Morgunblaðið - 21.11.1998, Blaðsíða 60

^>0 LAUGARDAGUR 21. NÓVEMBER 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Hugleiðingar á
bindindisdegi
fj ölskyldunnar
ALLAR götur frá því
í árdaga hefur vímu-
gjafinn áfengi fylgt
mannkyninu og valdið
mörgum sárindum,
^þamingju og tjóni. Um
slíkt finnast mörg
dæmin. Dæmi þessa má
finna í fomsögunum,
þ.á m. Noregskon-
ungasögum eins og sjá
má af ræðu Sverris
konungs Sigurðssonar í
Flateyjarbók. Það sem
hann kemur inn á þar á
margt við um daginn í
dag. Konungur var
Þrándheimi. Þýðversk-
ir menn höfðu flutt
þangað mikið af víni, svo þá var eigi
dýrra vín en mungát (þ.e. öl). Það
sumar var mörg óspekt gör við
drykk. Könriumst við ekki mæta vel
*4*ð slíkt? Frá dagbókum lögreglu:
árásir á fólk, bifreiðum stolið og
þær eyðilagðar, rúður brotnar
o.s.frv. - óspekt gör við drykk. Enn
segir í Sverrissögu: Einn maður var
sá af Birkibeinum er hann var svá
vitlaus af drykk að hann hljóp ofan
úr höllinni milli og konungsstofu og
þóttist hlaupa á sund og fekk þegar
bana. Var ekki hér um daginn sagt
frá stúlku sem ætlaði að fá sér
sundsprett í höfninni. Henni var
bjargað. Hún lifði. Þá segir enn í
_J?verrissögu í beinu framhaldi af
iramansögðu: Annar hljóp fram af
bryggjunni og drukknaði. Maður
stökk fram af bryggju í Reykjavík
og drukknaði. Hann var drukkinn.
Sömu atburðirnir, sömu harm-
sögurnar endurtaka sig. Þó virðast
sumir ekkert hafa lært, skáka í
skjóli frjálshyggjunnar og frelsis-
ins, hins ótakmarkaða frelsis,
þ.á m. dómari við Héraðsdóm
Reykjavíkur, eins og þekkt er orðið
í sambandi við áfengisauglýsingar.
Afengisauðvaldið gengur svo á lag-
ið, fær svo að leika lausum hala - að
eigin vild. Þó hefur mér skilist að
lög séu í landi sem
banna áfengisauglýs-
ingar.
Svo segir áfram í
Sverrissögu: En er
hann kom til bæjarins
var brátt sá atburður
einhvern dag, að tveir
menn deildu drukknir,
annar gestur konungs,
en annar húskarl og því
næst vildi hvor öðrum
veita tilráð. Og í því
kom Þjóðólfur rympill
gestahöfðingi út úr
gestastofunni. Hann
hafði ekki vápn og tók
hann stálhúfuna af
höfði sér og laust
húskarlinn en hann laust Þjóðólf í
móti með handexi. Eftir það hélt
maður á mann og lét hverr ganga
Hvernig væri nú
um þessa bindindis-
helgi fjölskyldunnar,
segir Björn G. Eiríks-
son,að láta svo „að öll-
um hlutum skyldi
stilling fylgja“.
það er til hafði og váru allir ölóðir.
Minnir þetta ekki á ástandið á
okkar tímum, þegar lýðurinn kem-
ur út af kránum á nóttunni?
Þessir atburðir urðu til þess að
Sverrir konungur hafði þing í bæn-
um og hélt mikla bindindisræðu,
máske þá fyrstu í fornbókmenntum
okkar. Ekki er fráleitt að rifja hana
upp nú.
Eftir að hafa þakkað kaupmönn-
um fyrir að hafa flutt til landsins
nauðsynjar mælir hann: En þýð-
verskir menn er hingað eru komnir
með stórskipum og héðan ætla að
flytja smjör eður skreið, en mikil
Björn G.
Eiríksson
landeyða er að þeirri brottflutn-
ingu, en kemur í staðinn vín, er
menn hafa til lagizt að kaupa, bæði
mínir menn og bæjarmenn og kaup-
menn, af því kaupi hefir staðið
margt illt en ekki gott. Hér hafa
margir menn týnt lífinu fyrir þessa
sök, sumir limunum, sumir bera
annars konar örkuml allan sinn ald-
ur, sumfr svívfrðing, verið særðir
eða barðir og veldur þessu of-
drykkjan. Kann eg þeim Suður-
mönnum mikla óþökk fyrir sína
ferð og með því ef þeir vilja halda
lífi sínu og fé, verði þeir á brottu og
hefur þeirra erindi orðið oss óþarft
og ríki váru. Þér megið á minnast
hvert efni ofdrykkju er og til hvers
hún aflar. Það er hið fyrsta er
minnst er að telja að sá er þýðist
ofdrykkju þá fyrirlætur hann fjár-
aflann og hennar andvirði, týnir
fénu og glatar þar til sá maður er
fullsæll var að fénu, þá verður hann
vesæll og válaður og fátækur ef
hann fyrirlætur hana eigi. Það er
annar löstur ofdrykkju að hon týnir
minninu, gleymir öllu því er honum
væri skylt að muna. Það er hið
þriðja að þá ágirnist maður alla
hina röngu hlutina og hræðist þá
ekki að taka fé með röngu eða kon-
ur. Sá er hinn fjórði löstur of-
drykkju, að hon eggjar hann þola
engan hlut, hvorki orð né verk,
gjalda í móti öllu hálfu meira illt en
til er gört og enn umfram eggjar
hon þessa að leita lastanna á þá er
óvaldir eru.
Þá er enn þessi hlutur að hann
hrapar til þess er hann má, að þola
vandræði, mæðast af vökunni, týna
blóðinu í öllum liðunum og spilla
blóðinu til vanheilsunnar og þar
með týna allri heilsunni - og þar
með vitinu, þess eggjar hon þá að
fyrirfara því, að ólógað er, en það er
sálan.
Enn heldur Sverrir konungur
áfram að telja upp fylgifiska
drykkjunnar og segir í lokin:
Minnizt á, hversu ólíkt þetta at-
hæfi er því er vera skyldi því að
ölium hlutum skyldi stilling fylgja.
Þessi gamla bindindisræða á við
enn í dag. Þær myndir sem Sverr-
ir konungur hefir dregið upp eiga
sér hliðstæður í nútíðinni rétt eins
og í þátíðinni. Hvernig væri nú um
þessa bindindishelgi fjölskyldunn-
ar að láta svo „að öllum hlutum
skyldi stilling fylgja". Minnizt á
að: „Þegar Bakkus hlær er bölið
nær“.
Hötundur er sérkennari.
Hin skýru skilaboð
ÞAÐ hefur löngum
verið sagt að fjölskyld-
an sé hornsteinn samfé-
lagsins og enginn skyldi
efast um gildi þeirrar
fullyrðingar, því góð
fjölskylda er gulli betri.
Hver sá hefur góðrar
gæfu notið sem minnist
fjölskyldu sinnar fyrr
og síðar með einlægri
þökk og ofurhlýjum
hug. Svo margt kemur
til að annarra minning-
^ajj. eru öðru og verra
márki brenndar. Minn-
ingin getur allt eins
verið um sífellt ósætti
og ofurkvíða, ofbeldi og
upplausn og ærið margt sem veldur.
Einn er þó öðrum orsakavöldum
illskeyttari og skæðari, sá vágestur
vímunnar sem voðalegastur er heil-
brigðu og góðu fjölskyldulífi. Eg er
þessa dagana að lesa bókina hennar
Jóhönnu Kristjónsdóttur: Perlur og
steina - árin með Jökli og lætur
engan ósnortinn, lýsir vel og átak-
anlega um leið sálarangist og
■*»þryggilegum afleiðingum þess
vímuvalds sem mestum usla veldur.
Eg las á dögunum viðtal við
ágætan fræðimann, sem var spurð-
ur um viðbrögð við gríðarlegu her-
hlaupi alþingismanna okkar á dög-
unum vegna hinna ólöglegu vímu-
efna, sem svo alltof margt leggja í
rúst. Hann minnti á þá staðreynd að
^vo skelfilegt mannfall og glataður
mannauður sem væri
bein afleiðing neyzlu
ólöglegra vímuefna, þá
væri mannfall sem glat-
aður mannauður enn
meiri af völdum hinna
löglegu vímuefna. Stað-
reynd sem hefði ekki
síður átt að vera alþing-
ismönnum okkar um-
ræðuefni.
A það hefur oft verið
bent hve mörgum reyn-
ist auðvelt að skella allri
skuld á og berja sér á
brjóst út af skelfingu
hinna ólöglegu vímu-
efna sem vissulega er
hræðileg. En sömu
brjóstberjendur gætu svo nær í
sömu andrá neytt hinna löglegu með
oft skelfilegum afleiðingum m.a. og
sér í lagi á eigið fjölskyldulíf.
Tvískinnungurinn í sinni verstu
mynd ærið oft á fleti fyrir
Eg fékk heimsókn á dögunum af
manni sem sagðist frá unga aldri
hafa verið götunnar maður, án alls
athvarfs, orsökin áfengisneyzla og at-
hvarfsleysið nú verst, afsökun fyrir
því að gefa sig vímunni á vald. Að-
spurður um fjölskyldu ansaði hann
dapur í bragði að vissulega hefði
hann átt fjölskyldu, foreldra, systk-
ini, frændfólk, jafnvel góða vini bætti
hann við, en hann hefði löngu gjört
sig útlægan úr þeirra samfélagi,
móðirin nú á elliheimili sú eina sem
Fjölskyldan á að
vera hverjum og einum
dýrmætari en svo,
segir Helgi Seljan, að
þar sé ekki allt gjört
til að gæfuaukans
eins megi njóta.
huggaði og reyndi að skilja drenginn
sinn.
„Eg hefði orðið að manni, ef áfeng-
ið hefði ekki komið til,“ voru lokaorð
hans. Svona utan enda sannleikans
beizku sögur. En þarf þetta að vera
svona? Fjölskyldan á að vera hverj-
um og einum dýrmætari en svo að
þar sé ekki allt gjört til að gæfu-
aukans eins megi njóta. Við höldum
bindindishelgi með vímuna útlæga,
ýmis samtök sem hyggja það til
heilla bezt að hlúa að fjölskyldulífinu
á allan hátt. Við vitum og það eiga
allir að vita að það er ekki gjört með
vímuefnin sem fylgifiska, hver sem
þau eru. Njótið helgarinnar í faðmi
fjölskyldu, njótið samkenndar og ást-
ríkis, eignist yndislegar minningar
um þessa helgi og allai- helgar, víkið
burt þeim voða er af vímunni stafar.
Það eru okkar skýru og einlægu
skilaboð.
Höfundur er frum k væm dastjóri
Oryrkjabandalagsins.
Helgi
Seljan
Nýtt barna-
bótakerfí
Megineinkenni ís-
lenska skattakerfisins
eru háir jaðarskattar
og lágur meðalskattur.
Þó svo að meðalskatt-
byrði íslenskra heimila
sé tiltölulega lítil sam-
anborið við aðrar þjóð-
ir er jaðarskattur á
fjölskyldur með meðal-
tekjur hins vegai- með
því hæsta sem þekkist,
ekki síst vegna tekju-
tengdra bótakerfa.
Ymsar rannsóknir
sýna að háir jaðar-
skattar, helsti galli ís-
lenska tekjuskatts-
kerfisins, virka vinnu-
letjandi, ýta undir svarta atvinnu-
starfsemi og hjónaskilnaði.
Jaðaráhrif tekjuskattskerfisins
hafa sætt vaxandi gagmýni undan-
farin ár. I stefnuyfirlýsingu ríkis-
stjórnarinnar er kveðið á um end-
urskoðun skattkerfisins með það
að markmiði að draga úr jaðará-
hrifum þess. Fjármálaráðherra
skipaði í ársbyrjun 1996 nefnd í
því skyni. í nefndinni var fjallað
um ýmsar leiðir tO þess að draga
úr jaðaráhrifum tekjuskatts og
bótakerfanna. Nefndin skilaði af
sér skýrslu árið 1997.
Jaðarskattanefnd skoðaði ýmsar
leiðir til breytinga á barnabótum
til að draga úr jaðaráhrifum
þeirra, en þessar voru helstar:
* Barnabætur yrðu ótekjutengdar
með svipuðu sniði og í nágranna-
löndunum.
* Skattleggja barnabætur til að
vega upp á móti þeirn kostnaði sem
af afnámi tekjuskerðingar hlytist.
* Fella almennu barnabæturnar,
sem ekki voru tekjutengdar, inn í
tekjutengdu bæturnar um leið og
dregið væri úr sjálfri tekjuskerð-
ingunni.
Ríkisstjórnin valdi síðustu leið-
ina. Með breytingunum átti að
stíga mikilvægt skref til að draga
úr jaðaráhrifum bótanna.
Nýtt barna-
bótakerfi
Ríkisstjórnin breytti bamabóta-
kerfinu með lögum sem tóku gildi
1997. Greiðslur barnabóta sam-
kvæmt eldri skattalögum voru tví-
þættar. Foreldrar fengu annars
vegar greiddar sömu barnabætur
til allra barna yngri en 16 ára og
hins vegar bamabótaauka, sem
var bæði háður tekjum og eignum.
Barnabætur samkvæmt breyttu
kerfi komu til útborgunar í fyrsta
skipti 1. ágúst 1998. Breytingarnar
á bamabótakerfinu fólu í sér:
a. Eitt tekjutengt barnabóta-
kerfi í stað almennra barnabóta og
tekjutengds bamabótaauka.
Tekjuskerðingarhlutföll barna-
bótaaukans voru lækkuð eftir
fjölda barna í fjölskyldu eins og
hér segir. Með þremur bömum úr
15% í 11%, með tveimur bömum
úr 11% í 9%, með einu bami úr 6%
í 5%.
Áiið 1996 námu greiðslur barna-
bóta 4.867 milljónum króna. A ár-
inu 1997 námu þær 4.650 m.kr.
Bamabætur vora í fyrsta skipti
greiddar út eftir nýju kerfi 1.
ágúst 1998. Barnabætur ui’ðu þá
að fullu tekju- og eignatengdar. í
álagningai'yfirliti einstaklinga og
lögaðila fyrir tekjuárið 1997, sem
ríkisskattstjóri tekur saman, kem-
ur fram að greiddar barnabætur
árið 1998 verða 4.078 m.kr. Sam-
kvæmt því lækka barnabætur um
572 m.kr. á milli ára. Vegna launa-
hækkana á yfirstandandi ári má
gera ráð fyrir að barnabætur
lækki enn frekar fyrir árið 1999. í
fjárlögum 1999 er gert ráð fyrir
550 m.kr. lækkun á greiðslu barna-
bóta vegna launahækkana. Bæt-
umar yrðu þá væntan-
lega um 3.500 m.kr. ár-
ið 1999. Bamabætur
lækka því á tveggja
ára tímabili 1997-1999
um 1.150 m.kr. eða um
25%.
I fjárlögum fyrir
1998 var hins vegar
gert ráð fyrir að þær
yrðu 4.500 milljónir
króna árið 1998. í fjár-
lögum fyrir árið 1999
er gert ráð fyrir að
barnabætur lækki
vegna launahækkana á
yfirstandandi ári og
verði um 3.950 milljón-
ir króna árið 1999.
Barnabætur lækka því frá árinu
1997-1999, samkvæmt fjárlögum,
Til þess að draga
úr tekjutengingu
barnabóta legg ég
fram tvær tillögur,
segir Yigdís Hauks-
dóttir og reifar þær
tillögur hér.
um 700 milljónir króna eða um
15%.
Breyting barnabótakerfisins
hefur falið í sér tilflutning bóta frá
fólki með tiltölulega háar tekjur tO
fólks með tekjur um eða undir
meðallagi. Barnabætur til foreldra
með tekjur yfir ákveðnu marki
hafa hins vegar fallið niður.
b. ísland sker sig úr ríkjum
OECD varðandi tekju- og eigna-
tengingu barnabóta. Tekju- og
eignatenging barnabóta þekkist
tæpast í öðrum aðildarríkjum
OECD. Einnig er víða að finna
sérstakan frádrátt frá skattskyld-
um tekjum vegna barna eða fjöl-
skylduaðstæðna. Ekkert ríki
OECD eignatengir barnabætur,
að Islandi undanskildu.
Til að draga úr tekjutengingu
barnabóta legg ég fram tvær til-
lögur. Ég kem til með að fylgja
þeim fast eftir á yfirstandandi
flokksþingi Framsóknarflokksins.
Tillaga I: Komi strax
til framkvæmda
Bamabætur verði aftur hækk-
aðar um 500 milljónir króna frá því
sem nú er og auk þess verði komið
í veg fyrir fyrirhugaða lækkun á
bamabótum um aðrar 500 milljón-
ir króna á árinu 1999. Tekjuskerð-
ingarhlutföll lækki með þremur
börnum úr 11% í 9%, með tveimur
börnum úr 9% í 7% og með einu
bami úr 5% í 4%.
Kostnaður ríkissjóðs við tillögu
I væri um einn milljarður, sem er
minni fjárhæð en barnabætur
stefna í að lækka um árin 1998 og
1999.
Nauðsynlegt er að stíga fleiri
skref og leiðrétta skerðinguna með
því að draga enn frekar úr tekju-
tengingu barnabótanna.
Tillaga II:
Fraint/ðaráform
Barnabótakeríið verði tekið til
rækilegrar endurskoðunar. Alvar-
lega verði skoðað hvort skynsam-
legt geti verið að taka upp per-
sónuafslátt fyrir börn sem foreldr-
ar geta nýtt sér til frádráttar
tekna sinna. Þannig fengju allir
foreldrar jafnháan persónuafslátt
á hvert barn, óháð tekjum og eign-
um. Það er mín framtíðarsýn.
Höfundur er 2. varaþingniaður
Framsóknarflokksins í Reykjavíkur-
kjördæmi.
Vigdís
Hauksdóttir