við að gera það. Á næstu dögum fer
menntamálaráðuneytið af stað með kynningu á nýjum
aðalnámskrám fyrir grunn- og framhaldsskólann."
Ráðherrann var spurður hvers vegna hann teldi að
niðurstaðan í könnuninni varðandi framhaldsskólann
væri svo ólík niðurstöðunum varðandi grunnskólanem-
endur. „Það hlýtur að vera vegna þess að nemendur
taka góðum framfórum í skólakerfínu hjá okkur,“ sagði
hann og ítrekaði að hann teldi veikleika skólakerfisins
hér á landi ekki síst liggja í námskröfum á fyrstu árum
skólagöngunnar. í því sambandi minnti hann á að skóla-
skylda sex ára barna hafi verið ákveðin á sínum tíma án
þess að námskráin væri endurskoðuð samtímis.
„Það er fyrst núna sem við erum að koma fram
með hugmyndir um markvissa nýtingu á skólatíman-
um frá því í sex ára bekk og uppúr. Þar er lögð aukin
áhersla á náttúrufræði og stærðfræði á fyrstu árum í
grunnskóla."
Ráðherrann minnti Iíka á að íslenskir framhalds-
skólanemendur hefðu staðið sig vel í alþjóðlegri
keppni í stærðfræði og eðlisfræði. Enn reyndi á þetta
í sumar þegar efnt yrði hérlendis til ólympíuleika í
eðlisfræði fyrir framlialdsskólanema og von væri á
hundruðum manna úr öllum heimshornum af því til-
efni.
„Við höfum verið gjaldgengir í keppni af þessu
tagi á framhaldsskólastiginu og við höfum ekki verið
eftirbátar annarra þar,“ sagði Björn og taldi TIMSS-
könnunina sýna hið sama. Hann sagði að niðurstöður
hennar gæfu ennfremur til kynna að brottfall nem-
enda úr framhaldsskólum væri enn of mikið hérlend-
is. „Ljóst er að við þurfum að vinna gegn því og við
erum líka með áform uppi um það í sambandi við
nýju námskrárnar," sagði hann.
Framleiðendur telja of mikinn mun á afslætti
Afslættir til stórverslana
nýtast neytendum illa
Stöðug barátta er milli
framleiðenda og versl-
ana um verð og kjör.
Baráttan snýst um af-
slátt vegna magninn-
kaupa, framsetningu,
auglýsingar og fleira.
Jóhannes Tómasson
ræddi við framleiðendur
og birgja sem segja
hörku í þessum rökræð-
um milli aðila mun meiri
en verið hefur.
HEFUR sífellt aukinn af-
sláttur framleiðenda og
heildsala til stórmarkaða
skilað sér í verðlagi til
neytenda? Nýtur stórmarkaður
annarra og betri kjara en hverfis-
verslun umfram það sem eðlilegt má
teljast í krafti stærðar? Hversu mik-
inn mun á heildsöluverði getur hag-
kvæmnin við dreifingu á fáa og stóra
staði réttlætt?
Ljóst er að samkeppnin um at-
hygli neytenda í matvöruverslunum
er mikil og þar beita framleiðendur
og heildsalar ýmsum aðferðum og
verslanimar, stórmarkaðir sem og
minni hverfaverslanir, eru í sífelldri
baráttu sín á milli um að laða að við-
skiptavini. Er vöruverðið sjálft þá
eitt helsta vopnið og til þess að ná
því niður verður að vera með
stöðugar rökræður og þrýsting.
„Svo hafa forráðamenn stórmark-
aða ýmsar aðferðir við að hygla
þeirri vöru sem þeim sýnist með
framsetningu og með því að fela
aðra vöru og segja að varan seljist
ekki,“ sagði einn framleiðandinn.
„Svar okkar við því er að vera með
almennilega vöru sem við vitum að
neytendur biðja um og vilja að sín
verslun bjóði.“
Dreifing á innlendri framleiðslu og
innfluttri vöra í matvöruverslanir
hefur tekið nokkram breytingum
undanfarin ár þar sem sífellt er
reynt að ná niður kostnaði. Fram-
leiðendur hafa sumii- hverjir samið
við heildsölur eða önnur sérhæfð fyr-
irtæki um dreifingu á vöru sinni og
stærri einingar bfrgja sjá um sölu og
dreifingu fyrir fjölmarga aðila.
Samstarfskeðjur
sjá um innkaup
Þá hafa verið stofnuð íýrirtæki
sem sérhæfa sig í innkaupum fyrir
ákveðnar verslanakeðjur. Búr ann-
ast innkaup fyiár verslanfr Kaupfé-
lags Árnesinga, 10-11- og 11-11-búð-
irnar og Nóatún; Baugur er inn-
kaupafyrirtæki Hagkaups og Bónus;
nokkrir kaupmenn í hverfisverslun-
um stofnuðu keðjuna Þína verslun
og heildsölur reka Gripið
og greitt sem einkum
sinnir söluturnum og litl-
um búðum.
Búr og Baugur ná hag-
stæðasta heildsöluverðinu í krafti
stærðar enda ná verslanfr innan vé-
banda þessara aðila til drjúgs hluta
matvöramarkaðar allrar þjóðarinn-
ar. Samtökin Þín verslun hafa einnig
náð nokkuð hagstæðu verði í krafti
þeirra 10-12 verslana sem þar voru
en þeim hefur reyndar fækkað
nokkuð og þar á milli er verðlagið
hjá Gripið og greitt. Segja kaup-
menn að um leið og 4-6 verslanir
taki sig saman um innkaup sé fyrst
hægt að reyna að ná sérkjörum
vegna magninnkaupa.
Erfitt er að grafast fyrir um
hversu mikill hlutfallslegur munur
er á heildsöluverði þessara aðila en
tölur um 10 til 40% afslátt eftir
magni era til. Yfirlýst stefna fram-
leiðenda og birgja er sú að allar
verslanir njóti sömu kjara. Einhver
munur sé þó í krafti magns og mis-
jöfn greiðslukjör eru í boði sem taka
mið af greiðslugetu viðkomandi
verslunar. Einn talsmaður matvæla-
framleiðanda telur að almennt sé
ekki verið að tala um meira en
3-5-7% afslátt í þeÚTÍ grein eftir
magninnkaupum og segir að stór-
markaður sem fari fram á eitthvað
meira geri algjörlega óraunhæfar
afsláttarkröfur og ekki sé hlustað á
slikt.
„Það kostar ekki 20% minna að
selja vöruna til stórmarkaðar en til
litlu búðanna," segir hann en segir
að vitanlega sé þó hagstæðara að
selja verslanakeðju þúsund einingar
og afhenda þær á einum stað í stað
þess að selja 10 verslunum 100 ein-
ingar hverri og að þurfa að aka með
þær á tíu staði.
Annar aðstöðumunur hverfis-
verslunar og stórmarkaðar er
álagningin. Venjuleg hverfisversl-
un, sem reyndar eru ekki svo marg-
ar eftir í Reykjavík, er með 25-30%
meðalálagningu. í stórmarkaði er
meðalálagning rúmlega 20% og því
verður hann að sækja meiri tekjur í
formi afsláttar til framleiðenda og
birgja og/eða til að geta boðið
lægra vöruverð. Stundum getur þó
liðið nokkur tími áður en merki um
aukinn afslátt kemur fram í vöru-
verði.
Þannig nefndi einn framleiðand-
inn að hann hefði ákveðið að lækka
heildsöluverð vöru sinnar til að ná
aukinni markaðshlutdeild. Var því
ætlunin að útsöluverð ákveðins stór-
markaðar lækkaði að sama skapi.
Fyrst í stað gerðist ekkert og stór-
markaðurinn taldi sig geta ráðið út-
söluverðinu, hann þekkti markað-
inn. Eftir stöðugar rökræður og
þrýsting af hálfu framleiðandans gaf
stórmarkaðurinn sig en það tók sex
mánuði. Lækkað útsölu-
verð í stórmarkaðnum
skilaði sér í stóraukinni
sölu og urðu því allir aðil-
ar ánægðir að lokum.
Munurinn orðinn of mikill
Framleiðandi í matvælaiðnaði
sagði að munur á afslætti sem veitt-
ur er hverfisverslun annars vegar
og stórmarkaði hins vegar væri
alltaf að aukast og að hann væri orð-
inn alltof mikill. „Þessi hugmynda-
fræði stórmarkaðanna byggist að
einhverju leyti á því að framleiðend-
ur séu með þessum afsláttum að
kaupa sér aðgang að neytendum í
gegnum þessar ákveðnu verslanir.
Kröí'urnar um afslætti eru orðnar
það háar að engin hagræðing getur
réttlætt þá - þar býr eitthvað annað
að baki,“ sagði einn framleiðandinn.
Hann sagði menn teygja sig langt í
afsláttarkjöram þegar verið væri að
semja við aðila sem næði til 40-50%
markaðarins.
Annar sagði eina stórmark-
aðskeðjuna hafa heimtað óraunhæf-
an afslátt þegar síðustu verðsamn-
ingar voru lausir en framleiðandinn
ákvað að verða ekki við því, taldi sig
hafa það sterka stöðu að varan fengi
að vera áfram inni. Henni var samt
hent út en framleiðandinn telur sig -
þó hafa tekið rétta ákvörðun. Við-
ræður hafa síðan verið í gangi á ný
en aðilar ekki enn náð saman.
Framleiðandi í matvöra nefndi að
stórmarkaðir gerðu einnig sífellt
meiri kröfur um þjónustu. Stundum
væri farið fram á dreifingu vörannar
í allar verslanirnar en ekki í sameig-
inlega birgðastöð keðjunnar og væri
þá gefinn út reikningur fyrir hverja
verslun, starfsmenn framleiðanda
yrðu oft að sjá um áfyllingu og oft
væri óskað eftir þátttöku í auglýs-
ingakostnaði.
Einn viðmælenda blaðsins sagði
forráðamenn Myllunnar hafa mælt
fyrir munn margra þegar þeir sögðu
að afsláttarkröfur stórmarkaðanna “
hefðu gengið alltof langt og að af-
sláttur sem þeir fengju skilaði sér
ekki til neytenda að fullu. „Þessir af-
slættir era orðnir of miklir, þeir
skila sér ekki til neytandans heldur
sem aukinn hagnaður verslunarinn-
ar,“ sagði þessi viðmælandi.
Nokkrir viðmælenda blaðsins
nefndu og sem skýringu að stór-
markaðir flyttu talsvert inn sjálfir
og þar hefðu þeir oft ekki mikið
svigrúm til að pína út afslætti. Þvi
væri þeim enn frekar nauðsynlegt
að ná þeim hjá innlendum framleið-
endum og hömuðust í þeim.
Munu þeir stóru ...
skipta landinu?
Einn viðmælenda Morgunblaðs-
ins nefndi dæmi um framleiðanda
sem lætur alla sitja við sama borð,
stóra og smáa. Þar gat hverfisversl-
unin selt eininguna út á 215 krónur
en í stórmarkaðnum varð verðið að
vera 288 vegna hærri álagningar.
Og annar sá fyrir sér eftirfarandi
framtíðarsýn kringum aldamótin:
Þá verða engar hverfaverslanir
nema söluturnar og bensínstöðvar,
verslanakeðjur munu hafa skipt með
sér landinu, innlendum framleiðend-
um í hverri grein hefur snarfækkað
og samkeppnin verður ekki þefrra í
milli heldur við útlönd.
Þessu til staðfestu má geta þess
sem einn framleiðandi nefndi að
stórmarkaður hefði fyrir nokkra
efnt til útboðs meðal fimm framleið-
enda og af þeim hefðu fjórir verið
erlendir.
Afslættir
sóttir af
meiri hörku