Alþýðublaðið - 03.04.1934, Blaðsíða 3

ÞRIÐJUDAGINN 3. apríl 1934.
3
Afurðasala bænda.
Áður ein ég kem að hinum hóf-
lausa d neffingarkostna ði ííslenzkra
laaidbúnaðarvara í Reykjavík og
öðrwn hæjum, vil ég diiepa lítil-
lega á bændastéttina og pá þætti,
er tengjia hana hinu lifandi at-
hafnalífi landsmanna. Skulum við
pá fyrst taka til yfirviegunar og
athuga, á hverju bóndinn byggir
tiíverurétt sinn og efnaléga af-
komu, og hver pau hin ytri skil-
yrði eru, siem fyrir hendi* verða
að vera til piess, að honum sé
unt ab hasla sér völl i lífsbaTátt-
unmi.
Það fyrsta er pá pað, að bórnd-
inn vierður að hafa jarönæði. Á
pessu stigi mál'sins er slíkt auka-
atriði, hvort jörðin ©r í lieigu eða
sjáifsábúð, hér er að eins um pað
að ræða, að grasnyt sé fyrir
hendi, sem fóðriað geti búsmala
hans. Hvað hina náttúrlegu grias-
nyt sniertir, þá parf bóndinn. ekki
að hafa „kapitab* bennar vegna.
Það má að vísu hlúa að henni,
auka hana og bæta mieð ýmsum
tilverknaði, svo sem ja.rðræktin
sýnir oss. En gróðurmáttinn sjálf-
an, pau blundándi öfl. sem pey-
vindarnir og héékkandi gangur
súlarinnar leysa úr fjötrum hins
kalda líflausa vetrarríkis, getur
bóndinn lengin afgerandi áhrif
haft á. Hér til hefir hann ekkert
■af mörkurn lagt. Enda er jörðin
út af fyrir sig dautt kapital, hvað
hezt sýndi sig ef enginn bygði
hana og nytjaði og hún að öðru
leyti væri óhreyfð af búfé, sem
afréttar- eða beitar-land.
Orkuforði jarðarinnar, „nytja-
grösin*1, imyndu pá að eins verða
til til piess eins að deyja og falla
• laftur í skaut henniar, án nokkurs
verknaðar á kjör peirria, er ann-
ars staöar væru og öðrum stað
léðu starfsiorku sina. Fyrst þegar
bóndinn situr jörðina mieð bú-
smala sínum, sem verðmætum
mi'liilib mililii hinna lífrænu og ó-
lffrænu efnasambauda náttúrunin-
ar, piegar hann hefir á pann hátt
brieytt grösum hennar og gróbri
í verbmætar afurbir, svo sem ull,
kjöt og smjör, honum sjálfum og
öðnumf niauðsynlegum tii Íífeúpp-
eldis, pá fyrst er hún orðin að
verðmætri eign, örofinn þáttur
hins skapandi máttar framfara og
próunar.
Anmað dæmi um pað, að hið
staðbundna, óhrieyfahlega verð-
mæti eins hlutar er þýðingarlaust
hilniu mannlega lífi ,má nefna hús-
-leigtn. Hvieris virði er eiganda hús
pað, sem. enginn vill búa í, enginm
taka á leigu, sem miétin yrði til
peni niga ? t
Því er fljótsvarað: Emskisvirðii.
Sama myndi gilda hús og önn-
ur mannvirki þorps pesis,, senr
íbúalaust væri, végjrea pess, að
hin fyrri ytri skilyrði umhverfijs-
ins til friamlieiðsiuverðmæfa eru
tæmd eða eyðiiögð. —
Við sjáum pví af þessu, að til
pess að sfcapa verðmæti, a:f stað-
bundinni orku eða „kapitali“ eins
hlutar, pá verður hann að vera
í þjónustu einhvers, siem iggur
til liið virka afi, Mna hneyfanlegiu
orku, siem hjá möxinum og dýrum
birtist í sitarfskröftum hinis dag-
lega lífs. — Hið virka „kapital"
bóndanis verður því, rétt eins og
verkamiannsins, líkamskraftar
hans,. Munurinn að einis sá, að
hainn á óhægt mieð að leigja pá
■fyrir pieninga eða önnur verðm-æti
viegna þiess, hve fjarri hainn er
siettur hiinu fjölpætta atvinnulífi
bæja og borga. Vegha pessiarar
einanigruöu aðstöðu sinnar verð-
ur búféð honum óhjákvæmilegt
til pieas', að umsetja hin daglegu
störf við búannirnar til afurða,
siem við dreifingu og söM til ann-
ara stétta færa honum fé eða
önnur verðmæti , borga honum
hin fyrirfram unnu störf við hin-
daiglegu búverk.
Af pessu verður augljóst, að
bóndilnn lifir fyrst og fremst af
vinnu sinni, þótt hann öðrum
pæt'ti sé framieiðandi, sem að
sjálísögðu skapar honum þá sér-
stöðu iinnan hinna viinnandi stétta,
að affcomla hans verðux mjög
undir því fcomin, að góðár sölu-
möiguleikar séu fyrir hendi. En
sölumöguleikar bóndaus á hinum
ýmsu afurðum hans hlýða ná-
kvæmlega sömu lögmálum og af-
setning annara ahneanra vöruteg-
unda, sem fram fer í hinum
stærri bæjum og kauptúnum,
niefni'liega peim kaupmætti, sem
þar er fyrir hendi. Því rneiri, sem
kaupmátturinn er, pví meira fé,
siem fólkið hefir handa á millum,
pví fjöriugra verður viðskiftalífið,
pví öraií oig öruggaxi afsietningin;.
Mikil eftirspurn pýðir fyrir bónd-
anin hækkandi verðlág á afurðum
hans og pví meira kaup fyrir
vinnu sí'na.
En þegar afsetningin er hæg og
ótrygg, eftirspurnin lftil vegna ó-
ára og atvinnuleysis bæjarbúa,
pá lækkar að samia skapi verð-
lagið og pau laun, sem bóndinn
fær.
Af piessu sjáum við, að efna-
hagur bændastéttarinmar er ákaf-
lega hMtbundinn almennri af-
fcomu og efnahagsástæðum bæj-
arbúanna og pá sérstaklega hin-
um efnaminni stéttum þar, svo
sem verkamönnum, sjómö nnum
og öðrum peirn, sem lifa af Jag-
launavinnu. Að hin siæma afkoma
hinna almennu vinnupegn.a er
orðM viðurkend staðrieynd, sést
bezt af hinum stórbrotnu fjár-
framlögum ríkis og bæjarféla,ga
til atvinnubóta fyrir. þessar stétt-
i.r, sem einstaka árshluta eigia
mjög erfitt framdrátitar sér og
sínum.
Það er því engin goðgá fólgin
í pví, þótt bændurnir Leitist við
með opinberum áhrifum sinulm
að jafna afkomuna og auka tefna-
liegt sjáifstæði pessara mianna.
Þeir eru par -fyrst og fremst að
vinna að aukinni kaupgetu, örarii
pg tryggari markáði fyrir vörulf!
siínar, sem pýðir í raun og s-ann-
lipika ektoert annað fyrir þá en
mieiri og betri möguieikar til að
fulinægja sínum -eigin framdrætti.
Ég ætfe nú að setja friam tvö
d-æmi, sem b-æði eru tekin úr
sö-gu veruliei-kans. Annað d-æmið
ier af bónda, sem býr -að meðial'-
búi við núverandi verðiag land-
búnaðar'vara, bg hitt af dreifing-
arkostn-aði og miWiliðiajgróð'a í
Rey-kjavífc af pví vörumiagni, -er
bú hans fr-amieiðir.
M-eðalbú neikn-a ég sem hér.seg-
ir: 3 kýr nreð meðalnyt, 2200 1.,
100 ær -og 5—6 hross.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Arð af þessu búi r-eikna ég
sv-o: Af 3 kúm 6600 1. mjólk
hver -ef bóndinn selur beiming,
3300 i. á ca. 0,18 kr. pr. 1., sem
er hátt áætiað. Alls gierir þetta
kr. 594,00 -,\ Um 80 diikar, siem
til uppjafnaðar g-era 12 kg. kropp
-og koma pyi: í 2. fl. 0,70 l<r. pr.
kg. + 80 kg. mör á 80 aura kg.
+’ 240 kg. gærur á 60 aura kg.
Alis verður petta:
kg. kjöt 960x70 = 672,00 kr.
— -mör 80x80 = 64,00 —
— g-ærur 240 x 60 = 144,00 —
Alils 880,00 kr.
= (Ve) U6 = 704,00 kr.
Alils selur pví bóndi pessi af-
ur-ðir fyrir kr. 704,00 x 594,00
— 1298,00 kr. eða c-a. 1300,00 kr.
Kaup h-ans brúttó verður pá
1300,00 kr., -og -ef við sleppum
hér allri helgidagavinnu bóndans,
sem auðvitað hlýtur alt af aö
vera nokkur við búskapinn, og
látum vin-nudagana veria 300, pá
verður kaup hans á dag nákvæm-
liega reiknað kr. 4,33.
Þetta dæmi á pó að eins við
par, s-em mjólkursaia -er mögu-
leg, t. d. austanfjalls í námunda
við mjólkurbúin. Annars staðiar
verður útkoman sú, að innleggið
er að -eins 704,00 kr. eða sá hlut-
iinn, s-em af kjötsölunni k-emur.
Þá v-erða pví daglaiunin að -eins
275 aiu\w\
Af piessum 1300 kr., s-em áður
voru n-efndar, verður bóndinn að
gneiíða eftirfarandi: kaupamann-i
25,00 kn. pr .viku og kaupaik-onu
15,00 kr. auk fæðis fyrir pau
bæði, siem ég m-et til p-eninga
20,00 kr .pr. v„ alils kr. 60,00 á
Viku í tiu vikur = 600,00 kr. H-ey-
feng áætla ég 100 hesta yftir
manninn, eða alis 300 h-esta -eft-
ir bónda og kaupahjú hans, og
mun pað> láta nærri að duga
piessum búst-ofni. Að öðru leyti
ætla ég bónda og konu hans að
annast bústörfin og ætla þ-eim
framfærslu priggja ómaga. Þá
kemur landleiga og opinber gjöhl
kr. 300,00. Þetta svarar til að
bóndinn sé skuldlaus. Margir
bændur verða nú að greiða kr.
600,00—800,00* í vexti -og afborg-
anir af skuldum sínum árilegá.
Er-u pá eftir -einar 400 krónur til
fæðis og klæðis fyrir bónda o-g
fjölsky-ldu hain-s, auk almenns við-
hal-ds á húsum -og húsmunu-ni.
Það getur nú hv-er og einn gert
pað upp við sjálfan sig, hvort
petta miuni nú duga -o-g séu sann-
gjörin laun fyrir pjónustu p-essa
áðíla í págu samféiagsiniS.
Ég fýri'r mílna parta álít, að
pietta sé óviðuin-andi og að hér
v-erði að' ráð,a bót á sv-o fljótt
s-em uin-t er.
Og pegar á það -er litið, hver
d neif inigark-o s t naðu ri n n er af
pessu sama vöruma-gni, verður
niðurstaðan næsta ósanngjörn -og
beáin-línis hættuleg atvinnugrein-
inni, par, s-em hún mun pá frá
Líður valda kyrstöðu á allri fram-
próun inin-an hennar.
Drieiifinigark-ostnaður -eða milili-
liðagróðiinn af um-getnu vöru-
maigni v-erður s-em hér segir: ca.
20 aurar pr. 1. mjóikur eða 660 kr.
af 3300 1. 65 aura pr. kg. kjöt
II. flk. eða 624 kr. af 960 kg.
Þetta v-erða samtals 1284 kr. eða
nær sam-a upphæð og bóndinn
fær fyrir fram-leiðsluna. Að slept-
um milliliðakostnaðii af mör og
gærum, sem ávalt mun nokkur,
verður niðurstaðan sú, að bón-d-
inn fær 1300 kr. fyrir að fr-am-
Leiða fynnefnt vörumagn, og
mi-lliliðiriniir jafn-ini|k(ið fyijir að
sjá um drieifingu p-ess til nieyt-
endanna.
Leiðirinar til pess að hækka
verð laindbúniað’ar-afurðanna eru
tvær. Önnur -er sú, að iækka
d reif ingark'ostnaðin n, milliliðia-
gróðan og fá pannig hækkun á
heiMsöiuverðinu, p. e. pví verð-i,
sem bóndinn fær heim að frá-
dregnum fimta partinum, kostn-
aði sláturst-arfa-ns, án þ-ess að hið
alniienna útsöluverð hæ-kki
Þetta h-efir pann k-ost, að
kaupg-etu bæjarbúa er ekki ípyngt
að neinu leyti. Kjötv-erðið helzt
hið sama og áður í smásöiunni.
Hin l'eiði-n -er sú, að hækka
heild-söluverðið með pví að hækka
að sama s-k-api útsöluveriðið', eins
og reynt var að gera fyrir n-okkru
á mjóikinm hér í R-eykjavífc, -en
mistókst v-egna samtaka n-eytend-
ann-a.
Mjólkin var s-ett upp um 5 aura
pr. 1., og hélst það í n-okkra
d-aga, -en það var bara sv-o iítið
keypt afi henni, að skað-i einn
varð að fyrir framle-iðiendur og
varð- pví pessi tilraun til verð-
uppbótar árangursiiaus. N-okkru
síðar var hún svo seld fyrir s-ama
verð og áður.
Ég skal ekki fullyrða, að -eins
mundi fana fyrir hækkun á kjöt-
verði, t. d. í Reykjavík, hækkun,
s-em meiiningin væri að bændur
fengju. Þó er slífct ekki óhugsandi
-og pá ekki síður fyrir hinn prýðii-
lega auðunna sigur nieytiendiasamr
takanna, par í mjóikursölumál-
inu.
Þó slífct kæmi -ekki fyrir, pá
þýðir pó hækkunin á sm-ásölu-
v-erðiinu minni kaupgetu -og minni
meyzliu -og eftirspurn, sem er und-
irstööuatriði að almennri lækk-
un, þá frá líður, lækkun, sem
mjög a'uðveld'iega gæti orðið
m-öir-i -en svo, að stöðvast við
núveriandi verðl-ag, v-egna peirra
byrgða er sölufyrirtækin lægju
mieð frá tímabili verðhækkunar-
innar. Þessi ieið getur pví vart
talíist skynsamleg og langt frá
pví að geta talist sanngjörn, peg-
ar á núver-andi milliliðagróða er
iitið annars v-ega.r og kaupgetu
almennings hins vegar.
Verkefni pau, er í p-essu máli
bíða saineiginlegra átaka bæn-da-
stéttarinmar, eru því hvorki auð-
sótt né vinsiæ-1, hv-or Leið-in s-em
farin er.
Annars vegar eru neytendur
-með æri-ð misjafnan og m-argir
hviérir ónógan kaupmátt. Hins
vegar kaupmienn -og verzlunarlý'ð-
ur, er ó-gjarnan liætur af h-endi
bLuta af launurn sínum.
En hér ti-1 heyra -engin v-ettlinga-
tök. M-eð festu og einurð v-erður
til v-er-ks að g-anga og pá leiðinia
taka, -er sanngjarnari v-erður og
raunbetri. En hún er sú, að Lækka
þann kostnað, er m-illiiiðimir taka
sem dreifendur varanna.
Að sá k-ostnaður -er -of mikiiil
nú, sýndu pau dæmi ljóst, er
áður voru siett fram. Og til frek-
ará áréttingar pessari niðurstööu
skal diiepið á -eitt dæmi enn, sem
væntanlega tekur af öll tvímæli’
í þessum efnum.
Það dæm-i er af söMk-ostnaði
-eða ál-a.gninigu á niðursoðna rnjóik
frá verksmiðjunni Baulu í Borg-
annesd. ‘
Nú borg-ar verksmiðja p-essi 15
auria fyrir mjólkuriítra m-eð ca.
3,3 o/o feiti.
Hér fná verða bændur að dnaga
filutn-inigskostnað á mjólkinM, ær-
ið misjafnan rieyndar, en s-ern ég
set 2 aura pr. 1. Eftir eru þá
einir 13 aurar.
Fynir 3000 L, eða sæmiLega árs-
nyt úr einni kú, fá bændur pá
390,00 kr.
I hv-errá dós af mjólk, s-em seld
er í Reykjavík, -er purefnismagn
eins lítra, p. -e. það sam pur-
-efnismagn, er bóndinn fær 13
auria fyrir að framLeiða. Hvar er
nú álagningin á smásöluwni? Hún
er ca. 20 aurar á hverja dós. Ef
við látum- hana v-eria 20 aura, er
niðurstaðan sú, að í hvert s-inn
-er bóndinn fær 390,00 kr. fyrir
að framlieiðia 3000 1. mjólk, t-ekur *
smásalinn, þ. -e. hinar venjulegu
verzl-anir p-essa b-æj-ar, 600,00 kr.
fyrir að- seljá p-essa sömu 3000
1. Er petta þó vara, sem lítil fyr-
árfierð er í iog engin rýrnun fcemur
fram á, er skaðað g-etur s-el-jand-
ann.
Ef þiessi niðurstaða er færð yf-
ir til ræktunarmálanna, t. d. tún-
næktarinnar, sem er og verður
sá hormstemninn, er öll búnaðar-
vör-uframleiðsla okkar hlýtur að
byggjast á, verður dæmið þann-
ig, að hvenn hektara la,-nds, sem
ræktaður er og gefur af sér töðu-
fal-1, er n-emur einu kýrfóðri,
skattliaggur milliliðurinn með
600,00 kr. En sá, er Lagt h-efir
fram krafta sína, framtak og fé,
hlýtur í sömu rnund einar 390,00
kr. Að ágóðinn er hér í öfugu
hlutfalli við lerfiði -og áhættu að-
ilanna, geta vart verið skiftar
skoða-nir um. Og -ekki er laust
við, að mörgurn bændum, er slik-
um s-amböndum um viðskifti eru
háðir, sjái skamt á veg fram um
r-æktun Lands okkar.
Af pví mjólkurmagni, er Baulu-
vierksmiðjan sauð niður sl. ár,
t-eni var ails um 400 pús. kr.,
haifa pajnnig farið 80 pús- kr. i
söMkostnað. f
Væri nokkur hluti pessa fjár
efalaust betur k-ominn hehna á
bújörðunum í aukinni fram-
Leiðslugetu, auknum lifsmöguieik-
um -og pægindum p-eirra, er bún-
aðinn stunda.
Hvað veldur nú pessum mikía
dneifingark-ostnaði va'ranna í bæj-
unum, og pá sérstaklega í
R-eyk javík ?
Því er fljótsvarað.
Fynst -og fnemst er bærinn afar-
dýr á alila þá liði, er v-erzlanir
sn-erta, húsaleiga, hiti, ljós og
starfsmawniahaild.. Allir pessir liðir
purfa -að lækka til stórra muna
og álagning allra- vara, í hiutfaliii
par við.
f öðru 1-agi eru það stéttasani-
tök kaupmanna og verzluniar-
manina ,sem valda pví, að bænd-
unnir eru nú, vegna sundrungar
og samtakaleysis um sín hags-
munamál eins konar hvalreki á
fjörum þ-eirra man-na, er mjög
andstæðra hagsmuna hafa að
gæta í ipiessiu máli. Annans v-egar
er bóndinn, framlieiðandinn, er
byggir efnalega afkomu sína á
framleiðslugetu og kaupmætti, og
hiins v-egar dr-eifendnr varannia,
kaupmiemnirnir, háðir sífeldum
fneistrngum unr álagmng pessara
neyzl'uvana i smásölunnL
Engiinn stjórntmáliafl-okkur í
landinu h-efir sv-o góða aðstöðu
Frh. á 4. síðu.
i