Morgunblaðið - 20.03.1998, Síða 5

MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LIF
FÖSTUDAGUR 20. MARZ 1998 B 5
óðir vinna saman og árangur næst? • Hræðast foreldrar börnin sín? • Eru íslendingar
*na? • Er hættulegt að vera á biðlista? • Þarf sveigjanlegra kerfi í barnaverndarmálum?
Púkó að skemmta sér
með foreldrum?
ÞAÐ ER sniðug hugmynd að gera Bú-
staðahverfi að eins konar fyrirmynd-
arhverfi, að mati Ragnhildar Þórar-
insdóttur, formanns nemendaráðs fé-
lagsmiðstöðvarinnar Bústaða og nem-
anda í 10. bekk Réttarholtsskóla en
undanfarið hefur hún sótt hugmynda-
fundi þeirra sem vinna að foi’varna-
starfinu og hefur likað það vel.
Ein hugmynd sem kom þar fram
að frumkvæði unglinganna er að að
bjóða nemendum Breiðagerðis- og
Fossvogsskóla í heimsókn í Réttar-
holtsskóla sem kennir eldri bekkjum
grunnskóla. „Krakkarnir þar eru
hálfhræddir við að koma í Réttó, því
þegar þau labba framhjá, sjá þau bara
krakka sem reykja og eru með stæla.
Við ætlum því að bjóða þeim í heim-
sókn, kynna þeim skólann almenni-
lega og sýna þeim að hægt er að
skemmta sér án þess að reykja eða
drekka.“
Ragnhildur segir mun færri nem-
endur reykja og drekka en þá sem
gera það ekki, nokkrir sem hún veit
um hafa prófað hættulegri efni en fá-
ir orðið háðir þeim eða enginn sem
hún þekkir.
Lög og reglur sem enginn fer eft-
ir finnst Ragnhildi og fleirum í ung-
lingaráði vera ástæðulaus-
ar. „Til að mynda erum við óá-
nægð með reglur um útivistar-
tíma en samkvæmt þeim eig-
um við að vera komin heim á mið-
nætti um helgar sem er mjög óraun-
hæft og því fer enginn eftir þeim.“
Ragnhildur er nýbyrjuð í ung-
lingaráði Bústaða og hefur fullt af hu
gmyndum um hvernig unglinga-
starf eigi að að fara fram. „Það er
gott að vera í Bústöðum," segir hún,
„alltaf nóg að gera þau kvöld sem er
opið hús. Um helgar er hins vegar
lokað og þá er ég yfirleitt heima
eða fer í partí en sjaldnast nið-
ur í bæ.“
Sjálfsagt mál er að mati Ragnhild-
ar að bæta samskipti foreldra og ung-
Morgunblaðið/Golli
RAGNHILDUR Þórarinsdóttir og
hinir unglingarnir í Réttarholts-
skóla ætla að bjóða yngri
nemendum f heimsókn.
linga eins og lögð er áhersla á í for-
varnaáætluninni. „Ymislegt er hægt
að læra af mömmu og pabba og oft er
gaman að vera með þeim en hingað
til hefur það þótt mjög púkalegt að
láta sjá sig á skemmtunum með for-
eldrum." Ragnhildi finnst það samt
mjög gott framtak hjá Bústaða-
kirkju að halda mæðgnakvöld en því
miður hafi slík kvöld ekki verið vel
sótt til þessa. „Ekki dugar þó að gef-
ast upp, meira mætti gera til að fá all
a saman og gera eitthvað skemmti-
legt. Ég frétti til dæmis að í Breiða-
gerðisskóla hafi nýlega verið hald-
in íþróttahátíð með foreldrunum
og það var víst mjög vel heppn-
að. Einnig líst mér mjög vel á sam-
starfið á sumardagiim fyrsta þeg-
ar skólinn, félagsmiðstöðin, skátarn-
ir og knattspymufélagið Vfking-
ur taka höndum saman og halda dag-
inn hátíðlegan en því miður verð ég
þá í miðjum samræmdum prófum.“
hm
Hressandi
foreldrarölt
„UNGLINGARNIR hafa áhuga á að
foreldrarnir séu með í starfinu," segir
Guðríður Stefánsdóttir, móðir í Bú-
staðahverfi. Hún er í foreldrafélagi
Réttarholtsskóla og á tvíbura í skól-
anum, Ingvar og Sigríði Guðmunds-
böm, eldri sonurinn, Stefán, er í
Menntaskólanum við Sund.
„Foreldrar mega ekki hætta að
vera með börnum sínum þegar þau
fara í unglingadeildir," segir hún,
„heldur vera með þeim allan grunn-
skólann því að kannanir sýna að 9.
bekkurinn er oft vendipunkturinn í
lífi þeirra. Þeim finnst þau vera orðin
sjálfstæð og fullorðin en eru ekki orð-
in það.“
Hún segir að samstarf skóla og
foreldra þurfi að vera meira og til
dæmis hafi unglingaráðið í Réttar-
holtsskóla beðið um fleiri foreldra í
þeirra starf. „Markmið foreldra,
kennara, kirkjunnar og annarra fé-
laga í hverfinu er að grunnskólinn
verði vímuefnalaus, og fmmskilyrðið
til að ná því er að foreldrar leggi sig
fram,“ segir hún.
Guðríður segir að foreldraröltið
hafi gengið sérlega vel í vetur en
þetta er þriðja skólaárið sem það er
skipulagt. „Við hittumst á föstudags-
og laugardagskvöldum klukkan ellefu
við Réttarholtsskóla og emm á rölt-
inu í einn til tvo tíma,“ segir hún, „og
það er farið hvei ja helgi hvernig sem
viðrar.“ Það em fjórir til sjö foreldr-
ar sem ganga saman um allt hverfið
og kanna hvort ekki sé allt í góðu
lagi. Starfið var þannig skipulagt
að stjórn foreldrafélags Réttarholts-
skóla átti fund með bekkjarfulltrúum
sem sjá um að foreldrar barna í
þeirra bekk fari á röltið sem ber nið-
ur 2-3 á bekk á hverri skólaönn.
„Yfirleitt eru það foreldrar úr einum
og sama bekknum sem eru saman á
rölti, þannig kynnast þeir betur,“ seg-
ir hún.
Morgunblaðið/Ásdís
FORELDRAR þyrftu að starfa
meira með unglingunum sínum,
segir Guðríður. Ætli tíkin
Tara sé sammála?
Ef einhver mál koma upp eins og
slagsmál og partí eða vímuefnanotk-
un hafa foreldrarnir samband við lög-
regluna, og ef einhverjir em að
reykja sígarettur er skólasljóranum
tilkynnt um það og hann hefur sam-
band við foreldrana.
Krakkarnir eru sáttir við for-
eldraröltið, að mati Guðríðar. „Við
spjöllum við þau og þeim finnst það í
lagi, enda finnst flestum börnum for-
eldrar vera ágætir,“ segir hún. „Við
emm miðsvæðis í borginni, en þetta
er gott hverfi, og lengi má gott bæta,
t.d. mætti lögreglan vera sýnilegri."
Foreldraröltið er sjálfboðastarf.
„Það er hressandi kvöldganga með
hressilegum foreldrum," segir hún og
trúir að börnin verði betri og komist
betur af í lífinu því meira sem foreldr-
ar geta unnið með þeim, því meiri
samvistir, því betra.
gh
Meðferð við vímuefnavanda
„OF LITLU fé er veitt í að leysa vanda
barna með geðræn vandamál eða í
vímuefnavanda á íslandi," segir Bryn-
dís Guðmundsdóttir deildarstjóri hjá
Barnaverndarstofu, „og það vantar
fletri pláss fyrir börnin. Núna eru til
dæmis sextán unglingar á biðlista eftn-
greiningu og meðferð á Stuðlum en þar
er pláss fyrir átta á meðferðardeild og
fjóra í neyðarvistun.“ Þeir sem bíða eru
heima hjá sér, væntanlega í mikilli þörf
og geta jafnvel verið sjálfum sér og öðr-
um hættulegir.
Á liðnu ári var meðalbiðtími efth-
meðferð á Stuðlum 51 dagur, sem er of
langur tími fyi-ir flesta. Biðlistinn leng-
ist nú vegna 18 ára sjálfræðisaldursins.
Barnaverndarstofa áætlaði að þurfa um
90 milljónir á árinu 1998 til að bæta
meðferðarkerfið og til að mæta aukinni
vistunarþörf vegna hækkunar sjálfræð-
isaldurs en fékk aðeins 20 milljónir - og
það eykur álagið.
„Það er alltof mikið vinnuálag á
starfsfólkinu. Ég held að starf með
unglingum í meðferð sé með erfiðari
störfum, en það getur jafnframt verið
gefandi. Ég hef verið með marga í við-
tölum vegna starfsumsókna, ungt og
bjartsýnt fólk sem langar til að hjálpa
unglingunum en fæstir vita hverju þeir
eiga von á og seinna segjast þeir ekki
hafa rennt í grun hversu erfitt starfið
er,“ segir hún, „starfið virkar oft svo
vanþakklátt, því unglingarnir eni tregir
til að þiggja hjálp og vilja í hjarta sínu
ekki vera á meðferðarheimili."
Bryndís segir marga hætta í umönn-
unarstarfi með unglingum því það þarf
einstaka hæfileika í mannlegum sam-
skiptum til að geta sinnt því, og svo er
það líka illa borgað í öllum launaþrep-
um.
Eiga foreldrar að dæma
um alvarleika vandamála?
Hún segir að þótt Islendingar sinni
ekki nógu mikið börnum sem eigi við
vímuefnavanda að stríða, þá þokist
samt í rétta átt, sérstaklega ef þörfinni
vegna hækkunar sjálfræðisaldurs verð-
ur mætt. Við eigum samt langt í land
miðað við Norðmenn því í Noregi sinna
23 starfsmenn barnavernd á hverja
1.000 íbúa en það gera í samanburði að-
eins 9 starfmenn hér með öðrum störf-
um. Álagið er því óneitanlega mikið og
ekki undarlegt að margir endist illa í
starfi.
Bryndís hefur eftirlit með meðferð-
arheimilum og vinnur úr umsóknum um
vistun. Hún fylgist með faglegu starfi
meðferðarheimilanna og telur mikinn
kost að hafa langtímameðferðina upp í
sveit. „Nándin milli starfsmanna og
krakkanna verður meiri, landbúnaðar-
störf og nærveran við skepnur eru þeim
góð. Þessi stefna hefur verið gagnrýnd
en mér virðist foreldrar þessara bama
vera ánægðir með þetta.“ Ekkert barn
fer í svona meðferð nema með sam-
þykki Barnaverndarstofu, en hvað með
sveigjanlegra kerfi sem felst í því að
foreldrar leiti milliliðalaust til stofnana?
„Ef það væri nóg af plássum þá gengi
það að einhverju leyti,“ segir hún, „en
það þarf að velja ef margir sækja um á
stað þar sem aðeins eitt pláss er laust.
Það er plássleysið sem kallar á faglegt
val.“ Foreldrar þurfa að leita til barna-
verndarnefnda og leita þarf allra ann-
aira ráða áður en barn fer í meðferð á
heimili. Bryndís segir að það taki í raun
ekki langan tíma að koma barni í með-
ferð ef það eru laus pláss en svo er ekki
og því skapist biðlistar.
Hvenær er barn illa haldið?
En hvenær er barn illa haldið? Bryn-
dís segist hafa ákveðnai’ efasemdir um
að foreldrar geti alfarið dæmt um það
Morgunblaðið/Ásdís
SEXTÁN unglingar eru á biðlista eftir greiningu og meðferð á Stuðlum,"
segir Bryndís, „af þeim eru átta 16-18 ára gamlir.“
Vandamál
skjólstæðinga
LISTINN sýnir helstu helstu
vandamálin sem skjólstæðingar
Barnavemdarstofu glímdu við
árið 1997 - hann sýnir fjölþætt-
an vanda. Tölumar merkja
fjölda skjólstæðinga:
►Hegðunarei’fiðleikar 68
►Áfengisneysla 38
►Vímuefnaneysla 26
►Ofbeldishegðun 16
►Afbrotahegðun 17
►Fjarvistir úr skóla 22
► Námserfiðleikar 29
►Útigangur/flakk 27
►Misþroska/ofvirkur 13
Eldri
skjólstæðingar
ÞEGAR sjálfræðisaldurinn
hækkar f 18 ár breytist skjól-
stæðingahópur Bamaverndar-
stofu og segja má að hjálpar-
starfið verði bæði erfiðara og
auðveldara.
ÓKOSTIR
►Alvarlegri ofneysla
►Alvarlegri afbrotaferill
►Meiri geðrænir erfiðleikar
►Ungar mæður
►Veikari fjölskyldutengsl
►Meiri mótþrói
►Líkamlega sterkari
►Ekki skólaskyld
►Lengri kynlífsreynsla
KOSTIR
►Færari um að tjá sig
►Þroskaðri í umgengni
►Minni mótþrói
og hún efast líka um að rétt sé að kalla
barn undir 16 ára alkóhólista og bendir
á að fullorðnum, vel metnum þjóðfé-
lagsþegnum, finnist oftar en ekki erfitt
að viðurkenna eigin ofdrykkju.
„Þröskuldurinn er mishár í hugum
fólks og ef foreldrar ættu sjálfir að
dæma gæti það gerst að þeir sendu
börn í meðferð sem ættu ekkert erindi í
hana,“ segir hún og leggur mikla
áherslu á að hafa gott samstarf við for-
eldra - sé það ekki fyrir hendi er með-
ferðin dæmd til að mistakast. En henn-
ar reynsla er að í 90% tilfella sé um gott
samstarf við foreldra að ræða. „Hins-
vegar getur hún vel skilið það að for-
eldrum finnst þeir oft valdalausir gagn-
vart meðferðarheimilunum sjálfum þar
sem þeir geta ekki haft bein áhrif á
innra starf,“ segir hún. Meðferðin á
heimilunum kallast umhverfismeðferð
en hún er viðleitni sem miðar að því að
skapa umhverfi á stofnun, sem hefur
flesta eiginleika daglegs lífs og gefur
þeim sem njóta meðferðarinnar tæki-r
færi til að læra upp á nýtt hæfni til
mannlegra samskipta.“
Er þörf fyrir nýja Tinda?
Tindar var meðferðarheimili árin
1989-94 en var þá lokað.
„Barnaverndarstofa hefur ekki að
fullu mótað hugmyndafræði sína um
hvernig vímuefnameðferð fyrir ung-
menni eigi að vera,“ segir hún, „En við
höfum hinsvegar tekið þá afstöðu að
raunhæfara sé að stefna á langtíma-
meðferð heldur en skemmri meðferð
fyrir skjólstæðinga okkar, eins og var á
Tindum, meðal annars vegna þess að f
þeir eiga oftar en ekki við fjölþættan
vanda að glíma.“
Hún segir að í mörgum tilfellum
dugi stutt inngrip ekki eins og var á
Tindum, heldur þurfi börnin stuðning í
fleiru en til dæmis að hætta að drekka.
„Það þarf að búa til net í kringum
hvern og einn og bjóða upp á sterka
eftirmeðferð," segir hún.
Bryndís segist fremur velja annað
fyrirkomulag en var á Tindum - eða
Hassela-módelið sem hefur verið notað
síðan 1969 í Svíþjóð. Það er staðsett út
í sveit og tekur til meðferðar ungt fólk
16-20 ára sem hefur átt við meiriháttar
vandamál að glíma. Starfsemin hefur
skilað 70% árangri, sem er árangur á
heimsmælikvarða. „Hinsvegar er ekki
útilokað að Tinda-módelið geti nýst
fyrir 16-18 ára unglinga,“ segir hún.
Unglingar með grónum
glæpamönnum í meðferð
Bryndís segir að Barnaverndai-stofa
taki undir þá skoðun að rangt sé að
senda unglinga í áfengis- og vímuefna-
meðferð með eldra fólki sem hafi jafn-
vel farið oft í meðferð. Móðh' sagði frá
því á ráðstefnu foreldrahóps Vímu-
lausrar æsku í liðinni viku að barn *
hennar hafi verið í meðferð á Vogi með
morðingja og sofið í herbergi með full-
orðnum manni af Litla-Hrauni. Bryn-
dís telur líka eitthvað bogið við þá hug-
myndafræði að eðlilegt sé að fara
nokkrum sinnum í meðferð.
Hún segir í lokin að Barnaverndar-
stofa mæli ekki með því að unglingar
ráði þvi alfarið sjálfir hversu lengi þeh-
eru í meðferð, því þeir sem hafi orðið
vímuefnum að bráð kunni ekki fótum
sínum forráð og hafi sjaldnast þroska
til að taka ákvarðanir um framtíð sína. -
Hún vill fremur að mál þeirra séu unn-
in sem barnaverndarmál og í samstarfi^
við foreldra eins og unnt sé.