Morgunblaðið - 07.08.1998, Blaðsíða 24

24 FÖSTUDAGUR 7. ÁGÚST 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR

SAFNAHUSIÐ
Á HÚSAVÍK
Allt ber að einum brunni um fróðleik á mörgum sviðum í Safna-
—. —— — ■ 7
húsi Þingeyinga í Húsavík segir Bragi Asgeirsson og telur það
hús bera nafn með rentu. Þróunin sækir í og með föng til bygg-
—------------------------7-----
ingar gömlu svipmiklu kirkjunnar, verks Rögnvaldar Olafssonar,
fyrsta lærða húsameistara íslenzku þjóðarinnar.
ALVEG óvænt hafa
augu heimsins beinzt
að Húsavík á undan-
fömum ámm, ástæðan
er hvalaskoðunarferðir
sem útlendir þyrpast í. Og í beinu
framhaldi hefur þar verið opnað
hvalasafn, sem ekki vekur minni
áhuga þeirra, þannig að byggðar-
lagið og þeir snjöllu menn er að
baki framkvæmdanna standa mega
harla vel við una. Þessi mikla fyrir-
ferð úthafanna er í brennidepli í
heimsbyggðinni um þessar mundir,
in, og æðsti draumur margra að
líta skepnuna augum, jafnvel dauð-
vona fólk kemur langt að til að sú
fróma ósk megi rætast áður en það
verður eitt með allífínu.
Fyrir íslendinga almennt er
Húsavík sennilega þekktust fyrir
hina fögm krosskirkju Rögnvaldar
Ólafssonar, sem telst óyggjandi
fyrsti lærði húsameistari okkar á
nýrri tímum er helgaði Islandi
starfskrafta sína, hvað sem öllum
nýrri tíma prófgráðum líður. Mis-
skilningur að þær framberi sjálf-
krafa falleg og vel byggð hús, frek-
ar en að meistaragráður og há-
tækni nútímans séu trygging fyrir
ferskri og gildri sköpun á listasviði.
Ógleymdur skal hins vegar sá stór-
merki maður Ólafur Olafsson, í
Kóngsbergi í Noregi, sem telst
fyrsti lærði byggingarmeistarinn,
en starfskrafta hans og hug-
myndauðgi nutu íslendingar því
miður aldrei.
Kirkjan er ekki einungis falleg,
heldur virðist hún eins konar tákn
og kjölfesta þéttbýliskjarnans.
Kemur hér fagurlega fram hvemig
rismiklar byggingar geta haft mikil
og heilbrigð áhrif, sem umhverfíð
dregur dám af. Þannig er Húsavík
eitthvað alveg sérstakt í huga
margra fyrir fagurt, opið og eftir-
minnilegt andrými. Minnist ég
þess, er við faðir minn þræddum
alla fírði Norður- og Austurlands-
ins í grænum jeppa fyrir fjórum
áratugum, að Húsavík festist sér-
staklega í minnið. Var einnig tengt
því, að við gistum hjá séra Friðriki
Friðrikssyni, æskuvini föður míns
frá Fróðárárunum í upphafi aldar-
innar, er þeir áttu heima hvor sín-
um megin árinnar og kallfært á
milli. Allt var með þeim menning-
arbrag á heimili prófastsins að ekki
fymist fyrir, og kaupstaðurinn ein-
staklega aðlaðandi á þessum löngu
horfnu sumardögum.
Þegar eitthvað manngert af hárri
gráðu ber fýrir augu, vill það fest-
ast í minni, verða líkast leiðarljósi í
vitundinni og einkenna hugsanir og
atferli viðkomandi eftir það.
Danska skáldkonan Karen Blíxen
lýsti þessu á mjög táknrænan hátt
er hún skrifaði: „Ég hefði í það
heila átt erfítt með að ímynda mér
hvemig landslag liti út, ef miklir
meistarar hefðu ekki afhent mér
lykilinn að því. Ég hef upplifað og
meðtekið sérkenni landslags í dýpt
sinni og innileika á þann hátt sem
það hefur verið túlkað af málumm.
Constable, Gainsborough og Tum-
er hafa sýnt mér England, og þeg-
ar ég sem ung stúlka kom til
Hollands, skildi ég allt sem lands-
lagið og borgimar sögðu fyrir það
að málaramir þjónuðu mér sem
vinsamlegir túlkar. Ég var vígð
hinni bláu Úmbríu, hinu fagra um-
hverfí Perugia, af höndum Giottos
og Fra Angelicos, en í Sviss hins
vegar, þar sem ég hef ekki fundið
neinn mikinn listamann til að leið-
beina mér, hefur það kostað mig
töluvert ómak að tengja ekki feg-
urð fjallanna og vatnanna lituðum
póstkortum."
Snjöll samlíking, en hinni miklu
skáldkonu hefur einhvema hluta
vegna sést yfír hinn mikla sviss-
neska málara Ferdinand Hodler
(1853-1818). Þar vom engin póst-
kort á ferð, heldur um að ræða
einn af upphafsmönnum úthverfa
innsæisins og rismikinn túlkanda
svissnesku Alpanna. Einnig vatn-
anna og sérkennilegrar byggðar,
sem hefði vissulega opnað henni
nýja sýn á þess lags fyrirbæri há-
lendisins.
En þetta upplýsir, að landslag
sem ímynd einhvers háleits, varð á
seinni tímum fyrst til á mörkum
miðalda og endumeisnar er málar-
amir fóra fyrir alvöra að gefa því
gaum og festa á dúka sína. Við Is-
lendingar þekkjum þetta af mál-
verkum brautryðjendanna okkar,
engu síður þeim í útlandinu. Hins
vegar staðfesta rannsóknir stöðugt
betur, að landslag sem háleitt fyr-
irbæri skipaði vítt og breitt um
veröldina háan sess í heiðni og
fomsögulegri goðafræði. Var öllu
frekar um að ræða, að menn
misstu þráðinn en að þeir væru að
gera nýja uppgötvun, svo sem á
fleiri mikilvægum sviðum er skara
menntun og fagurfræði. Jafnframt
undirstrikar það vægi þess að
missa ekki sjónar á menningu for-
tíðar, því þarmeð glatast svo margt
sem er grunnur, kjölfesta og for-
senda allra heilbrigðra og jarð-
tengdra framfara í mannheimi.
Þetta rifjaðist upp við skoðun
Safnahúss Húsavíkur á dögunum,
sem er einfóld látlaus, stílhrein og
klár bygging, þó að hluta til líkara
skóla eða skrifstofuhúsi en safni,
eins og fleiri slík og menningarmið-
stöðvar hér á landi. En að baki
safnsins og ræktarseminnar við
byggðarlagið sem þar fer fram, er
viðlíka stórhugur og við byggingu
kirkjunnar, sæi að mínu viti naum-
ast stað án hennar, og þeirrar
menningarstarfsemi sem fylgdi í
kjölfarið. Opnaði héraðsbúum dyr
að margþættu landslagi menning-
arinnar.
Innan veggja safnsins fer fram
stórmerk starfsemi sem skarar
ekki einungis Húsavík, heldur
byggðarlagið og Þingeyjarsýslu
alla. Það er orðinn mikilsverður og
ómissandi þáttur í lífsmynstri stað-
arins, sem smitar ekki síður út frá
GUÐNI Halldórsson, sem verið hefur forstöðumaður safnsins sl. 6 ár
við hlið olíumálverks eftir Valtý Pétursson. Fyrir aftan hann sér í
myndverk eftir Nínu Tryggvadóttur.
ARNGRÍMUR Gíslason, Guðrún Jónsdóttir, húsfreyja í Hraunkoti í
Aðaldal, olía á léreft, ómerkt.
HÖRÐUR Ágústsson, Stebbi Þórðar, olía á striga, 1945.