Morgunblaðið - 20.03.1998, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 20. MARZ 1998 B 3
DAGLEGT LIF
Lífshættir
án streitu
INGÓLFUR S. Sveinsson
veitir ráðleggingar um
hvernig bregðast má við
streitu með einföldum
hætti.
• Sofðu vel. Svefn sem veit-
ir fulla hvíld er merki um
jafnvægi og heilbrigði (7-9
klukkustundir. Börn þurfa
að sofa meira). Endurnær-
andi svefn tryggir að þú
safnir ekki þreytu.
• Lærðu slökun og notaðu
hana, til dæmis tvisvar sinn-
um á dag í 20 mínútur, eða
bara fyrir svefn.
• Tryggðu h'kamanuni
góða næringu, að mestu úr
jurtaríkinu. Haltu réttri
þyngd. Aukakfló þreyta og
skerða frelsi. Drekktu ríku-
lega af vatni.
• Ræktaðu líkama þinn.
Lágmark er lh klst. hreyf-
ing þrisvar í viku. Það eru
lífsgæði að vera í góðu
formi, en einnig skylda.sem
náttúran ætlast til.
• Koffeín og nikótín auka
spennu. Þau hafa truflandi
áhrif og geta eins og öll
önnur ávanalyf tekið af þér
ráðin.
• Leggðu rækt við leikina
þína alla ævi.Varðveittu
barnið í þér hversu miklar
sem skyldur þínar eru.
• Hafðu markmið í lífinu.
Misstu aldrei sjónar á von-
um þínum og markmiðum.
Þau gefa lífinu stefnu og til-
gang, auka sjálfsvirðingu
og sjálfsöryggi. Þér leyfist
að leggja mikið á þig ef þú
vinnur að hugðarefnum þín-
um.
lyndan mann sér maður fyrir sér
niðurdreginn, niðurlútan, dapran
einstakling með áhyggjusvip. Hann
er að líkindum þreytulegur, hefur
ekki orku til eins eða neins og er all-
ur í óstuði. Þetta teljum við vera til
marks um óvirkt ástand en stað-
reyndin er sú að þunglyndi er mjög
mikið streituástand auk þess að
vera vanlíðan af verstu gerð með
lágu sjálfsmati, vanmætti og kvíða.
Þunglyndi og kvlði fara alltaf sam-
an, þó í mismunandi hlutföllum sé,"
segir Ingólfur S. Sveinsson geð-
læknir.
Hægt er að leggja mat á streitu
eftir mælikvarða sem skipt er í sex
stig og gerir þunglyndi yfirleitt vart
við sig þegar fimmta stigi er náð
segir Ingólfur. „Þá er fólk orðið
langþreytt og vansvefta en svefn-
truflanir eru órofa hluti af þung-
lyndi. Þó að menn kalli þær eitt af
einkennum þunglyndisins eru þær
svo sannarlega orsök líka og eitt af
því sem viðheldur vítahring þess
betur en nokkuð annað."
Hann segist hissa á því að niður-
stöður rannsóknanna sem greint er
frá í Herald Tribune komi einhverj-
um á óvart. „Ég hélt að öllum væri
ljóst að streituástand er mjög
slæmt fyrir hjartað. Streita er að-
ferð líkamans til þess að bregðast
við hættuástandi og í lífi nútíma-
mannsins eru helstu streituvaldarn-
ir óvissa, ótti, reiði, andlegt álag,
andvökur, svefnleysi, tilgangsleysi
og öryggisleysi svo eitthvað sé
nefnt. Þetta eru okkar antilópur og
tígrisdýr.
Líkt og hjá antilópu á flótta
breytist líkamsstarfsemi manneskju
í streituástandi sem er reið og
hrædd á þann veg að streituhormón
spýtist út í blóðið, vöðvaspenna
eykst, hjartsláttur verður örari,
blóðþrýstingur hækkar, öndun
verður dýpri, sviti sprettur fram og
blóðsykur, blóðfita og kólesteról
hækka. Kólesteról er í eðli sínu
eldsneyti og þegar við búum okkur
undir flótta eða mikið álag er eðli-
legt að auka eldsneytisgjöfma," seg-
ir hann.
Ingólfur segir að líkamsstarfsemi
þunglynds manns sé alltaf með
þessum hætti, sama hvort orsök
þunglyndisins í upphafi er streita
eða um er að ræða aðrar orsakir.
„Líkamlega er svotil enginn munur
þar á. Menn hafa gert greinarmun á
exogen og endogen geðdeyfð í gegn-
um tíðina en sú skipting er smám
saman að missa gildi sitt," segir
Ingólfur S. Sveinsson geðlæknir að
lokum.
STREITA birtist oft í formi reiði og spennu.
Ljósmynd/Presslink
Staðreyndir um streitu
STREITA er náttúruleg svörun lif-
andi veru við miklu álagi af innri
eða ytri orsökum. Hún birtist oft-
ast i' formi aukinnar spennu ásamt
þreytuástandi sem ætíð safnast
upp ef álagið varir lengi.
Streita af langvinnu álagi getur
komið hægt og hljótt og einkennin
geta vanist sem hluti daglegs lífs.
Ónóg hvíld, t.d. svefnskortur skap-
ar streituástand þótt álag sé ann-
ars ekkert.
Streitu- og þreytuástand hefur
tilhneigingu til að viðhalda sjálfu
sér í vítahring þar sem spenna
streitunnar hindrar hvíld. Sé ekk-
ert að gert lamar hinn sjálfvirki
vítahringur andlega hæfni og lík-
amsþrek. Streitu má skipta í sex
stig segir Ingólfur.
1. stig
Vægt streituástand
Vinna íkappi við tímann, t.d.
próflestur, þar sem afköst eru
meiri en venjulega. Að vinna í
tímaþröng getur orðið ávani.
2. stig
Líkamleg einkenni
streitu koma íljós
Þreyta á morgnana eða síðdegis.
Fyrstu Ukamlegu einkennin eru
maga- eða hægðatruflanir, hálsríg-
ur, höfuðverkur, bakverkir,
„vöðvabólgur", hjartsláttur og
ónot í brjósti.
3. stig
Þreytan verður áberandi
Niðurgangur/magatruflanir, auk-
in vöðvaspenna/höfuðverkur,
svimi og sónn í eyrum. Svefntrufl-
anir gera vart við sig og ástandið
versnar hratt.
4. stig
Verkkvíði og
vondir draumar
Erfitt að komast gegnum daginn.
Verk sem áður voru auðveld verða
erfið. Einbeitingarskortur gerir
vart við sig sem og minnisleysi,
ójafnvægi í samskiptum, við-
kvæmni eða óþolinmæði. Vondir
draumar vekja mann snemma næt-
ur og dtti án skýringar gerir vart
við sig.
5. stig
Lamandiþreyta og kvíði
verður að þunglyndi
Mikil og stöðug þreyta og miklir
verkir. Erfitt að ljúka einföldum
verkum og miklar hægða- og
magatruflanir. Kvi'ðatilfinning er
stöðug. Kvíði ásamt viðvarandi
þreytu, magnleysi og samviskubiti
leiðir greiðlega tilþunglyndis.
Sviti sprettur út dag og nótt.
6. stig
Ógnvekjandi einkenni -
óvinnufær afþreytu og spennu
Þungur hjartsláttur og skelfingar-
tilfinning (aukið adrenalín). Ofsa-
kvíðaköst geta gert vart við sig.
Lofthungur veldur því að ekki er
hægt að draga djúpt andann. Titr-
ingur, skjálfti, sviti, dofi í höndum
og fótum og köld húð.
ar daga heitir Ava-
lokitesvara. Mantra
hans er om mani padme
húm sem fyrr er getið en
. Lbenni eru sex atkvæði
söm hvert um sig tákna sex
i tilvistarstig endurfæðingarhjólsins.
Fyrsta má telja veröld guðanna
se'm spretta af stærilæti og sýnd er
! efst á hjólinu. Hálfguðirnir eru
hægra megin og éiga öfundinni tilvist
sina að
þakka
og
mann-
heimar
ástríðna
og langana
eru vinstra megin fyrir
ofan miðju. Andspænis guðunum
er víti hatursins, vinstra megin að
neðanverðu veröld óseðjandi anda
sem græðgin getur af sér og hægra
megin við víti er dýraríki fáfræðinn-
ar.
í heimi guðanna markast tilveran
af þægindum, nautnum og hugmynd-
um um ódauðleika sem leiðir til
stærilætis. Hinn upplýsti, Búdda,
vísar veginn og heldur á lútu tO þess
að minna þá sem halda að áhrif góðr-
ar breytni, karma, endist að eilífu að
þau séu álíka skammvinn og tónar
hljóðfærisins.
Hálfguðirnir berjast um ávexti
óskatrésins svo tilvist þeirra
markast af átökum og öfund. Búdda
þess heims er í herklæðum, kennir
sjálfsstjórn og vill binda endi á slags-
málin.
Maðurinn glímir við þjáningu
veikinda og elli og þeirrar vissu að
hann muni deyja. Búdda mannanna
er með betliskál og vísar leiðina úr
'ógóngum síngirni og ástríðna í átt til
upplýsingar.
Dýrin stjórnast af eðlishvöt í and-
lausum heimi og Búdda þeirra held-
ur á bók með kennisetningum um
sigur fullkominnar visku á fáfræð-
inni.
Óseðjandi andar þjást af varan-
legu hungri vegna ágirndar og
græðgi og Búdda þeirra heims veitir
guðlega næringu og predikar örlæti
og fórnfýsi.
Hatur og reiði geta af sér ískulda
og vítisloga. Búdda vítis hreinsar
með ísi og eldi og minnir á þolin-
mæði því afleiðingar slæmra gerða
fyrra lífs vara ekki að eilífu.
Hver vill verða lofttæmt bréf með
skinkusneiðum?
hke
Men's Reform
Mjúkar vörur fyrir harða menn
Húð- og hársnyrtivörur með frískum herrailmi.
eM
n
Útsölustaðir: Apótek, kaupfélög
og helstu sérverslanir.
Dreifing: Niko ehf. Engjateigi 5,
105 Reykjavík, s:568-0945