Morgunblaðið - 07.07.1998, Blaðsíða 50

50 ÞRIÐJUDAGUR 7. JÚLÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Dýraglens
Ljóska
Smáfólk
Heldurðu að við ættum að áætla Nú, það er sagt að leyndarmál Iífs- Ég áætla að éta matinn minn í
það sem við ætlum að gera í sum- ins sé góð áætlun ... hvelli í kvöld áður en sléttuúlfarnir
ar, Kalli Bjarna? ná honum ...
BRÉF
TIL BLAÐSINS
Kringlan 1 103 Reykjavík • Sími 569 1100 • Símbréf 569 1329
„Helgar kindir“ -
upphafsorð Eddu
Frá Þorsteini Guðjónssyni:
„HLJÓÐS bið ek allar / helgar
kindir / meiri ok minni / mögu
Heimdallar / vildu-at Valfaðir / vel
fyr teljak / forn spjöll fíra / þau er
fremst of man.“ Þannig var oss
ungum kennt að fara með Völu-
spá, hið stórbrotnasta allra stórra
kvæða og þó um leið hið þýðasta
og ljúfasta, ef rétt er á litið.
Eddukvæðin - íslensk og norsk
- voru skráð á Islandi eftir langa
varðveislu í minni fólks - nema
rúnir hafí verið hafðar til að styðja
minnið - á bók þá sem kölluð er
Konungsbók (K) og nokkur kvæði
eru varðveitt í öðrum ritum. En K
er talin gerð á bilinu 1250-1270.
Verulegur munur er á gerð Völu-
spár í K og í Hauksbók (H)
nokkrum áratugum síðar, einkum
vísnaröðinni, og endurspeglar það
afturför íslensks anda eins og hún
varð undir aldamótin 1300.
Gísli Sigurðsson norrænufræð-
ingur, sem nú hefur unnið það
nauðsynjaverk að búa út nýja út-
gáfu þessara kvæða, með all-ýtar-
legum formála, segir:
„Konungsbók eddukvæða er nú
varðveitt sem helsti kjörgripur
norðurálfu í Stofnun Arna Magn-
ússonar á íslandi. Flest helstu
eddukvæði eru hvergi varðveitt
nema á þeirri einu bók.“ - Vel er
þetta mælt. En ég hef mínar at-
hugasemdir við þessa annars
ágætu útgáfu, og mun þó aðeins
eina þeirra nefna. Áður vil ég þó
sérstaklega þakka einn þátt í for-
málanum, sem ég veit ekki hvort
kunnur hefur verið nema fáum
hingað til. Gísli Sigurðsson hefur
þama þýtt kafla úr latínubréfi
Brynjólfs biskups Sveinssonar til
Villums Lange (1656), og kemur
þar fram, miklu meir en mig hefur
áður grunað, hvílíkur ágætismað-
ur Brynjólfur biskup var [Eddu-
kvæði bls. XVj:
„Ef þetta [þ.e. að koma verkun-
um á prent og í hendur Islending-
um], verður ekki gert án tafar, þá
munu bækumar fyrr en varir glat-
ast ytra, líkt og í útlegð á eyði-
eyju, og hér munu glatast þeir ör-
fáu skynsömu lesendur, sem eftir
eru, ef þeir fá engar bækur... þó
að hægt sé að geyma bækurnar á
glæsilegri stað annars staðar,
munu þær aldrei skjóta þar rótum
og aldrei draga til sín þann safa
sem þær ná að blómgast af...“
Það er engin furða þótt slíkur
maður, sem Brynjólfur biskup
sýnir sig þarna vera, skyldi
einmitt verða til þess að bjarga
Eddukvæðunum frá eyðileggingu
- en endanleg eyðing var það sem
vofði yfír þeim á öld galdrabrenn-
anna, meðan kestir þeirra brunnu
sem heitast.
„Hljóðs bið ek allar / helgar
kindir." Meðan tilfinning fyrir
reisn og hrynjandi skáldskapar
var almenn meðal íslendinga, datt
engum í hug að lesa: „Hljóðs bið
ek / allar kindir," enda þótt slík
misritun sé í sjálfri Konungsbók.
Utgefendur hafa hingað tii haldið
sig við H-textann: „helgar kindir“.
En með því fyrirkomulagi sem er
á útgáfu Gísla Sigurðssonar blasir
við, í K-texta hans sem er „upphaf
bókar“ hjá honum: „Hljóðs bið ek
/ allar kindir.“ Það er þessi „for-
réttindastaða" hins ranga texta,
sem ég felli mig ekki sem best við.
Sá sem hefur góða bók (svo ekki
sé meira sagt) milli handanna, lít-
ur gjarnan á upphafið fyrst. Gísli
hefur reyndar það til síns máls, að
hann prentar báðar gerðirnar (K
og H), og getur því skellt skuld-
inni á handritið. En þó finnst mér
hann hefði mátt taka afstöðu, eins
og fyrri útgefendur hafa allir gert,
en meðal þeirra eru: Sigurður
Nordal, Finnur Jónsson, Hans
Kuhn, Guðni Jónsson - og Einar
Ól. Sveinsson í bókmenntasögu
sinni.
Engu að síður er það umhugs-
unarvert og raunar ráðgáta, að
slík villa skyldi geta komið fyrir í
hinu göfuga handriti - og það í
fyrstu línu. Hér er skýring, sem
mér sýnist vel geta verið athugun-
ar verð:
Ógrynni af skáldskap, bæði
dróttkvæðum og undir léttari
háttum, hafði geymst í minni
manna, fram yfir 1200. En um
1250-60 var orðið ljóst, að þessi
varðveisla var að bregðast og bila.
Vitað er, að kirkjunni var ekki um
þessa arfleifð gefið. Engu að síður
komst á skinn það safn fornra
kvæða, sem síðar hefur verið
nefnt „Eddukvæði" eða „Sæ-
mundar Edda“.
Þegar farið var að rita þessi
kvæði á bók, þá var það gert án
fyrirsagna og skreytinga. Nafnið
‘Völuspá finnst hvorki í K né H.
Varðveislu þess nafns eigum við
Snorra að þakka eins og fleira.
Ekki er í K heldur nein fyrirsögn
um „Goðakvæði" eða „Eddu-
kvæði“ heldur er vaðið beint í efn-
ið, í efstu línu og skrifað „Hljóðs
bið ek allar...“ Og svo er sleppt
orðinu „helgar". Hvers vegna?
Vegna þess að ritarinn vissi, að
yrði bókin fyrir ofstækismönnum
- sem nóg var af um þær mundir -
mundu þeir gera hana upptæka og
eyðileggja, ef þeir sæju á fyrstu
síðu talað um ‘heilagar verur í því
sambandi. Jafnvel nafnið eitt,
‘Völuspá, hefði nægt þeim til slíks,
því að spár voru nú bannaðar, og
völvum ekki lengur gert hátt und-
ir höfði.
Þetta er skýring mín á því, hve
formálalaus Konungsbók er, og
því, að orðið „helgar“ vantar í
texta hennar af Völuspá.
ÞORSTEINN GUÐJÓNSSON,
Rauðalæk 14, Reykjavík.
Allt efni sem birtist í Morgunblaðinu og Lesbók er varðveitt í upplýsinga-
safni þess. Morgunblaðið áskilur sér rétt til að ráðstafa efninu þaðan, hvort
sem er með endurbirtingu eða á annan hátt. Þeir sem afhenda blaðinu efni
til birtingar teljast samþykkja þetta, ef ekki fylgir fyrirvari hér að lútandi.
mmmesimhÍbhhí