Morgunblaðið - 28.10.1998, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 28. OKTÓBER 1998 27
LISTIR
Frá A til B og
aftur til baka
BÆKUR
iSká 1 ils ö«ii r
AMERÍKA
eftir Franz Kafka, Ástráður Eysteins-
son og Eysteinn Þorvaldsson þýddu,
Mál og menning, Reykjavík 1998, 251
bls. Verð: 3.310 kr.
TIL að komast frá A til B verður
fyrst að fara helming þeirrar vega-
lengdar en áður þó helming þess
helmings og þannig áfram útí hið
óendanlega og því kemst maður
aldrei til B þótt manni miði áleiðis.
Eitthvað í þessari gömlu stærð-
fræðilegu endaleysu
felur í sér anda Franz
Kafka, anda skáldsögu
hans Ameríku sem var
samin á öðrum áratug
aldarinnar, kom út á
þeim þriðja og er ný-
komin út á íslensku.
Fljótt á litið gæti
stefnan eða tilhneig-
ingin í íslenskum þýð-
ingarútgáfum á síð-
ustu árum verið sú að
gefa eingöngu út ann-
arsvegar meistara-
verk, stói-virki liðinna
tíma, og hinsvegar
samtímabókmenntir.
Þýðingar skekkja og
skæla bókmenntasöguna og rugla
rökréttri tímaröð hlutanna og það
má spyrja: hvar er allt hratið? En
þetta er óhjákvæmilegur og um
margt kærkominn raglandi og
reyndar er eitthvað í stóra skáld-
sögum Kafka sem neitar að láta
kalla sig meistaraverk, þótt ekki
væri nema það að þær eru óklárað-
ar frá höfundarins hendi. Arneríka
er verk í molum, hún molnar eftir
því sem á líður og skiptist í misstór
brot sem hirða ekki um innbyrðis
samskipti og víxlverkan; verkið
hefur upphaf, miðju og svo helm-
ingast sú miðja og alveg spurning
að hve miklu leyti módernísk andóf
gegn klassískri heildarhyggju sé
tilviljun því þrátt fyrir allt er ferða-
sagan Ameríka líka spennandi og
raunsæislegt ævintýri með eðli-
legri framvindu sem nartar, frem-
ur en bítur, í sporðinn á sér. En
Kafka kláraði hana ekki.
Kafka átti svikulan vin, Max
Brod, sem sveik verk hans í hend-
ur heimsins þótt honum væri sagt
að brenna þeim, bjó þau til útgáfu
og sveik inná þær vængstífðri, trú-
arlegri túlkun þar sem B=Guð. Við
prísum Brod fyrh- svikin og ekki úr
vegi að nefna þýðendur - því tra-
duttore traditore, þýðandinn er
svikari. Þeir feðgar, Astráður og
Eysteinn, era þaulæfðir svikarar
Kafka, hófust handa með þýðingu
Réttarhaldarma fyrir nokkram ár-
um og leggja hér notað ákvarðana-
net yfír nýjan texta: þeir taka „ein-
ungis“ fram yfír „bara“, velja
„sem“ en ekki „eins og“ og „ein-
vörðungu“ fremur en „aðeins". Eg
velti því fyrir mér hvort þeir hafí
jafnvel freistast til að ýkja form-
legheitin dálítið til að tæla fram
skýrslustílinn en einmitt sá stíll er
stór hluti af aðdráttarafli Kafka þó
ekki sé hægt að slíta stílinn frá
persónunum, sakleysi þeirra og
marglitri einfeldni, afstöðu þeirra
til heimsins. Kafkaíska afstaðan
sameinar harmrænu og Chaplin.
Það er furðulegui- og annarlegur
heimur sem Karl Rossmann stend-
ur andspænis í Ameríku, alltaf í
honum eitthvað B sem hvorid hann
né lesandinn ná að höndla. I viss-
um skilningi er þetta ekki sú Am-
eríka sem hægt er að sigla til með
skipi einsog Karl
Rossmann gerir; tákn-
mynd hennar, frelsis-
styttan, hefur bráðnað
saman við marskálk,
riddara eða jafnvel
frelsisgyðjuna á frægu
málverki Delacroix því
hún heldur á sverði
einsog ekkert sé sjálf-
sagðara. Þetta er Am-
eríka sem myndar
ekki rökræna, skiljan-
lega heild sem þjóðfé-
lag, hann birtist í smá-
myndum þessi heimur
sem neitar að dansa
við ómþýðan lúðra-
blástur Rossmanns.
Upphafsstaðurinn er líkaminn,
með mannslíkamanum eru tjáð þau
„stærðarlögmál sem Karl stendur
frammi fyi’ir“ (247) einsog þýðend-
ur benda á í fróðlegum eftirmála.
Það era engar venjulegar stærðir
og engir venjulegir líkamar; hlut-
fóll skekkjast, hlutir vaxa og hold
flæðir út yfir endimörk sín. Ein-
hver eftirminnilegasta persóna
bókarinnar er söngkonan Branelda
sem er freistandi að kalla hold-
gerving þessa látbragðs, fáránleika
líkamlegs óhugnaðarspaugs. En
það er fjöldinn allur af minnisstæð-
um leiðsögumönnum og aukaper-
sónum. Kafka er sérfræðingur í að
misnota tilviljanirnar og umbreyta
þeim svo annað og meira veldur því
að þær hittast og mætast. Fyrir
miðri bók er lítil, raunsæisleg saga
inní sögunni og manni dettur í hug
að verkið ætli að taka alveg nýja
stefnu, en nei, það era allskonar
textaheimar og tákn að stíga dans
undir hljómfalli mótsagnakenndrar
fagurfræði. Frægur og óborgan-
legur leikhúskafli aftarlega í verk-
inu ætlar, að mér fínnst, útúr verk-
inu og eins stendur fyrsti kaflinn
dálítið sér og gengur upp á eigin
forsendum, enda var hann fyrst
birtur sem smásaga. Eg veit ekki
hvað B er en að svo miklu leyti sem
það jafngildir ameríska draumnum
eða vellíðunarlögmáli úr heimi æv-
intýra, er því náð sem takmarki
strax í þessum fyrsta kafla. Svo er
snúið aftur við til A og miðar hægt,
löturhægt.
Hermann Stefánsson.
Franz
Kafka
Nýjar bækur
• NÆTURGALINNe rfyrsta
skáldsaga Jóns Karls Helgasonar.
I kynningu segir: „Næturgalinn
gerist á bjartri
sumarnótt í
Reykjavík. Höf-
undurinn situr
við gluggann og
stelst í bréfín
sem gengu á
milli Helga og
Kristínar sumar-
ið 1901. Hún
sigldi til Helens-
burgh en hann
stóð eftir í port-
inu við Zimsensverslun og óskaði
með sjálfum sér að þau mættu sjást
aftur. Fleiri persónur fara fljótlega
á kreik, hugleiðingar kvikna um eðli
þeirrar ástar sem aðeins fer fram í
orðum; berst frá einum glugga til
annars eða er ofin í blek. Eftir því
sem birtir af degi tengjast örlög
ólíkra elskenda en unaðsfullur
söngur næturgalans getur þagnað
þá og þegar."
Ennfremur segir að Jón Karl
Helgason sé kunnur fýrir störf sín
hjá Utvarpinu og er hann annar rit-
stjóri Skímis. Fyrr á árinu kom út
bók Jóns Karls um Njálu, Hetjan
og höfundurinn.
Útgefandi er bókaútgáfan Bjart-
ur. Bókin er 102 bls., prentuð í
prentsmiðjunni Gutenberg. Kápu-
gerð annaðist Snæbjörn Ai-ngiims-
son. Verð: 2.980 kr.
Jón Karl
Helgason
r J
:1 MÍNIMTIJM

felst frdmtíö þjóðdriaaar

Þekking á upplýsingatækni er ein af
undirstöðum nútímaþjóðfélags og
mun þáttur tölvutækni og fjarskipta
verða enn mikilvægari þegar fram
líða stundir.
Það er mikilvægt að undirbúa börn
okkar undir framtíðina og stuðla að
sem bestum uppvexti þeirra. Með
þetta að leiðarljósi hafa Síminn
Internet og tölvuskólinn Framtíðar-
börn stofnað til samstarfs sem ætlað
er að auðvelda börnum aðgang að
nytsamlegri og spennandi tölvu-
þekkingu.
Það er Símanum Internet mikill
heiður að fá að taka þátt í menntun
unga fólksins ásamt Framtíðar-
börnum og hefur Síminn ákveðið að
styrkja 10 börn til náms í tölvuskóla
Framtíðarbarna í vetur.
Síminn Internet gefur börnum
forskot á framtíðina
FRAMTÍÐARBÖRN
sími 553 3323
S í MIN N i rrternet^