Morgunblaðið - 27.08.1998, Blaðsíða 34

34 FIMMTUDAGUR 26. ÁGÚST 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Þögnin
i er auðlind
Þögnin verður sífellt dýrmætari auð-
lind, efiirþví sem fleiri átta sig á hve
andleg og líkamleg vellíðan er eftirsókn-
arverðari en eilíft strit í því skyni að
safna einhvers konar þrjáli.
ÞAÐ er dýrmætara en
margur hyggur að
kunna að þegja. Hvað
þá að fá notið þess að
vera í þögn. í nútíma
samfélagi, þar sem hamagangur-
inn og lætin eru svo mikil, sumir
segja stressið yfirgengilegt, er
þögnin vanmetin auðlind. Allt of
fáir staðir í heiminum geta enn
boðið upp á alvöru þögn, en Is-
land er örugglega einn þeirra.
Einsog aðrar auðlindir er þögnin
sameign þjóðarinnar; rétt einsog
um fisk eða fallvötn væri að
V ræða ættu landsmenn að hafa
með það að segja hvort og þá
hvernig þögn-
VIÐHORF innier sPi]lt
----- Liklega er ekki
Eftir Skapta hægt að setja á
Hallgrímsson hana skatt eða
kvóta; og þó,
hugsanlegt væri að krefja þá um
gjald sem hljóðmenga.
Þögnin er nefnilega mörgum
öðrum auðlindum dýrmætari. Og
verður sífellt mikilvægari, eftir
■ því sem þankagangur fólks
breytist á ný, og fleirum þykir
andleg og líkamleg vellíðan íysi-
legri en eilíft strit í því skyni að
safna einhvers konar prjáli, ver-
aldlegum verðmætum sem lítils
virði kunna að vera, þegar öllu
er á botninn hvolft.
Hugsið ykkur; fólk sums
staðar í heiminum, í stórborg-
um vestans hafs og austan, hef-
ur ef til vill aldrei upplifað
þögn. Aldrei notið þess að
liggja úti í náttúrunni, horfa til
himins og heyra ekkert annað
en eigin hjartslátt eða andar-
drátt.
íslendingar hafa löngum lifað
á því að selja fisk úr landi.
Skeggrætt hefur verið um mögu-
leika þess að selja raforku yfir
hafið til Bretlandseyja og megin-
landsins, og sú verður eflaust
niðurstaðan einhvern tíma í
framtíðinni. Erfitt gæti hins veg-
ar reynst að flytja þögnina út, og
þess vegna þyrfti að flytja neyt-
endur til þagnarinnar. Island
verður sífellt vinsælla ferða-
mannaland. Fólld eru sýndir
jöklar og hvalir og ýmsir yndis-
legustu staðir sem landið hefur
upp á að bjóða. Skyldi einhverj-
um hafa dottið í hug að bjóða
upp á þagnarferðir? Komið og
njótið bestu þagnar í heimi!
Hvernig skyldi fólk, sem alla tíð
hefur búið við ys og þys, taka
slíkri áskorun? Fyrst fólk kemur
yfir hálfan hnöttinn í þeim til-
gangi einum að sjá milljónatug-
um króna skotið upp í loftið á
gamlárskvöld, hví skyldi það
ekki einnig vilja gera sér ferð, til
dæmis á Jónsmessunni, í því
skyni að njóta umræddrar auð-
lindar? Fólk sem daglega berst í
mannhafi að heiman frá sér til
vinnu og til baka, með viðkomu á
fjölförnum lestastöðvum og í
troðfullum lestum. Lifir í kliði.
Er ekki hægt að telja þessu fólki
trú um að það sé því beinlínis
lífsnauðsynlegt að koma til stað-
ar eins og Islands? Bara passa
að það sé ekki á 17. júní eða Þor-
láksmessu.
Hugsanlega væri hægt að
bjóða upp á hvísl-ferðir.
Smiður þessa pistils býr í sam-
félagi í grennd höfuðborgarinn-
ar, sem í gamalli vísu var sagt
lítið og lágt, þar byggju fáir og
hugsuðu smátt. Ég skal fúslega
viðurkenna að lognið þar er
stundum á helsti mikilli hrað-
ferð. En á móti kemur að þögnin
úti við Gróttu er líklega meiri en
víðast hvar annars staðar og
heilnæmt sjávarloftið fylgir end-
urgjaldslaust. Kyrrðin þar getur
verið dásamleg og sömu sögu er
að segja af fjölda staða vítt og
breitt um landið. Drengur var ég
í sveit í afskekktum dal austur á
landi, langt frá heimsins glaumi.
Niðurinn frá jökulánni var eina
tónlistin og hljómaði daginn út
og inn. Varð hins vegar aldrei
þreytandi; það var notalegt að
sofna við árniðinn á kvöldin og
vakna við hann á morgnana. Bíl-
ar sáust ekki svo dögum skipti
en jarm, baul og gelt voru okkar
músík. Sveitakyrrðin er yndisleg
og þróunin hefur lengi verið sú í
útlandinu að fólk flýr fjölmennið;
hávaðann og lætin, og snýr aftur
í sveitimar. Það sama hefur
gerst hér á landi, og verður ör-
ugglega mun meira um það í
framtíðinni. Sannleikurinn er sá
að með tilkomu Hvalfjarðar-
ganga er ekki lengra í vinnu til
Reykjavíkur úr Borgarfirði en
fyrir fjölda fólks í útlandinu.
Tæknin gerir það líka að verkum
að nú til dags er sum störf hægt
að vinna nánast hvar sem er.
Fólk þarf ekki einu sinni að búa í
sama landi og fyrirtækið hefur
aðsetur, hvað þá í sama lands-
hluta.
Þögn er ekki bara holl og góð
sem slík, hún getur einnig dregið
úr slysum. Bílstjórar, prófið að
aka í þögn, eða að minnsta kosti
við lágværa, rólega tónlist eða
talmál í útvarpinu. Finnið hversu
auðvelt er að slaka á. Ef gult ljós
blasir við þegar þið eigið
skammt að gatnamótum, þá eru
mun meiri líkur á því, ég fullyrði
það, að þið reynið að bruna yfir
ef dúndrandi, taktfóst músík er í
útvarpinu, heldur en ef þið keyr-
ið í þögn. Þá stöðvið þið bara bíl-
inn og bíðið eftir næsta græna
Ijósi. Það kemur hvort sem er
eftir nokkrar sekúndur. Og fyr-
irtak er að slaka á meðan beðið
er.
Börn læra sjálfkrafa að tala.
Ungur nemur, gamall temur;
þau apa eftir foreldrum og eldri
systkinum. Síðar læra þau að
lesa og skrifa en ég hef stundum
velt því fyrir mér hvort nógu rík
áhersla er lögð á að kenna böm-
um að þegja. Að koma þeim í
skilning um að þó raddböndin og
málbeinið virki eins vel og hugs-
ast getur þurfi þessi verkfæri
ekki að vera í stanslausri notk-
un. Fólk þarf ekki að gjamma í
tíma og ótíma, hafi það ekkert að
segja.
Fólki eru falin ýmis mismun-
andi verkefni í lífinu. Ekki
hyggst ég segja sjúkrasögu mína
hér, það bíður líklega gagna-
grunnsins. Get þó upplýst að
Skaparinn var svo elskulegur að
senda mér mígreni að glíma við
fyrir nokkrum árum - og þegar
menn skríða inn í það greni sitt
er þögnin gulls ígildi eins og
myrkrið. Kannski læra menn
best að meta þögnina, þegar svo
stendur á.
AÐSENDAR GREINAR
Rafræn
viðskipti
ENGINN vafi leikur
á að rafræn viðskipti eru
á góðri leið með að bylta
hefðbundnum viðskipta-
háttum. Viðteknar við-
skiptavenjur breytast,
milliliðum fækkar, við-
skiptakostnaður minnk-
ar, nánara samband rík-
ir á milli fyrirtækja og
neytenda og nýir mark-
aðir og vörur spretta
upp. Hver sá sem hefur
aðgang að alnetinu get-
ur boðið fram vörur og
þjónustu og náð til neyt-
enda hvar sem er í
heiminum og með sama
hætti getur neytandi
keypt vörur og þjónustu á hinu sam-
eiginlega markaðstorgi heimsins
óháð tíma og stað. Það er því ekki að
undra að rætt sé um hinn fullkomna
markað.
Hvað eru rafræn viðskiptl?
Með rafrænum viðskiptum er átt
við viðskipti sem byggjast á gagna-
flutningi um tölvur eða aðra raf-
eindatækni. Viðskiptin geta falist í
verslun með hefðbundnar vörur eða
þjónustu, verslun með stafrænt efni,
fjármagnsflutningum, inn- og út-
flutningsskýrslum, útboðurn og til-
boðum svo fátt eitt sé nefnt. í stórum
dráttum má skipta rafrænum við-
skiptum í eftirfarandi fjóra flokka:
1. Viðskipti milli fyrirtækja.
Dæmi um þetta er þegar fyrirtæki
notar samskiptanet, t.d. alnetið, til
að panta vöru frá öðru fyrirtæki,
fær reikning og annast greiðslu fyr-
ir vöruna á rafrænan hátt, sbr. EDI-
viðskipti. Um 80% rafrænna við-
skipta eru á milli fyrirtækja.
2. Viðskipti fyrirtækis og neyt-
enda, svokölluð rafræn smásala.
Dæmi um þetta eru almenn milli-
liðalaus vöru- og þjónustuviðskipti á
alnetinu.
3. Viðskipti fyrirtækis og stjórn-
valda. Dæmi um þetta eru útboð op-
inberra framkvæmda, gerð toll-
skjala og greiðsla opinberra gjalda.
4. Viðskipti almenns borgara og
stjórnvalda, sem eru skemmst á veg
komin en munu væntanlega ná til
flestra þátta opinberrar stjómsýslu,
t.d. greiðslu hins opinbera vegna
velferðarmála og greiðslu borgar-
anna á opinberum gjöldum.
„Smellið hér“ hagkerfið
Þrátt fyrir að rafræn viðskipti hafi
enn sem komið er aðeins stigið sín
fyrstu skref hafa þau nú þegar
markað veigamikil spor í alþjóða-
væðingu viðskipta og munu gjör-
breyta öllum viðskiptaháttum í fram-
tíðinni. En rafræn viðskipti munu
einnig breyta uppbyggingu innan
fyrirtækja, auðvelda
birgðahald, fram-
leiðslustýringu, fram-
leiðslustjómun o.fl.
Þau eru þvl ekki aðeins
viðbót við núgildandi
viðskiptahefðir heldur
gjörbreyting á öllu við-
skiptalegu umhverfi
fyrirtækjanna inn á við
sem út á við.
Tækifæri fyrir
framleiðendur og
neytendur eru óþrjót-
andi. Tækifæri fram-
leiðenda felast t.d. í
opnum alþjóðlegum
markaði, aukinni sam-
keppnishæfni, styttri
afhendingartíma og minni útgjöld-
um. Þannig hafa rannsóknir sýnt að
rafræn viðskipti hafa lækkað kostn-
að þeirra fyrirtækja sem lengst eru
komin á þessari braut um 10% að
meðaltali. Ávinningur neytenda get-
ur hins vegar falist í alþjóðlegu
Með rafrænum við-
skiptum, segir Finnur
Ingólfsson, er átt við
viðskipti sem byggjast
á gagnaflutningi um
tölvur eða aðra raf-
eindatækni.
vömvali, auknum gæðum, skjótri
úrlausn á þörfum og lægra verði.
Talið er að rafræn viðskipti muni
tvöfaldast árlega fram til 2002 og
muni þá nema um 25 þúsund millj-
örðum króna sem er svipað og
landsframleiðsla Hollands. Éf áætl-
anir um varanlega aukningu lands-
framleiðslu vegna slíkra viðskipta í
Bandaríkjunum em heimfærðar á
Island má reikna með að landsfram-
leiðsla muni aukast varanlega um
3.500 milljónir króna vegna lægra
verðs, aukinnar eftirspurnar og
minni birgða. Þetta samsvarar um
0,6% af landsframleiðslu. Þess ber
að geta að rafræn viðskipti hafa sér-
staka þýðingu fyrir okkur Islend-
inga vegna smæðar þjóðarinnar og
legu landsins.
Fjölmörg úrlausnarefni
Fjölmörg vandamál em enn í vegi
rafrænna viðskipta, m.a. á sviði
samninga og fjármála. Til glöggvun-
ar má draga upp mynd af íslensku
fyrirtæki sem hefur komist í sam-
band við erlent. Vilji fyrirtækin eiga
viðskipti sín á milli, að varan verði
pöntuð rafrænt, hún afhent rafrænt
og greiðsla fari á sama hátt fram á
Finnur
Ingólfsson
Brúðhjón
Allur boröbúnaður - Glæsileg gjaíavaia - Brtíðhjónalistar
; VERSLUNIN
Latignvegi 52, s. 562 4244.
Sjáðu heimasíðuna okkar H Yfir 1.200 notendur
KERFISÞROUN HF.
Fákafeni 11 • Sími 568 8055
www.islandia.is/kerflsthroun

KERFISÞROUN HF.
Fákafeni 11 • Simi 568 8055
www.isiamfia.is/kerfislhrmin
rafrænan hátt, vakna nokkrar
spurningar:
Á hvaða stigi er kominn á bind-
andi samningur milli fyrirtækjanna?
Hver er lagaleg staða slíks samn-
ings?
Hver hefur lögsögu um samning-
inn?
Hvernig fer greiðslan fram og
hvernig er móttaka hennar staðfest?
Hvaða skatta- og tollareglur
gilda?
Hvernig er eftirliti með slíkum
gjöldum háttað og hvernig eru þau
innheimt?
Rafræn viðskipti um opin kerfí
krefjast fyllsta öryggis fyrir gögnin,
m.a. til að verja höfundarrétt, verja
þau gegn spellvirkjum og til að
vernda trúnaðarmál, hvort sem þau
eru viðskiptalegs eðlis eða snerta
hagi einstaklinga. Slíkt öryggi er
ekki hægt að tryggja á fullkominn
hátt enn sem komið er. Það er lykil-
atriði að tryggja öryggi þeirra
gagna sem um netkerfin fara. Setja
þarf reglur um verndun einkalífsins
og um höfundarrétt en hvort
tveggja er vandmeðfarnara á opinni
netrás en ella væri. Jafnframt þarf
að sporna gegn siðlausu efni og
ólögmætri notkun netanna og skil-
greina ábyrgð notenda.
I dag er tæknilega flest til staðar
sem þarf fyrir stóraukin rafræn við-
skipti. Aftur á móti er nokkuð í land
með að samræma notkun tæknibún-
aðar og ekki síður í því að ákveða
hið lagalega umhverfi rafrænna við-
skipta.
Alþjóðleg stefnumótun
Flest bendir til þess að fylgt verði
tillögu Clintons Bandaríkjaforseta
um að alnetið verði fríverslunar-
svæði. Jafnframt virðast flestir hall-
ast að því meginsjónarmiði að þær
reglur sem gilda í viðskiptum utan
netsins skuli einnig gilda í viðskipt-
um innan þess. Forðast skuli að
setja reglur um rafræn viðskipti
sérstaklega enda leiddi slíkt til lítils
annars en óeðlilegra viðskiptahátta
og tafa á því að rafræn viðskipti þró-
ist á farsælan hátt.
Mikil vinna er unnin á vegum al-
þjóðastofnana, eins og OECD og Al-
þjóðaviðskiptastofnunarinnar, um
samræmingu rafrænna viðskipta. Á
ráðherraráðstefnu OECD í Ottawa
næstkomandi október er ráðgert að
setja leikreglur sem muni stuðla að
enn frekari framgangi rafrænna við-
skipta í heiminum.
Við Islendingar þurfum að fylgj-
ast grannt með þróun rafrænna við-
skipta og taka frumkvæði þegar svo
ber undir. Þó Islendingar séu ekki
eftirbátar annarra í að taka upp
nýja tækni í atvinnulífinu þá bendir
margt til að brýnt sé að herða róð-
urinn í þessum efnum. Að ýmsu er
þó unnið um þessar mundir sem
mun auka rafræn viðskipti hér á
landi, eins og rafræn tollskjöl, papp-
írslaus verðbréfaviðskipti í verð-
bréfamiðstöð, lagarammi um fjar-
sölu og notkuii rafeyris í viðskiptum
og samræmingarstarf verkefnis-
stjórnar forsætis- ráðuneytis um
upplýsingasamfélagið.
Á næstu misserum er brýnt að yf-
irfara lög og reglugerðir með tilliti
til rafrænna viðskipta. Markmiðið er
að þau verði jafnrétthá öðrum við-
skiptum. Það þarf að hlúa að raf-
rænum viðskiptum til að ná því meg-
inmarkmiði framtíðarsýnar ríkis-
stjórnar Islands um upplýsingasam-
félagið, sem samþykkt var í septem-
ber 1996, að íslendingar verði í far-
arbroddi þjóða heims við nýtingu
upplýsingatækni í þágu bætts
mannlífs og aukinnar hagsældar.
Höfundur er iðnaðar- og viðskipta-
ráðhcrm.