Morgunblaðið - 28.10.1998, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVTKUDAGUR 28. OKTÓBER 1998 &
MINNINGAR
myndi svip á þróun íslenskrar ljóð-
listar næstu áratugi, entist honum
líf og heilsa. Hitt get ég játað að þá
grunaði mig ekki að hann yrði svo
mikilvirkur á akrinum sem raun ber
vitni nú þegar litið er 45 árum síðar
yfir ævistarf hans að leiðarlokum. A
þeim tíma sem fundum okkar bar
fyrst saman vai' hann nefnilega ekki
hraustur og átti raunar við stopula
heilsu að stríða mikinn hluta ævi.
En hann hunsaði sviðann og vann
eins og víkingur.
Bókmenntastörf Jóns Óskars eru
margþætt. Hæst ber að sjálfsögðu
ljóðlist hans sem birtist í sex bókum
frumortra ljóða á árunum 1953-95
og tveimur stórum bindum þýðinga
á frönskum ljóðum frá 19. og 20. öld
(útg. 1988 og 1991). En því skyldi
ekki gleymt að hann hóf ritferil sinn
með útgáfu smásagnasafns sem síð-
ar var endurútgefið ásamt áður
óprentuðum sögum hans í bókinni
Sögur (1973), samtals tuttugu og
tvær. Jafnt í ljóða- sem sagnagerð
fór hann ótroðnar slóðir og verður í
báðum gi’einum jafnan talinn í
fremstu röð íslenskra skálda sinnar
kynslóðar.
Ymsum þótti snemma litið um öxl
þegar hann á miðjum aldri tók að
skrifa minningar sínar. Fyrsta bók-
in af því tagi var reyndar skáldsaga
(Leikir í fjörunni, 1968) en með svo
augljósu sjálfsævisöguívafi að ég tel
hana með minningabókunum sex
sem á eftir fylgdu næsta áratug.
Ymsir samtíðarmanna hans sem
komu við sögu eða gagnkunnugir
voru atvikum sem frá var sagt voru
engan veginn samdóma honum um
mat á mönnum og málefnum, og
hlýtur svo jafnan að verða. En hinu
fær enginn hnekkt að þessar bækur
eru sneisafullar af heimildum um ís-
lenskt lista- og menningarlíf á um-
brotaskeiði eftirstríðsáranna og
sviptingar í alþjóða- og þjóðfrelsis-
málum á dögum kalda stríðsins.
Fjórði þáttur í höfundarstarfi Jóns
eru ritgerðir og ferðaþankar sem
birtust í þremur bókum: Páfínn sit-
ur enn í Róm (‘64), Vitni fyrir mann-
inn (‘77) og Undarlegt ferðalag
(‘94). Þessi söfn eru að nokkru leyti
sömu ættar og minningabækur
hans. í fimmta dilk fara tvær bækur
menningarsögulegs eðlis: Sölvi
Helgason (‘84) og Konur fyrir rétti
(‘87). Þótti ýmsum skjóta skökku
við er uppreisnargjarnt ljóðskáld
var lagst í þjóðlegan fróðleik. En þá
er illa lesið finni menn ekki í þess-
um bókum sömu samkennd með
manneskjum í þröng og alltaf er ná-
læg í öðrum verkum Jóns, og eng-
inn skyldi tala óvirðulega um „þjóð-
legan fróðleik". Menn eins og Gísli
Konráðsson, Sighvatur Grímsson
Borgfirðingur, Eyjólfur frá Hvoli,
Þórður í Skógum eru merkisberar
alþýðlegrar hámenningar sem þolir
ekki aðeins samjöfnuð við afrek há-
skólamanna, heldur standa lær-
dómsmennirnir í margri grein á
herðum þeim.
I sjötta lagi tel ég þýðingar Jóns
Oskars í óbundnu máli, heilan tug
vandþýddra verka eftir stórskáld
eins og Camus, Carlo Levi, Ignazio
Silone, Ionesco, Arthur Miller, Ge-
orge Sand, Simone de Beauvoir.
Samtals er þetta hálfur fjórði
tugur frumsaminna og þýddra
bóka. Síðast en ekki síst mætti ég
muna að Jón Óskar sat í ritstjórn
Birtings öll þau 14 ár sem hann kom
út og reyndist þar bæði liðtækur og
tillögugóður.
Jón Óskar hefur lýst hvemig
kynni okkar hófust vorið 1953 í
skáldakompu Stefáns Harðar á lofti
Blöndu við Bergstaðastræti þar
sem við þrír ásamt Jóni skáldi Jó-
hannessyni úr Skáleyjum hittumst
til að ræða möguleika á útgáfu tíma-
rits um Ijóðlist (sjá Borg drauma
minna, 21). Þetta voru ekki ýkja
raunsæjar ráðagerðir, enda hvarf
Skáleyjaskáldið sem var okkar elst
og jarðbundnast hljóðlega á dyr í
miðjum pistli, en við hinir héldum
áfram rabbi fram eftir kvöldi.
Nánari urðu kynni okkar Jóns
Óskars ekki í bráð, því hann var
bundinn þingskriftum á daginn,
hljóðfæraleik á kvöldin, en ég að
koma ljóðabók gegnum prentverk
og síðan rokinn norður í síldina að
afla mér lífsbjargar. En vel gast
mér strax að manninum og við laus-
lega eftirgrennslan kom í ljós að við
áttum sitthvað fleira sameiginlegt
en Ijóðlistina: báðir sjómannssynir
aldir upp í sviplíkum sjávarþorpum
undir handarjaðri róttækra mæðra,
höfðum líka verið í sveit og kynnst
lífi fólks sem þar bjó við knöpp kjör,
séð á næmasta skeiði aldalangan
frelsisdraum íslensku þjóðarinnar
rætast en einnig atómsprengjum
varpað á varnarlaust fólk í
Hírósíma og Nagasakí, vorum eld-
heitir ættjarðarvinir en svamii’
fjendur hemáms og hvers konar
styrjaldarbrölts. Það voru því
margskyns forsendur fyrir að með
okkur mætti takast frjótt samstarf.
Þegar hausta tók ‘54 og menn
voru komnir í vinnuskap eftir tæt-
ingslega sumarmánuði hófust sam-
ræður nokkurra áhugamanna með
svipuð viðhorf um útgáfu tímarits
og leiddu til stofnunar Birtings
yngri. „Ég sóttist raunar ekki eftir
að vera í ritstjóm þessa nýja tíma-
rits sem við vomm að stofna“, segir
Jón, „en Einar Bragi lagði hai-t að
mér að vera með og sagði að ekkert
mundi verða úr hugmyndinni, ef ég
skærist úr leik“ (Borg drauma
minna, bls. 72). Þetta er alveg rétt.
Og aldrei hef ég iðrast þess að
þrýsta á hann en tel það hafa orðið
bæði Birtingi og Jóni til góðs að
hann tók sæti í ritstjóminni. Þar
var hann meðal jafningja virtur af
verkum sínum, gat komið skáldskap
sínum og sjónarmiðum á framfæri,
en meðal „hugsjónabræðranna" og
höfuðsmanns þeirra var hann van-
virtur því meir sem hann hafði betri
verk fram að færa, og sama átti
raunar við um öll bestu skáld okkar
kynslóðar á vinstrivæng.
Fyrsta nána samstarfsverkefni
okkar fyrir Birting var þýðing á
mikilli ritgerð eftir Artur Lundkvist
um rómanskar nútímabókmenntir.
Þetta var snúið verk og seinunnið
og bætti ekki úr skák að báðir vom
þýðendur gefnir fyrir vangaveltur
og ónískir á tímann sem það tók að
finna hina bestu lausn. Við unnum
að þessu síðdegis og frameftir
kvöldum; þóttumst góðir ef lokið
var einni málsgrein á dag og vomm
talsvert á annan mánuð með grein-
ina. Jón var þá laus og liðugur,
hvorugur okkar hafði yfir vinnu-
stofu að ráða, svo þrautalendingin
varð stofuborðið heima í Suðurgötu
8. Þó að þar væri ekki alltaf næðis-
samt hafði þetta þann kost með sér
að Jón varð daglegur heimagangur
hjá okkur í mörg ár og vinur allra á
heimilinu
Næst tókum við okkur fyrir
hendur að safna bitastæðum þýð-
ingum ljóða frá 20. öld og fengum
útgefið dágott kver undir nafninu
Erlend nútímaljóð (1958). Þetta var
gert í því skyni að slá á fordóma og
ekki að vita nema tekist hafi að ein-
hverju leyti: skynsömum mönnum
hafi við nánari íhugun þótt helsti
mikill sjálfbirgingsháttur að vísa í
ystu myrkur allri ljóðlist heimsins
utan vorrar elskulegu eyjai’ vegna
þess að hvergi nema þar höfðu
skáldin hugmynd um „stuðlanna
þrískiptu grein“ - og ortu samt ljóð
sem heimsbyggðin taldi frambæri-
leg. I formála bókarinnar segir:
„Nútímaljóðlistinni var víða um
lönd tekið með takmörkuðum fogn-
uði íyrst í stað, aðallega vegna þess
að nýstárleikinn kom eins og
endranær flatt upp á menn. En ekki
er fyrir það synjandi að andstaðan
hafi í aðra röndina' stafað af því
stundum, að hinn nýi siður hefur
eins og vorið einatt haldið innreið
sína með talsverðum ærslum, enda
venjulega boðaður af ungum eld-
hugum sem kvöddu sér hljóðs full-
um hálsi og fannst ekki ástæða til
að ganga á tánum af nærgætni við
sofandi sálir.“
Eftir að úthaldi okkar fjórmenn-
inga í ritstjórn Birtings lauk 1968
framlengdist enn samstarf okkar
Jóns Óskars, því mjög um sama
leyti vorum við kjörnir í stjórn Rit-
höfundasambands íslands þar sem
hann gegndi ritarastarfi til 1970.
Jón Oskar var kominn fram um
miðjan aldur án þess að festa ráð
sitt og vinir hans orðnir hræddir um
að hann hygðist ekki bindast öðrum
gyðjum en þeim sem listunum ráða;
þótti illt að svo vænn maður eignað-
ist ekki afkomendur hvað sem öðru
liði. En kvíði þeirra reyndist
ástæðulaus. Jón Óskar var fullfær
um að velja sér kvonfang. Hann
hafði aðeins þorað „góðs að bíða“.
Og hvar hefði hann átt að mæta ást-
inni fremur en í borg drauma sinna?
Það var allra mál að jafnræði væri
með Jóni Óskari og Kristínu Jóns-
dóttur myndlistarkonu frá Munka-
þverá, enda varð hjónaband þeirra
beggja gæfa. Þau eignuðust eina
dóttur, Unu Margréti, sem kippir í
kynið. Hún varð þegar á ungaaldri
þjóðkunn af vönduðum tónlistar-
þáttum í útvarpinu og bætti enn
orðstír sinn sem einn af fulltrúum
íslands í norrænu tónlistarkeppn-
inni Kontrapunkti þar sem kiinn-
átta hennar og fáguð framkoma
vörpuðu ljóma á þjóðina.
Þótt fundum okkar Jóns Óskars
fækkaði af eðlilegum ástæðum eftir
að hann var orðinn heimakær fjöl-
skyldufaðir var alltaf gott með okk-
ur. Ég er honum innilega þakklátur
SJÁ NÆSTU SÍÐU
UTFARARÞJONUSTAN
EHF.
Stofhað 1990
Persónuleg þjónusta
Sími: 567 9110 & 893 8638
www.utfarir.is utfarir@itn.is
Rúnar Geirmundsson Sigurður Rúnarsson
útfararstjóri útfararstjóri
t
Eiginkona mín, móðir, tengdamóðir og amma,
ÞÓRUNN SIGRÍÐUR KRISTJÁNSDÓTTIR,
Hraunbæ 51,
Reykjavík,
lést á Sjúkrahúsi Reykjavíkur 18. október sl.
Útförin hefur farið fram í kyrrþey að ósk hinnar
látnu.
Sérstakar þakkir fær starfsfólk deildar A-7,
Sjúkrahúss Reykjavíkur og Heimahlynningar
Krabbameinsfélags íslands.
Borgþór S. Olsen,
Kristján Borgþórsson,
Anna Borgþórsdóttir, Pétur K. Hilmarsson
og barnabörn.
t
Elskulegur bróðir minn, mágur, frændi
og vinur,
SIGFÚS HILMAR ÁRNASON,
Klapparstíg 2,
Hauganesi,
lést á sjúkrahúsinu á Akureyri að morgni
sunnudagsins 25. október.
Jarðsett verður frá Stærri-Árskógskirkju
laugardaginn 31. október kl. 14.00.
Þeim, sem vilja minnast hans, er bent á Slysavarnafélag Árskógs-
strandar eða Krabbameinsfélagið.
Fyrir hönd aðstandenda,
Kristín Jakobsdóttir,
Valdimar Kjartansson.
t
Faðir okkar, tengdafaðir, afi og langafi,
KRISTJÁN R. ÞORVARÐARSON
fyrrv. brunavörður,
áður til heimilis f Hólmgarði 27,
Reykjavík,
lést á Sjúkrahúsi Skagfirðinga, Sauðárkróki,
mánudaginn 26. október.
Útförin auglýst síðar.
Þórhildur Kristjánsdóttir, Eggert Bogason,
Sigríður Kristjánsdóttir, Viðar Vilhjálmsson,
barnabörn og langafabörn.
t
Elskulegur faðir minn, tengdafaðir, afi og langafi,
KRISTJÁN BENEDIKT JÓSEFSSON,
sambýlinu Skjólbraut 1a,
áður Hjallabrekku 43,
lést á hjartadeild Landspítalans mánudaginn 26. október.
Ása Benediktsdóttir, Stefán Jónatansson,
Sigrún Stefánsdóttir, Steinar Þór Kristinsson,
Sigurður Benedikt Stefánsson, ina Leverköhne,
Svanhvít Stefánsdóttir,
Stefán Kristinn Steinarsson.
t
Ástkær faðir minn og afi,
HJÁLMAR FILIPP HAFLIÐASON,
Bólstaðarhlíð 41,
Reykjavík,
lést á heimili sínu mánudaginn 26. október.
Fyrir hönd aðstandenda,
Sigríður Hjálmarsdóttir,
Svanhvít Friðriksdóttir,
Hjálmar Friðriksson.
t
Ástkær sambýliskona mín og móðir,
HRAFNHILDUR ÁSKELSDÓTTIR,
Túngötu 17,
Grenivík,
lést mánudaginn 26. október.
Sæmundur Guðmundsson,
Guðmundur Þór Sæmundsson.