Morgunblaðið - 30.08.1998, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 30. ÁGÚST 1998
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Orri Páll
ORRI Vésteinsson fornleifafræðingur segir markmið rannsóknanna á Hofsstöðum vera að reyna að búa til sögu 10. og
11. aldar - fylla inn í eyðu í íslandssögunni.
í HÚSTJM VÍKINGA
Hofsstaðir í Mývatnssveit hafa á undan-
förnum árum verið vettvangur viðamikilla
fornleifarannsókna. Síðustu vikur hefur
verið starfrækt námskeið í íslenskri forn-
leifafræði samhliða uppgreftrinum.
Orri Páll Ormarsson fór á fund fornleifa-
fræðinga og -nema.
KAREN Milek tekur gólfsýni á Hofsstöðum. í doktorsritgerð sinni við
Cambridge-háskóla rannsakar hún gólflög frá víkingaöld.
AÐ ER enginn hægðar-
leikur að komast að
Hofsstöðum. Ekki það að
bærinn sé vandfundinn,
heldur hitt að Mývatns-
sveit hlýtur að fóstra þverlyndasta
sauðfé á Islandi. Blaðamanni dugar
ekki að þeyta hom, hann þarf
nokkrum sinnum að stöðva bilinn og
jafnvel stíga út til að semja milli-
liðalaust við féð um að víkja úr vegi.
Skrítnar þessar skjátur! Að Hofs-
stöðum kemst hann_þó um síðir.
Á hlaðinu tekur Ásmundur bóndi
Jónsson á móti blaðamanni. Hann
stundar ekki búskap í hefðbundnum
skilningi þess orðs, eins og sjá má
þegar horft er út á tún, þar sem
sveit manna liggur á fjórum fótum
ofan í gryfju og rýnir í jarðveginn.
Tala menn ýmsar tungur. Þama em
á ferð fomleifafræðingar að rann-
saka tóttir frá víkingaöld. Þá hefur
blaðamaður hug á að hitta að máli.
„Rannsóknir hófust héma árið
1991,“ segir Orri Vésteinsson fom-
leifafræðingur, sem stjómar rann-
sóknunum á Hofsstöðum ásamt fé-
laga sínum hjá Fornleifastofnun Is-
lands, Adolf Friðrikssyni. „Upphaf-
lega var tilgangurinn að varpa ljósi
á spurningar um hof en fljótlega
komumst við að því að fyrir því
væm fá rök. Hins vegar gerðum við
okkur grein fyrir því að þetta væri
ákjósanlegur staður tii að kynnast
því hvemig fyrstu kynslóðir Islend-
inga komu sér fýrir í landinu,
hvernig þær löguðu sig að aðstæð-
um, hvemig efnahagur þeirra var,
hvaða áhrif þær höfðu á umhverfið í
kringum sig og hvernig samfélags-
skipan mótaðist. Yngstu byggingar-
stigin héma em klárlega dæmi um
ríkt fólk og sennilega valdamikið.
Því er spennandi að átta sig á for-
sögu málsins."
Fyllt inn í eyðu
Að sögn Orra er markmið rann-
sóknanna að reyna að búa til sögu
10. og 11. aldar - fylla inn í eyðu í
íslandssögunni. „Við eram alltaf að
komast betur að því hve góður stað-
ur Hofsstaðir er í þessu samhengi.
Hér er mjög góð varðveisla á bein-
um og lagskipting mjög skýr, sem
hjálpar okkur að skilja þróun mála.
Þá höfum við hér aðgang að minjum
frá elstu byggð, óspjallaðar af yngri
minjum. Það er einstakt."
Orri og Adolf hafa fengið til liðs
við sig fjölbreyttan hóp sérfræð-
inga, innlendra og erlendra, sem
lagt hafa sitt af mörkum til að móta
markmið rannsóknarinnar og
greina minjar. „Niðurstöður em
smám saman að koma í Ijós og á
gmndvelli þeirra ættum við eftir
nokkur ár að geta bragðið upp
mynd af samfélagsþróun á íslandi á
víldngaöld.“
Orri er fámáll um niðurstöður á
þessu stigi málsins en upplýsir þó
að þeir séu að komast að því að
byggingarsaga skálans á Hofsstöð-
um sé sennilega miklu flóknari en
menn gerðu sér grein fyrir. Þá
bendi fyrstu niðurstöður úr grein-
ingu á beinasafni til þess að víking-
arnir hafi haft mjög mikið af geit-
um. Kemur það ágætlega heim og
saman við það að hér hafi verið
kjarrlendi. „Þegar á líður hækkar
hlutfall nautgripa sem bendir til
þess að menn hafi smám saman far-
ið að leggja áherslu á kúabúskap.
Þá er mikið um veiðidýr í beinasafn-
inu, bæði silung og fugl, auk þess
sem umtalsvert sjávarfang vekur
athygli, þar sem Hofsstaðir em 50
km frá sjó.“
Samhliða uppgreftrinum rekur
Fomleifastofnun Islands nú annað
sumarið í röð námskeið í íslenskri
fomleifafræði á Hofsstöðum. Sækja
það fimmtán erlendir stúdentar,
flestir frá Bandaríkjunum, en
kenndar era aðferðir í uppgraftar-
tækni við íslenskar aðstæður. Segir
Orri námskeiðið, sem tekur fjórar
vikur, þannig til komið að íslenskir
fomleifafræðingar hafi á undan-
fömum ámm haft vaxandi áhyggjur
af því að ekki sé hægt að læra forn-
leifafræði hér á landi. Mikið hafi
verið talað um að koma á kennslu í
fomleifafræði og hafa menn einkum
litið til Háskóla íslands í því sam-
hengi. „Það hefur hins vegar ekki
borið árangur enn sem komið er.“
Námskeiðið á Hofsstöðum er, að
sögn Orra, fyrsta skrefið í þessa átt.
Þó námskeiðið sé vitaskuld fyrst og
fremst hugsað nemendunum til
hagsbóta kemur fram í máli Orra að
það sé einnig vel til þess fallið að
þjálfa íslenska fornleifafræðinga í
að miðla þekkingu sinni. „Það sem
íslensk fornleifafræði þarfnast mest
í dag er að íslenskir fomleifafræði-
nemar geti lært fagið á vettvangi
undir leiðsögn. Undir það emm við
að búa okkur nú.“
Fríður flokkur fræðimanna
Námskeiðið er þannig upp byggt
að nemendur vinna undir leiðsögn á
vettvangi á daginn, auk þess sem
haldnir em stuttir fyrirlestrar, þar
sem nemendum er kennt hvernig
bera eigi sig að við gröftinn og skrá
minjarnar. Á kvöldin em síðan
haldnir fyrirlestrar um helstu atriði
íslenskrar fomleifafræði. Þar hafa
íslensku fornleifafræðingamir haft
stuðning af erlendum sérfræðing-
um, sem hafa verið að koma og fara
frá Hofsstöðum í allt sumar. „Það
hefur styrkt skólahaldið mikið að
hafa haft aðgang að svo fh'ðum
flokki fræðimanna," segir Orri. Þeir
nemendur sem vilja geta skrifað rit-
gerð við heimkomuna og öðlast
þannig „diplóma" í íslenskri forn-
leifafræði.
Að sögn Orra hefur námskeiðið
fallið í frjóa jörð og þátttökubeiðnir
verið það margar að hafna hefur
þurft nemendum. „Þetta rennir
stoðum undir það að norræn fom-
leifafræði sé að komast í tísku og að
menn séu að átta sig sífellt betur á
því að ísland er að mörgu leyti kjör-
inn rannsóknastaður. Saga þjóðar-
innar er stutt og þar af leiðandi við-
ráðanleg og vel afmörkuð, auk þess
sem hér hefur alltaf verið „ein
menning", eins og við segjum í fom-
leifafræðinni. Fyrir vikið er auð-
veldara að draga mun skýrari línur
um ýmis atriði en víða annars stað-
ar.“
Orri segir menn hafa einna mest-
an áhuga á sampili manns og nátt-
úm. „Hér emm við í útjaðri hins
byggilega heims og spumingin um
það hvaða áhrif búseta mannsins
hefur haft á íslenska vistkerfið er
fornleifafræðingum auðvitað ofar-
lega í huga, ekld bara hér heima,
heldur um allan heim. Birtist þessi
áhugi skýrt hjá stúdentunum sem
verið hafa hér á Hofsstöðum í sum-
ar.“
Segir Orri reynsluna af nám-
skeiðinu hafa verið mjög góða, nem-
endur hafi sýnt mikinn áhuga og
sumir hverjir snúið aftur til frekari
fróðleiksöflunar. „Nokkrir úr fyrsta
hópnum, frá því í fyrra, em núna að
fást við að rannsaka íslensk efni.
Það er ákaflega ánægjulegt enda er
einn megintilgangur námskeiðsins
að auglýsa íslenska fornleifafræði,
ef svo má að orði komast, og fá er-
lenda fræðimenn til að gera rann-
sóknir á þessu sviði. Það hlýtur að
styrkja fræðigreinina hér á landi.“
Einn þeirra nemenda, sem sótti
námskeiðið í fyiTa, og hefur snúið
aftur er Karen Milek frá Kanada.
Vinnur hún að doktorsritgerð við
Cambridge-háskóla í Bretlandi, þar
sem hún rannsakar gólflög frá vík-
ingatímanum. Hefur Karen verið að
safna sýnum, bæði á Hofsstöðum og
frá Bessastöðum, sem hún hyggst
rannsaka á næstu misseram. Brýt-
ur hún sýnin, í orðsins fyllstu merk-
ingu, til mergjar en markmiðið er
að varpa Ijósi á byggingatækni vík-
inganna og hvernig þeir skipuðu
húsum á býlum sínum. Ritgerðinni
býst hún við að skila af sér eftir um
tvö ár.
Karen hafði þegar valið sér rit-
gerðarefni í doktorsnáminu þegar
hún kom til íslands. „Það lá beint
við að koma að Hofsstöðum, þar
sem ég hafði frétt að hér væri að
finna gólfefni sem félli undir mitt
rannsóknasvið. Eg var í raun ákaf-
lega heppin að þessi gröftur skyldi
vera í gangi því þetta er ákjósanleg-
ur vettvangur. Síðasta sumar tók ég
þátt í námskeiðinu en núna er ég
bara að vinna að mínum rannsókn-
um, þó ég reyni auðvitað að hjálpa
til við kennsluna ef svo ber undir,
einkum á mínu sérsviði."
Mikill fengur
Orri segir mikinn feng í Karenu.
Rannsóknir hennar komi til með að
verða stór bútur í þvi púsluspili sem
rannsóknimar á Hofsstöðum era.
Sjálf tékur hún í svipaðan streng:
„Það hefur verið virkilega ánægju-
legt að vinna með Adolf og Orra og
það gleður mig að geta hjálpað þeim
um leið og ég vinn að doktorsrit-
gerðinm minni.“
Ruth Maher leggur stund á
grunnnám í fomleifafræði í New
York. Hún kom til íslands fyrir at-
beina eins af kennumm sínum,
Toms McGowems prófessors, sem
unnið hefur að beinarannsóknum á
Hofsstöðum í sumar. „Ég er svo
skammt á veg komin í námi að ég
hef ekki enn ákveðið hvaða svið ég
mun leggja fyrir mig. Hins vegar
heillar Norður-Evrópa mig þannig
að þetta var frábært tækifæri til að
bæta við sig þekkingu."
ísland gerir, að hyggju Ruthar,
miklar kröfur til fomleifafræðinga
og segir hún aðdáunarvert að sjá
hve góðum tökum íslenskir fom-
leifafræðingar hafi náð á vinnu
sinni. „Það kemur glögglega fram
hér á Hofsstöðum - menn vita upp á
hár hvað þeir em að gera!“
Þetta er annað sumamámskeiðið
sem Ruth tekur þátt í, hitt var í ísr-
ael. Gerir hún góðan róm að nám-
skeiðinu. „Þetta námskeið hefur
verið mun skemmtilegra en nám-
skeiðið í ísrael - frábær skóli - og
ég mun svo sannarlega mæla með
því við samnemendur mína heima í
New York. Kennaramir em góðir
og ég hef lært heilmargt í uppgraft-
artækni, áætlunar- og kortagerð og
hlýtt á fjölbreytta og fróðlega fyrir-
lestra. Sérstaklega hefur verið gam-
an að taka þátt í vinnunni á vett-
vangi. Maður hefur virkilega verið
þátttakandi - á Hofsstöðum þjónar
hver skóflustunga tilgangi, sama
hvort sérfræðingur eða nemendi á í
hlut.“ Þar fyrir utan hefur Ruth svo
orðið margs vísari um land og þjóð
meðan á dvölinni hefur staðið.
„Þetta hefur verið frábær tími og ég
á örugglega eftir að koma aftur!“