Morgunblaðið - 30.08.1998, Blaðsíða 38

38 SUNNUDAGUR 30. ÁGÚST 1998
MORGUNBLAÐIÐ
c:
í BONN var boðið upp á allra handa meðferð fyrir höfunda. Hér hvíslar þýskur björn ráðleggingum að íslenskum höfundi...
Leikhúsfólk í Evrópu
tjaldar í Bonn
Leikritahöfundarnir voru um stund settir
í öndvegi á leikhúshátíðinni í Bonn og
farið um þá bæði hrjúfum höndum og
mjúkum. Guðrún Gísladóttir fylgdist
með og segir frá í þessari fjórðu og síð-
ustu grein sinni um þessa eina helstu
hátíð evrópsks leikhúss.
GIORGIOS Neoph-
ytou: „Mjög gefandi
fyrir rithöfund að
vera dýralæknir."
KASEM Trebeshina:
„Þegar ég fer tek ég
óhjákvæmilega leik-
hús minna drauma
með mér.“
GYORGY Spiro:
„Eg vildi gjarnan
losna við þessa
þýsku óáran.“
BILLY Roche: „í
dag eru bara allir
orðnir leikarar."
MACIEJ Wojtyszko:
„Fyrst og fremst
kenni ég leikstjórun-
um að hlusta á aðrar
manneskjur."
JUDITH Herzberg:
„Gaman að sjá hlut-
verk ætlað smávax-
inni konu leikið af
fullorðnum karl-
Leikhúshátíðin
Bonner Biennale
ER HVER að hugsa sitt í
Evrópu eða allir það
sama? Hér í Bonn er í boði
öll möguleg meðferð fyrir
leikritahöfunda, og farið um þá
bæði hrjúfum höndum og mjúkum.
Einn morguninn koma saman höf-
undar alls staðar að. Þeir hittast í
tjaldi, allir mega hlusta og allir
mega spyrja. Tveir þýskir leikarar
eru til staðar að leika tveggja mín-
útna senu eftir hvem og einn höf-
und, samda af þessu tilefni. Á eftir
eru höfundarnir spurðir út úr, allt
er hægt að fá þýtt í heymartólun-
um yfir á ensku. Og öllu saman út-
varpað beint. Ég vitna hér um Is-
lendinginn, Grikkjann, Albanann,
Ungverjann, írann, Pólverjann og
Hollending með annan fótinn í ísra-
el. Margir eiga það sameiginlegt
hér að vera eiginlega hættir í leik-
húsinu og allir sammála um að eng-
i'.n eigi að vera lengur en tuttugu
ár í leikhúsi, alla vega ekki í sama
starfinu í sama húsinu.
Fyrstur er ,Ás ísland“, Ámi Ib-
sen. Hinn íslenski höfundurinn á
staðnum, Bjami Jónsson, er á með-
an í annarskonar meðferð, fyrir
yngri höfunda, úti í bæ einhvers
staðar. Árni er kynntur til sögunn-
ar sem altmuligmaður úr leikhús-
inu, sem bæði syngur og dansar og
skrifar og hefur komið nálægt flest-
um störfum í leikhúsinu. Senan eft-
,,ir hann er mjög falleg en þó átakan-
leg ástarsena; maður og kona talast
við en botna þó ekki baun hvort í
öðru
„Ég elska þig,“ segir hann.
„Heldurðu að fiskar verði ein-
hvem tíma þyrstir?" spyr hún
Markmið sitt með að skrifa, segir
hann vera að komast að einhverju
sem hann ekki þegar vissi, og til að
kynnast einhverju frekar en að
velta sér upp úr því sem hann vissi
fyrir. Hann segir líka að það sé nú
eiginlega bölvuð frekja að skrifa.
Tala nú ekki um að gefa það út.
„Leikritin mín vinnast og vinda
upp á sig í skrifunum og ætli sé
eklri bara best að segja að þau fjalli
öll um sjálf sig,“ segir hann.
;,Hvernig er leikhúsið á sig komið
á Islandi?"
,Á íslandi er leikhús vinsæl
dægradvöl og efnið 50% íslenskt."
„Hvernig er svo reynsla þín af
hinum störfunum í leikhúsinu?"
„Það er langskemmtilegast að
skrifa.“
Dýralækningar henta vel
leikskáldum
Grikkinn kemur frá Kýpur, Gior-
gos Neophytou. Eftir hann er leikið
eintal gamallar konu. Hún talar við
köttinn sinn sem er það eina sem
hún á eftir. Hún missti son sinn í
borgarastríðinu á Kýpur, en vill
- varla viðurkenna það fýrir kettin-
um og fer undan í flæmingi við
köttinn um stríðið yfirleitt. Höfund-
urinn vill aftur á móti tala um stríð-
ið.
„Jújú,“ segir hann, „öll eigum við
við einhverja erfiðleika að stríða,
mis-lífshættulega að vísu.“
I framhjáhlaupi má geta þess sú
danska Astrid Saalbach vildi ekki
viðurkenna að eiga við neina erfið-
leika að stríða, heyrðist mér áðan.
Hún var leikkona í sjö ár og gafst
auðvitað upp á því og fór að skrifa.
Hún segir að það sé miklu
! skemmtilegra. En hún, finnski þýð-
andinn og ég eru sammála um það
að á leiklistarhátíðum yfirleitt sé
langmestur lúxus að vera blaða-
maður, því það er stjanað í kringum
þá. Þeir þurfa bara að halda á
pennanum sínum og er skutlað
hvert sem er.
„Grikkir geta engan veginn lifað
\á leikritaskrifum nú orðið,“ heldur
Giorgos áfram, „og er þá Bleik
brugðið. En þjóðleikhúsið okkar á
Kýpur er alveg sérstaklega gott
leikhús, miklu betra en Grikkja
sjálfra, og mér finnst alveg furðu-
legt að allir skuli ekki vita af
þessu.“
Þessi Kýpur-Grikki er einn af
þeim fjölmörgu sem hætti í leikhús-
inu og fór að læra dýralækningar í
Leipzig og starfar sem slíkur, jöfn-
um höndum sem hann skrifar leik-
rit. Það segir hann að sé alveg sér-
staklega gefandi fyrir rithöfund,
því maður hittir svo mikið af fólki á
barmi örvæntingar. Það kemur til
hans með veiku dýrin sín og segir
honum alla sögu sína.
Frá Albaníu kemur fullorðinn al-
varlegur maður, kominn í keng af
kúgun, Kasém Trebeshina. Hann
talar svo lágt að varla nokkur mað-
ur heyrir, það er eins og hann hvísli
í eyrað á túlknum sínum og ritskoð-
ar greinilega sjálfur allt sem hann
segir. Hann segist hafa áhuga á því
að sameina aldirnar með því að lofa
þeim að tala saman á sviðinu. Þeir
sem völdin hafa vilja ekki að maður
lesi mannkynssögu, því þeir vilja að
sagan byrji með þeim. Byrji með
öðrum orðum ekki fýrr en þeir
komust til valda.
„Ég er nú orðinn gamail maður
og þegar ég fer tek ég óhjákvæmi-
lega leikhús minna drauma með
mér,“ hvíslar hann að lokum.
Senan hans gengur út á voðalega
skrýtnar forsögulegar skepnur að
tala saman.
Ungverskar bókmenntir?
Ekki til!
Galvaskur Ungverji er næstur,
György Spiro; glúrinn margsjóaður
og burtrekinn leikhússtjóri. Hann
segir: „Gegnum aldimar hafa ung-
verskir menntamenn alltaf verið að
velta því fyrir sér hvort þeir ættu
ekki að fara að flytja. Þeir eru enn
að velta því fyrir sér. Ungverskar
bókmenntir? Ég held að þær hafi
bara aldrei verið til. Þetta eru bara
þýskar bækur, skrifaðar á ung-
versku. Ég vildi gjaman losna við
þessa þýsku óárán, og læra frekar
eitthvað af Rússum eða Pólverjum.
En hvað sem því líður losna ég
aldrei úr þessum viðjum. Það em
bara tvö aðalatriði í leikhúsi, leikari
og áhorfandi. Ég elska leikarana.
Það getur hver sem er skrifað, eða
leikstýrt, en leikarar kunna að
bregða sér í allra kvikinda líki. Að
skrifa leikrit er mjög góð leið til að
losna við sjálfan sig. En í bili er ég
þar staddur að ég finn hvergi
áhorfendur mína. Eg virðist vera
búinn að týna þeim.“
írinn Billy Roche segist ein-
göngu hafa áhuga á hinu endalausa
stríði milli manns og konu og þess
vegna verði hann aldrei almenni-
lega tekinn alvarlega sem Evrópu-
maður. Því Evrópumenn séu nátt-
úrlega að skrifa um sín stríð og
hann komi aldrei til með að skrifa
um þau. Hann langaði að verða
leikari þegar hann var lítill en það
þótti þá út í hött í hans heima-
byggð, „but the times, they are a-
changing", þvi í dag em bara allir
orðnir leikarar.“
Og það telur hann mjög heilbrigt
andrúmsloft fyrir leikhús að hrær-
ast í. Ungu leikarana sína, sem
margir urðu frægir á einni nóttu á
írlandi eftir að hafa leikið í leikriti
eftir hann og ætluðu þá allir að æða
af stað til London, tók hann með
sér i gamalt klaustur til örfárra
bæna áður en hann kvaddi þá.
Frá Póllandi kemur prófessor frá
Varsjá, Maciej Wojtyszko. Hann
kennir þar leikstjóm.
„Jæja? Hvað kennirðu leikstjór-
unum?“
„Það er nú erfitt að útskýra það
hér i stuttu máli, en auðvitað fyrst
og fremst að hlusta á aðrar mann-
eskjur."
I hans verki tala saman pólitíkus-
ar, og reyna að finna út hvað þeir
eiga að segja eða gera; mestu skipt-
ir að sýnast gera eitthvað eða þykj-
ast hafa eitthvað að segja.
Og í lokin fellur tjaldið alls ekki,
því verkið átti sér allt stað á bak við
tjöldin.
„Og koma pólitíkusarnir í leik-
húsið að horfa á þetta, og hvernig
líður þeim undir þessu?“ spyrja
Þjóðverjar.
„Þeir eru allir asnar“
„Þeir em hvort sem er allir
asnar, hver á sinni eigin leið, þessir
diplómatar."
Honum er hugleikið sambandið
milli austurs og vesturs í verkum
sínum. En hvað er leikið í dag i Pól-
landi, eru það ný pólsk verk?
„Já, já, en mér finnst mjög já-
kvætt að ný verk komi líka annars
staðar að. Eins og til dæmis frá
þessu landi þarna.“
Og bendir af handahófi á næsta
mann.
„Því allir eigum við við sömu
vandamálin að stríða. Til dæmis,
bara það að vera listamaður, það er
þungbært vandamál. Nú langar
mig að vitna í annan Pólverja: Art
lives from obsessions, not sessions.
Þráhyggju, ekki hyggju. Æði ekki
umræðu. En trúlega er leikhúsið nú
bara heilsuhæli fyrir okkur.“
Judith Herzberg er hollenskur
gyðingur, fædd 1934 og þurfti að sjá
eftir foreldmm sínum og systkinum
- þið vitið hvert. Hún var sjálf falin
uppi á háalofti og alin upp af hol-
lenskri fjölskyldu. Hennar verk er
eintal einhvers við einhvem. Þetta