Morgunblaðið - 01.08.1998, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
LEIKHUS
LAUGARDAGUR 1. ÁGÚST 1998 35
í HELVITI hinna svörtu svína.
Hvur í fjandanum
var það sem byrjaði?
Sag't frá leikverki eftir Dejan
Dukowski frá Makedóníu
DEJAN Duk-
owski, höfundur
Hvur í fjandanum
var það sem byrj-
aði? Hann fæddist
1969, lærði
dramatúrgíu og
heimspeki við há-
skólann í Skopje í
Makedóníu
og hefur unnið
mikið við sjón-
varpið þar í landi
sem handritshöf-
undur og drama-
túrg. Jafnframt
hefur hann skrif-
að röð leikrita um
ástandið á
Balkanskaga.
fræðiálit. Slúður og rógur koma oft
að miklu gagni. Öfund í leikhúsinu
er alls staðar jafn fróðleg og
skemmtileg, en sérstaklega í Tartu
og Trigu Mures. Stundum virðist
textinn tapa einhverjum ósköpum í
þýðingu. Við höfum eytt gríðarmikl-
um tíma í að ráða í leyndardóma
leikrita sem reyndust síðan ekki
hafa yfir neinum leyndardómum að
ráða.
Þegar þessu flökkulífí milh tungu-
málanna er loks lokið og við vitum að
textinn er góður, þá er leikhópurinn
löngu farinn á fullbókaða sýningai--
ferð um Evrópu eða leiktjöldin brunn-
in. Til dæmis var þegar búið að bjóða
Disco Pigs út um allan heim meðan
við vorum enn að leita að þýðanda
sem gæti þýtt það villta, rappandi
suður- írska bamaslangur sem talað
er í leikritinu. Þrír þýðendur gáfust
upp eftir fyrsta lestur og við komumst
hvergi. Þeim fjórða tókst það.
Milli fyrstu þýðingarinnar, sem er
jörmuð beint í eyra hlustandans í ein-
hverju fjarlægu leikhúsi, og þeirrar
lokaþýðingar sem streymir úr heym-
artólum áhorfenda á Bonner
Biennale fellur heilt Mississippi-fljót.
26 leikrit frá 19 löndum. I öllum
tilfellum er um frumsýningar í
Þýskalandi að ræða og helmingur
höfundanna hefur ekki verið kynntur
hér áður.
Leikritin sýna stríðið á
Balkanskaga eins og sápuópera eða
teiknimyndasögu. Þau sýna rúm-
enska innflytjendur í Svíþjóð, Rússa
að þvælast í París fyiir byltingu, evr-
ópska nýlenduherra í Indónesíu og
Eistlendinga í Tartu. Hér em leik-
gerðir eftir metsöluskáldsögum, dag-
bókum frá Theresienstadt, pólskum
lögreglufréttum og kvikmyndahand-
ritum. Notast er við tilbúin tungumál
frá Friaul og Cork. Sum gerast
nokkum veginn núna, eitt árið 1904
og annað árið 1717. Þau eru byggð á
doktor Jekyll og mister Hyde, Ték-
hov, Buster Keaton og Dante.
Þetta er í grófum dráttum það
sem Bonner Biennale 1998 snýst um.
Enn er ringulreið Evrópu okkur
Þjóðverjum framandi, og með réttu.
Markmiðið með endalausum þýðing-
um okkar er ekki nema að örlitlu
leyti að byggja brýr (en hugmyndir
em um að nota brýr sem tákn um
sameiningu og sættir á nýju Evru-
peningaseðlunum), heldur miklu
frekar að þýða allt saman aftur á
upphaflegan framandleik þeirra sem
búa á hinum bakkanum.
Hannah Hurtzig
„Þú verður að spyrja mig, ekki
sjálfan þig, ef þú vilt skilja mig,“
skrifaði Johann Georg Harmann ein-
hverju sinni til Immanuel Kants.
„Bonner Biennale, sem er stærsta
samkoma nútímaleikritunai- í heim-
inum, vill hafa þessa setningu að fyr-
irsögn. Þegar við viljum kynnast
annarri menningu er bráðnauðsyn-
legt að leyfa þeirri menningu að tala
sitt eigið mál, en ekki að meta hana
bara út frá okkar eigin reynslu og
sjónarmiðum. En eigum við í raun-
inni enn eftir að uppgötva einhverjar
framandlegar furður?
Allir tönnlast á alþjóðavæðingu,
tískuorðinu frá í fyrra. Evran er yfir-
vofandi og þjóðareinkenni nágranna
okkar í Evrópu era fyrir löngu orðin
hluti af okkar hvunndegi. „Við þurf-
um að endurheimta þjóðarfordóma
okkar!“ heimtaði finnski fulltrúinn
okkar, Outi Nyytajá, hér í hitteðfyrra
og með þessari ögrandi kröfu átti hún
við að við yrðum að gera okkur gi'ein
fyrir tilvist þess framandi og sætta
okkur við það. Því þrátt fyrir allt talið
um alþjóðavæðingu munum við enn
um sinn lifa við mjög mai'gbreytilega
menningu. Alheimsmenning og al-
heimskerfi á öllum sviðum _ sem var
draumur upplýsingastefnunnar í Evr-
ópu _ er enn ekki komið tO sögunnar
og er kannski ekki æskilegt. Mesta
prófraun Evrópu i framtíðinni felst í
því hvemig fólk sem býr við margvís-
lega menningu í fjölþættum heimi
getur lifað saman (í friði) þegar til
lengdar lætur. Leikhúsið er vitaskuld
ekki í stakk búið til þess að veita nein
algild svör, en það getur leikið sér að
því að leggja fram skissur að ýmiss
konar lífsmáta en þó aðeins ef við
þróumst frá „kennarasamfélagi“ yfir í
„lærlingasamfélag“, svo notuð séu
orð félagsfræðingsins Wolf Lepenies.
Manfred Beilharz
Asviðsveggina og sviðsgólfið
sjálft era Makedóníumenn
búnir að letra sitt rúnaletur.
Væntanlega er þetta Gleði-
leikur Dantes með þeirra letri og
þeirra stöfum, þetta er fallegt. Blá-
hvítt letur á svörtum fleti. Á miðju
gólfinu liggja um tveir fermetrar af
spegh eða gleri. Kona býður okkm-
velkomin og kennir Þjóðverjunum
eins og bömum á heymartólin sem
þýðingin þeirra kemur úr. „Hver
heyrir ekkert í sínu tæki?“ Þeir rétta
upp hönd, kvarta og sífra: „Það þarf
að tala hærra.“ Klappa þegar allt er
komið í lag. Þetta verður ferð inn í
ríki hinna fordæmdu, sem era lokaðir
af í losta sínum, Gleðileikm-inn guð-
dómlegi eftir Dante.
Fyrsti hringur
Tilgangurinn
Vatn drýpm-. Eineygður maður ríð-
ur konu upp við baðkar inná klói; er
að flýta sér. Með hermannapósttösku
á bakinu. Konan er aftur á móti með
hálftætta vængi á bakinu í náttkjóln-
um slitnum. Hún fær lánaðar tenn-
umar hans á eftir og húkir magn-
þrota á klósettinu. Það er gras á gólf-
inu og svört ský á lofti. Þetta eru lið-
ugir horaðir leikarar og þarna á kló-
settinu er semsagt bæði himinn og
jörð. Konan fær fyrir hjartað en hann
hlær að því. Hann er allur tattóverað-
ur að ofanverðu og yfir allt bakið á
honum er stór engill með svakalega
vængi. Eins og ég sagði áðan er mað-
urinn eineygðpr með plástur fyrir
vinstra auga. Útsýnið úr baðgluggan-
um er eins og hvítt óskrifað blað.
Mér dettur oft Arrabal í hug.
Á blaðið er kastað hljóðlausri bíó-
mynd af andliti að kafa sem reynir
bæði að anda og æpa ofan í vatninu.
Æptu í kafi. Hún er hrædd og felur
sig ofan í baðkerinu eins og tættur
engill, sem búið er að reyta af bæði
fjaðrir og hár. Þegar allt er orðið
óbærilegt skellur diskótakturinn á;
það má alltaf reyna að ríða í takt.
Það kostai- lítið sem ekkert. Og það
er gert á tveggja fermetra glerplöt-
unni lýstri upp að neðan.
Persónur voru: Rukkarinn og Bes-
anía.
Annar hringur
Gleðin
Trúður situr og grenjar á glerplöt-
unni. Hann á sér eina spiladós til
huggunai'. Hann er grænklæddur og
staddur í löngu, voða bleiku búnings-
herbergi með minnst fimm smink-
borðum, upplýstum speglum og
sessalong. Á þessum legubekk situr
kanínuklædd kona með stóran dúsk á
rassinum og syngur „Happy Birt-
hday“. í loftinu hanga bleikir kjólar
með vængjum. Þau fara að æfa sig og
tala þá bæði hratt og skrækja eins og
teiknimyndapersónur. Hann er vond-
ur við hana og þá vill hún skjóta sig
en kann ekki á byssuna. Hún fer í
gagnsæja síða kápu og pakkar ofan í
tösku og yfirgefur hann. Þá missir
hann allan mátt og stendur ekki einu
sinni í fæturna. Hún kemur aftur og
þau sættast á glerplötunni og kyssa á
bágtið hvort hjá öðru. En hún er þá
bara að kveðja í annað sinn og frekar
en að hleypa henni burt skýtur hann
hana. Þá virkar allt í einu byssan og
hann sem hélt að allt væri þetta í
gamni. Hann hringar sig með spila-
dósina á glerplötunni og skýtur sjálf-
an sig, en þá virkar byssan ekki,
heldur detta bara ljósin út kringum
speglana við sminkborðin.
Persónur voru: Trúður, sirkusball-
erína, spiladós.
Þriðji hringnr
Trúin
Leðurjakkagæi á gallabuxum með
bleikan bakpoka kemui' á þýska bar-
inn „Zum schwarzen Schwein“ í
Wittemberg. Nafnið stendur ræki-
lega skrifað með rauðum neon-stöfum
í loftinu. í loftinu hanga líka endalaus
neon-svín, tvö að ríða. Doktor Phallus
situr fullur við barinn og þambar bjór
og margkynnir sig með handaslætti.
Hann er klæddur eins og samsuða af
Elvis Presley og Dracula með rauðar
strútsfjaðrir um úlnliði og háls og
stórar hendur eins og Grikkinn
Zorba. Hann er risavaxinn, snarvit-
laus og skelfilegur maður, rauðeygð-
ur með hring á hverjum fingri. Tómu
bjórflöskurnar notar hann eins og
kíki og svipast um með þeim í Evr-
ópu. Hann býður komumanni bjór um
leið og hann spyr hann hvum djöful-
inn hann sé að gera þama og hvaðan
hann sé. Hinn segist vera frá Ma-
kedóníu og megi alveg vera þarna,
hann sé námsmaður á styrk. Svo tek-
ur hann hníf úr pússi sínu og dregur á
barka Phallus. Doktor Phallus hristir
af sér hnífinn, segist vera viritúós og
hrópar hásri röddu menningu sína
um alla Evrópu. I salnum sitja áhorf-
endur þegjandi og hljóðalausir. Að
lokum hálfkæfir doktor Phallus Ma-
kedóníumanninn og niðurlægir hann
með því að ríða honum í rassinn upp'
við barborð hinná svörtu svína.
Persónur voru: Doktor Phallus og
Unglingurinn.
Fjórði hringur
Vonin
Rauðklædd kona með rauða ferða-
tösku kveikir á eldspýtu í mikilli snjó-
komu. Gráklæddur maður gerir það
líka og er líka með tösku. Hún vill
alltaf vera að fara. Hann syngur þá
ættjarðarljóð og þótt hún stransi burt
virðist rauða ferðataskan taka af
henni ráðin og feykja henni stöðugt
til baka. Taskan er eins og staður
hestur. Konan gefst upp og fer úr fót>
unum. Maðurinn sest á sína gráu
tösku. Hún heldur yfir honum
skammarræðu, hlær svo og grætur
og biður hann um að elska sig. En
hann getur það einhvem veginn
öngvan veginn. Hálfber stmnsar hún
enn burt og gáir í töskuna sina, sem
er galtóm. Hann gáir þá í sína og
réttir henni þaðan sundurtætta
vængina hennar. Hún heitir Ikonia.
Persónur vora: Ikonia og Kon-
stantin.
Fimmti hringur
Ástin
Stór hommi í hvítum náttslopp tog-
ar lítinn skrifstofumann inn á bind-
inu. Herbergið er fjólublátt, á himnin-
um glimmer-öldur. Rúmið er líka eins
og öldur. Skrifstofumaðurinn borgar
fyrirfram en kemrn- alls ekki á sig
smokknum. Það sámar drottning-
unni. Undan sænginni sprettur lítill
ski'attakollur með leðurgrímu og á
leðumærbuxum með rennilás allan
hringinn. Þetta er kærastinn. Drottn-
ingin og skrattakollurinn rífast
stöðugt og drottningunni sámar meir
og meir. Á endanum er skrifstofu-
maðurinn orðinn svo leiður á þessu
rifrildi að hann kæfir drottninguna á
glerplötunni, lýstri upp að neðan, og
hinn leðurklæddi kærasti kemur ekki
til bjargar.
Persónur voru: Lúlú, Grímu-
klæddur maður og Sá þriðji.
Sjötti hringur
Æran
Hvítklædd kona með rauða fléttu
reykir sígarettu. Svartklæddir menn
skjóta hver á annan með löngum riffl-
um, inilli þess sem þeir slást með enn
lengri prikurn. Rafinagnsgítar spilar
undir, en í fjai-ska mallar þýskan í
heyrnartólum áhorfenda og er í mín-
um eyrum eins og suð undir allri sýn-
ingunni. Svartur mári, alblóðugur, og
konan með rauðu fléttuna, snjóhvít og
berrössuð undir kjólnum, fara að
slást með löngu prikunum og reyna
líka að ríða á glerplötunni en það
gengur aldrei vel. Hún kyssir hann og
nær þannig af honum rifflinum og
skýtur hann. Hann syngur tyrknesk-
an söng meðan hann deyr, hún æpir
„þegiðu!“ og drepur hann aftur. Þetta
er ekki beint skemmtiefni.
Persónur vora: Andja, hvít sem
engill, Tengdapabbi, svartir arabar
með kalishnikov-riffla.
Sjöundi hringur
Syndin
Nú er hvítklædd nunna á glerplöt-
unni og skrifar með fjöður við kerta-
ljós. Vængstífður tungulaus maður
innan í kúlu eða hnetti vælir og rífst
fyrh' aftan hana. Hann er eins og dýr
og þegar hann sleppur út nær hann
henni. Hún reynir að seilast efth'
fjaðurpennanum. Fuglinn flaug
fjaðralaus, settist á vegginn bein-
laus, þá kom maður fótalaus og
skaut fuglinn bogalaus. Hann vill fá
að sjá upp undir þessa litlu nunnu;
sjálfur er hann eins og sundurtættur
risavaxinn fálki, örn eða indíáni. Hún
fer inn í kúluna til hans og mállaus
mæna þau fram til okkar meðan af
segulbandi syngur nútímalegur trú-
badúr söng um fallna engla við pí-
anóundirleik.
Persónm- voru: Djöfull í búri,
Nunna.
Pörin þrjú sem léku í þessari sýn-
ingu koma inn, mennirnir skoða
hverja konuna á fætur annarri en
enda svo á að draga sína einu réttu
út af sviðinu eins og steinaldarmenn.
Aleitt eftir á sviðinu á tveggja fer-
metra glerplötunni liggur óskrifað
blað við kertaljós.
Hvað er á seyði í Makedóníu? Er
heimurinn svona?