Morgunblaðið - 20.03.1998, Síða 3

2 B FÖSTUDAGUR 20. MARZ 1998 MORGUNBLAÐIÐ MORGUNB LAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. MARZ 1998 B
DAGLEGT LÍF DAGLEGT LÍF
Þunglyndi
talið auka líkur á hjartasjúkdómum
Þunglyndur maður er
niðurdreginn, þreytt-
ur og virðist líkam-
lega óvirkur segir
Ingólfur S. Sveinsson
geðlæknir í samtali
við Helgu Kristínu
Einarsdóttur. Veru-
leikinn er hins vegar
allur annar að hans
sögn því þunglyndi
leiðir til mikils
streituástands í
líkamanum.
NÝJAR rannsóknir leiða í
ljós órofa samhengi milli
þunglyndis og hjartasjúk-
dóma samkvæmt nýlegri
grein dagblaðsins International
Herald Tribune. Niðurstaðan virð-
ist samkvæmt umfjöllun blaðsins
koma vísindamönnum á óvart en
Ingólfur S. Sveinsson geðlæknir er
á öndverðum meiði. „Eg er hissa á
því að þeir skuli vera hissa. Það eru
ekki ný sannindi að tengsl séu milli
sálar og líkama," segir hann.
Vitnað er til tímarits bandarískra
geðlækna, American Journal of
Psychiatry, í grein eftir iæknana
Alexander Glassman og Peter A.
Shapiro þar sem þeir gera grein
fyrir niðurstöðum fímm rannsókna
sem gerðar hafa verið opinberar í
fagtímaritum síðastliðin tvö ár. Þær
eru á þá lund að einstaklingar heil-
brigðir að öðru leyti en
því að þjást af þung-
lyndi séu mark-
tækt lík-
legri til þess að verða hjartasjúk-
dómum að bráð en samanburðar-
hópur þar sem enginn á við þung-
lyndi að etja.
„Fjöldi rannsókna sýnir fram á
að líkur þunglyndissjúklinga á því
að fá hjartaáfall séu tvöfalt meiri en
þeirra sem ekki þjást af þunglyndi.
Einnig virðist þunglyndi hafa áhrif
á hversu lengi sjúklingar með
hjartasjúkdóma lifa því þeir sem
glíma við þunglyndi í kjölfar hjarta-
áfalls eiga minni möguleika þegar
til lengri tíma litið, burtséð frá því
hvort þunglyndið gerði vart við sig í
framhaldi af sjúkdóminum eða var
þegar til staðar. Líkurnar á öðru
hjartaáfalli eru þrisvar sinnum
hærri en þeirra sem eru léttari í
lund samkvæmt rannsókn
belgískra vísindamanna
sem birt var í tímaritinu
Circulation,“ segir í Herald Trib-
une.
„Vitað er að hár blóðþrýstingur,
hátt hlutfall kólesteróls í blóði og
offita auki líkur á hjartasjúkdómum
en nú bendir ýmislegt til þess að
þunglyndi skipti ekki síður máli,“
hefur blaðið enn-
fremur eftir
INGÓLFUR S. Sveinsson geðlæknir mælir með
slökun tvisvar á dag til þess að fyrirbyggja streitu.
dr. Frasure-Smith sálfræðingi og
prófessor við McGill-háskóla.
Þunglyndi var fyrst gefmn gaum-
ur í tengslum við hjartasjúkdóma
snemma á áttunda áratugnum þeg-
ar rannsóknir leiddu í ljós að þung-
lyndir reyktu meira en aðrir en
reykingar eru einn áhættuþátturinn
til viðbótar. Seint á níunda áratugn-
um leiddi rannsókn sem gerð var í
Atlanta hins vegar í ljós tengsl
þunglyndis og hjartasjúkdóma líka
hjá þeim sem ekki reyktu. „Það
kom okkur á óvart,“ segir dr. Alex-
ander Glassman. „Við bjuggumst
frekar við því að þáttur þunglyndis
myndi hverfa eða verða óverulegur
en þegar farið var yfir niðurstöð-
urnar reyndist hann þvert á móti
mjög veigamikill," segir hann.
Þunglyndi hefur áhrif á
hjartsláttartíðni
Rannsóknir dr. Robert M. Carn-
ey við læknaskóla Washington-há-
skóla í St. Louis sýna samhengi
milli þunglyndis og breytinga á
hjartsláttartíðni sem að hluta til
gæti skýrt auknar líkur á dauðsfalli
af völdum hjartááfalls. „Rannsóknir
Dr. Carney og sam-
starfsmanna hans
leiddu ennfremur
í ljós að ójafn-
vægi efnaskipta í
heila sem fylgir
þunglyndi hefði
áhrif á stjórn
taugakerfísins á
starfsemi hjartans,"
segir í Herald Tribune.
Þess er getið að lækn-
ar hafi löngum verið vak-
andi fyrir því hversu miklu
máli tilfinningalegt jafn-
vægi skipti og að viljinn til
þess að ná sér sé veigamikill
þáttur í bata. Einnig er vitað að
líkamleg veikindi geti leitt til
andlegrar vanlíðunar.
„Þegar maður hugsar sér þung-
Streita er aðferð
líkamans til þess að
bregðast við
hættuástandi og í lífi
nútímamannsins eru
helstu streituvaldarnir
óvissa, ótti, reiði,
andlegt álag, andvökur
og svefnleysi.
Lífshættir
án streitu
INGÓLFUR S. Sveinsson
veitir ráðleggingar um
hvernig bregðast má við
streitu með einföldum
hætti.
• Sofðu vel. Svefn sem veit-
ir fulla hvfld er merki um
jafnvægi og heilbrigði (7-9
klukkustundir. Börn þurfa
að sofa meira). Endurnær-
andi svefn tryggir að þú
safnir ekki þreytu.
• Lærðu slökun og notaðu
hana, til dæmis tvisvar sinn-
um á dag í 20 mínútur, eða
bara fyrir svefn.
• Tryggðu líkamanum
góða næringu, að mestu úr
jurtarfldnu. Haltu réttri
þyngd. Aukakfló þreyta og
skerða frelsi. Drekktu ríku-
lega af vatni.
• Ræktaðu líkama þinn.
Lágmark er % klst. hreyf-
ing þrisvar í viku. Það eru
Iífsgæði að vera í góðu
formi, en einnig skylda sem
náttúran ætlast til.
• Koffeín og nikótin auka
spennu. Þau hafa truflandi
áhrif og geta eins og öll
önnur ávanalyf tekið af þér
ráðin.
• Leggðu rækt við leikina
þína alla ævi.Varðveittu
barnið í þér hversu miklar
sem skyldur þínar eru.
• Hafðu markmið í lífinu.
Misstu aldrei sjónar á von-
um þínum og markmiðum.
Þau gefa lífinu stefnu og til-
gang, auka sjálfsvirðingu
og sjálfsöryggi. Þér leyfist
að leggja mikið á þig ef þú
vinnur að hugðarefnum þín-
um.
lyndan mann sér maður fyrir sér
niðurdreginn, niðurlútan, dapran
einstakling með áhyggjusvip. Hann
er að líkindum þreytulegur, hefur
ekki orku til eins eða neins og er all-
ur í óstuði. Þetta teljum við vera til
marks um óvirkt ástand en stað-
reyndin er sú að þunglyndi er mjög
mikið streituástand auk þess að
vera vanlíðan af verstu gerð með
lágu sjálfsmati, vanmætti og kvíða.
Þunglyndi og kvíði fara alltaf sam-
an, þó í mismunandi hlutfóllum sé,“
segir Ingólfur S. Sveinsson geð-
læknir.
Hægt er að leggja mat á streitu
eftir mælikvarða sem skipt er í sex
stig og gerir þunglyndi yfirleitt vart
við sig þegar fimmta stigi er náð
segir Ingólfur. „Þá er fólk orðið
langþreytt og vansvefta en svefn-
truflanir eru órofa hluti af þung-
lyndi. Þó að menn kalli þær eitt af
einkennum þunglyndisins eru þær
svo sannarlega orsök líka og eitt af
því sem viðheldur vítahring þess
betur en nokkuð annað.“
Hann segist hissa á því að niður-
stöður rannsóknanna sem greint er
frá í Herald Tribune komi einhverj-
um á óvart. „Ég hélt að öllum væri
ljóst að streituástand er mjög
slæmt fyrir hjartað. Streita er að-
ferð líkamans til þess að bregðast
við hættuástandi og í lífi nútíma-
mannsins eru helstu streituvaldarn-
ir óvissa, ótti, reiði, andlegt álag,
andvökur, svefnleysi, tilgangsleysi
og öryggisleysi svo eitthvað sé
nefnt. Þetta eru okkar antilópur og
tígrisdýr.
Líkt og hjá antilópu á flótta
breytist líkamsstarfsemi manneskju
í streituástandi sem er reið og
hrædd á þann veg að streituhormón
spýtist út í blóðið, vöðvaspenna
eykst, hjartsláttur verður örari,
blóðþrýstingur hækkar, öndun
verður dýpri, sviti sprettur fram og
blóðsykur, blóðfita og kólesteról
hækka. Kólesteról er í eðli sínu
eldsneyti og þegar við búum okkur
undir flótta eða mikið álag er eðli-
legt að auka eldsneytisgjöfina," seg-
ir hann.
Ingólfur segir að líkamsstarfsemi
þunglynds manns sé alltaf með
þessum hætti, sama hvort orsök
þunglyndisins í upphafi er streita
eða um er að ræða aðrar orsakir.
„Líkamlega er svotil enginn munur
þar á. Menn hafa gert greinarmun á
exogen og endogen geðdeyfð í gegn-
um tíðina en sú skipting er smám
saman að missa gildi sitt,“ segir
Ingólfur S. Sveinsson geðlæknir að
lokum.
STREITA birtist oft í formi reiði og spennu.
Lj ósmynd/Presslink
Staðreyndir um streitu
STREITA er náttúruleg svörun lif-
andi veru við núklu álagi af innri
eða ytri orsökum. Hún birtist oft-
ast í formi aukinnar spennu ásamt
þreytuástandi sem ætíð safnast
upp ef álagið varir lengi.
Streita af langvinnu álagi getur
komið hægt og hljótt og einkennin
geta vanist sem hluti daglegs lífs.
Ónóg hvfld, t.d. svefnskortur skap-
ar streituástand þótt álag sé ann-
ars ekkert.
Streitu- og þreytuástand hefur
tilhneigingu til að viðhalda sjálfu
sér f vítahring þar sem spenna
streitunnar hindrar hvfld. Sé ekk-
ert að gert lamar hinn sjálfvirki
vítahringur andlega hæfni og lík-
amsþrek. Streitu má skipta í sex
stig segir Ingólfur.
1. stig
Vægt streituástand
Vinna í kappi við tímann, t.d.
próflestur, þar sem afköst eru
meiri en venjulega. Að vinna í
tímaþröng getur orðið ávani.
2. stig
Líkamleg einkenni
streitu koma í ljós
Þreyta á morgnana eða síðdegis.
Fyrstu líkamlegu einkennin eru
maga- eða hægðatruflanir, hálsríg-
ur, höfuðverkur, bakverkir,
„vöðvabólgur", hjartsláttur og
ónot í brjósti.
3. stig
Þreytan verður áberandi
Niðurgangur/magatruflanir, auk-
in vöðvaspenna/höfuðverkur,
svimi og sónn í eyrum. Svefntrufl-
anir gera vart við sig og ástandið
versnar hratt.
4. stig
Verkkvíði og
vondir draumar
Erfitt að komast gegnum daginn.
Verk sem áður voru auðveld verða
erfið. Einbeitingarskortur gerir
vart við sig sem og minnisleysi,
ójafnvægi í samskiptum, við-
kvæmni eða óþolinmæði. Vondir
draumar vekja mann snemma næt-
ur og ótti án skýringar gerir vart
við sig.
5. stig
Lamandi þreyta og kvíði
verður að þunglyndi
Mikil og stöðug þreyta og miklir
verkir. Erfitt að ljúka einföldum
verkum og miklar hægða- og
magatruflanir. Kvíðatilfinning er
stöðug. Kvíði ásamt viðvarandi
þreytu, magnleysi og samviskubiti
leiðir greiðlega til þunglyndis.
Sviti sprettur út dag og nótt.
6. stig
Ógnvekjandi einkenni -
óvinnufær af þreytu og spennu
Þungur hjartsláttur og skelfingar-
tilfinning (aukið adrenalín). Ofsa-
kvíðaköst geta gert vart við sig.
Lofthungur veldur því að ekki er
hægt að draga djúpt andann. Titr-
ingur, skjálfti, sviti, dofi í höndum
og fótum og köld húð.
Minningar
í föstu formi
VERALDLEGIR munir til að
grípa með sér heim á ferða-
lögum eru af margvíslegum
toga, sérstaklega í Nepal, þar sem
erfitt er að ramba á grip sem ekki
bíður eftir búferlaflutningum.
Eigulegir hlutir eru á hverju strái
í höfuðborginni Kathmandú og eng-
inn er maður með mönnum eftir
kaupæðið nema með tíbeska helgi-
mynd, thangka, til dæmis af hjóli
lífsins, í farteskinu.
Andlitsgrímur úr pappamassa eða
leir og marghöfða strengjabrúður
eru ekki síðri. Grímumar bera inn-
fæddir við eina mestu hátíð ársins,
Indrajatra í september, svo dæmi sé
tekið, og þar fyrir utan eru þær fyr-
irtaks veggskraut. Fyrirmyndirnar
eru guðir ýmiss konar, til dæmis
Ganesh sonur Shiva og Parvati, sem
þekkist á fílshöfðinu, Bhairab eða
Shiva aftur í sinni skelfilegustu
mynd og gyðjan lifandi Kumari. Sú
síðasttalda er friðsamleg útgáfa af
Kali sem aftur er eitt hræðilegasta
birtingarform Parvati, eiginkonu
Shiva.
Hnífar ghurka-hermanna, khukri,
sem lengi hafa skotið mönnum skelk
í bringu, eru verðug ögrun við tollyf-
irvöld. Ghurkarnir eru málaliðar í
breska hernum og geta sér jafnan
gott orð fyrir herkænsku og
grimmd.
Tíbeska bænahjólið er einfóld
lausn fyrir upptekna en um er að
ræða skreyttan sívalning á skafti
sem snúið er réttsælis. Inni í hólkin-
um er mantra eða bæn á hrísgrjóna-
pappír, oftar en ekki om mani padme
hum, orðaruna úr sanskrít sem vísar
til gimsteinsins í lótusblóminu eða
hinnar tæru upplýstu vitundar í fel-
um innra með hverjum manni. Bæn-
in kemst á áfangastað þegar hjólinu
er snúið og sums staðar má finna
vatnsknúin bænahjól.
Hjóli lífsins er skipt í sex hluta
sem tákna jafnmörg stig vansællar
tilvistar óupplýstrar veru í eilífri
hringrás endurfæðingar og dauða.
Hjólið er jafnan fast milli tanna og í
klóm árans Mara vegna hinnar óend-
anlegu hringrásar en henni til
grundvallar eru lestimir langanir,
fáfræði og hatur. Lykiltákn þeirra
eru jafnan í innsta hring; haninn,
höggormurinn og svínið sem bíta
hvert í annars enda, hinu háð.
HLÝÐIN strengjabrúða.
Stærilæti, öfund og græðgi
Sérhver vera fæðist aftur inn í
einn heimanna sex af völdum tiltek-
ins lastar sem rakinn er til skorts á
innsæi en sá sem vill stíga af hjólinu
fylgir hinum upplýsta Búdda, eða
bodhisattva sem er næsti bær við.
Bodhisattva er hálfbúdda sem slepp-
ir tækifærinu til þess að öðlast nirv-
ana eða lausn undan áþján endur-
fæðingarhjólsins svo hann megi
hjálpa mannkyninu. Hvert tímabil á
sinn bodhisattva og hálf-búdda okk-
LÍFSINS hjóli er skipt í sex tilvistarstig.
GHURKA-hnífur handa her-
niönnum og leirgríma til þess
onnum Katna.
ar daga heitir Ava-
lokitesvara. Mantra
hans er om mani padme
hum sem fyrr er getið en
Lhenni eru sex atkvæði
sþm hvert um sig tákna sex
tilvistarstig endurfæðingarhjólsins.
Fyrsta má telja veröld guðanna
sþm spretta af stærilæti og sýnd er
efst á hjólinu. Hálfguðirnir eru
Éægra megin og éiga öfundinni tilvist
sína að
þakka
og
mann-
heimar
ástríðna
og langana
eru vinstra megin fyrir
ofan miðju. Andspænis guðunum
er víti hatursins, vinstra megin að
neðanverðu veröld óseðjandi anda
sem græðgin getur af sér og hægra
megin við víti er dýraríki fáfræðinn-
ar.
I heimi guðanna markast tilveran
af þægindum, nautnum og hugmynd-
um um ódauðleika sem leiðir til
stærilætis. Hinn upplýsti, Búdda,
vísar veginn og heldur á lútu til þess
að minna þá sem halda að áhrif góðr-
ar breytni, karma, endist að eilífu að
þau séu álíka skammvinn og tónar
hljóðfærisins.
Hálfguðirnir berjast um ávexti
óskatrésins svo tilvist þeirra
markast af átökum og öfund. Búdda
þess heims er í herklæðum, kennir
sjálfsstjórn og vill binda endi á slags-
málin.
Maðurinn glímir við þjáningu
veikinda og elli og þeirrar vissu að
hann muni deyja. Búdda mannanna
er með betliskál og vísar leiðina úr
ógöngum síngirni og ástríðna í átt til
upplýsingar.
Dýrin stjórnast af eðlishvöt í and-
lausum heimi og Búdda þeirra held-
ur á bók með kennisetningum um
sigur fullkominnar visku á fáfræð-
inni.
Óseðjandi andar þjást af varan-
legu hungri vegna ágirndar og
gi-æðgi og Búdda þeirra heims veitir
guðlega næringu og predikar örlæti
og fórnfýsi.
Hatur og reiði geta af sér ískulda
og vítisloga. Búdda vítis hreinsar
með ísi og eldi og minnir á þolin-
mæði því afleiðingar slæmra gerða
fyrra lífs vara ekki að eilífu.
Hver vill verða lofttæmt bréf með
skinkusneiðum?
hke
Men's Reform
Mjúkar vörur fyrir harða menn
Húð- og hársnyrtivörur með frískum herrailmi.
Útsölnstaðir: Apótek, kaupfélög
og helstu sérverslanir.
Dreifing: Niko ehf. Engjateigi 5,
105 Reykjavík, s:568-0945