Morgunblaðið - 13.12.1998, Síða 13

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 13. DESEMBER 1998 C 13
30.000
sem hurfu
LIÐIN eru þrjú ár síðan stríðinu
í Bosníu-Herzegóvínu lauk ineð
friðarsamkomulaginu í Dayton.
Ekkert er vitað um afdrif 30.000
manna í landinu, þar af er meiri-
hlutinn eða um 27.000 múslimar.
Alls hafa verið grafín upp um
3.000 lík. Sumt af uppgreftrinum
hefur Alþjóðastríðsglæpadóm-
stóllinn fyrir ríki gömlu Júgósla-
víu annast, annað hefur verið á
vegum hópa af staðnum þar sem
hafa verið fulltrúar hópanna
þriggja, múslima, Króata og
Serba, í landinu.
Þrír starfsflokkar grófu úr
jörðu yfir 1.500 lík á ýmsum
stöðum í landinu þar til um
miðbik nóvember á þessu ári, þar
af fundu múslimar líkamsleifar
1.309 manna.
Höfundur þessarar greinar,
Eva Klonowski réttarmann-
fræðingur, er í hópi sérfræðinga
á sviði réttarlæknisfræði sem
vinna sjálfboðaliðastörf fyrir op-
inbera, bosníska nefnd er fjallar
um málefni þeirra sem hurfu. 16.
júlí hóf nefndin að láta grafa á
Prijedor-svæðinu þar sem um
6.000 inanns hurfu.
Gamall aldingarður
Sá fyrsti er rétt hjá veginum,
þarna hefur einhvern tíma verið
aldingarður. Vitnið, hár maður á
fertugsaldri, vísar okkur á stað við
runna. Fyrir sex árum, 23. júlí
1992, gróf hann hér lík móður sinn-
ar, eiginkonu og tveggja lítilla
barna. Þegar drápsæðið hófst flýði
hann frá heimili sínu með nokkrum
öðrum mönnum í skóg í grenndinni.
Þeir voru eltir um allan skóginn og
flestir felldir en þrem dögum síðar
Morgunblaðið/Eva og Irek Klonow'ski
ISMET Alagic, einn af verkamönnunum okkar, við poka með líkamsleifum sem eftir er að rannsaka betur, í
bráðabirgðalíkhúsi í Sanski Most. I einum pokanum eru bein föður hans sem hann aðstoðaði við að grafa upp.
ÚR bráðabirgðalíkhúsinu í Sanski Most. Verið er að kanna Ukamsleif-
ar til að ganga úr skugga um dánarorsök sem venjulega var
byssukúla. Samira Mesic réttarmeinafræðingur og höfundurinn með-
höndla bein úr höfði, handleggjum og bijóstholi, áður en teknar eru
myndir til að sanna að um manndráp hafi verið að ræða.
ákvað maðurinn að læðast inn í
þorpið og athuga hvernig fjölskyld-
unni liði.
I skjóli myrkurs tókst honum
það, búið var að rústa öll húsin,
einnig hans. Hann fann fjölskyld-
una, þau voru öll látin. Móðirin,
unga konan, litla dóttirin og litli
sonurinn. Hann starði á ummerkin,
skelfíngu lostinn, og vissi ekki hvað
hann átti að gera. Allt var búið, lífið
hafði enga merkingu lengur. Lík
litla drengsins, klætt stuttermabol,
buxum og sandölum, lá á þríhjólinu
sem hann hafði setið á þegar hann
var myrtur.
Loksins, eftir langa hríð, fór
faðirinn að leita að skóflu. Hann
valdi staðinn af umhyggju og byrj-
aði að grafa holu til að jarðsetja
ástvini sína. Þegar hún var orðin
nógu stór náði hann í líkið af eigin-
konunni. Við hlið hennar lagði hann
móður sína og breiddi yfir þær
teppi sem hann fann í húsarústun-
um.
Því næst náði hann í smávaxin lík
barnanna sinna og lagði þau var-
lega ofan á lík móður þeirra. Stúlk-
una hægra megin við hana, dreng-
inn vinstra megin. Aftur breiddi
han teppi yfir ásamt leðurjakka
sem hann rakst einhvers staðar á.
Síðan kvaddi hann þau í hinsta sinn
og fyllti holuna af mold.
Hann lagði staðinn á minnið og
dreifði nokkrum trjágreinum og
grasi yfir. Sex árum seinna kom
hann svo með okkur til að láta
grafa upp líkamsleifar ástvina
sinna.
Hann sýnir okkur greftrunar-
staðinn og vettvang glæpsins og
ljósmyndari tekur myndir. Síðan
hefjast verkamennirnir handa eins
og venjulega, þeir hreinsa burt
gras og ranna og byrja að grafa.
En jarðvegurinn er harður eins og
grjót. Þurr og þéttur í sér. Þar sem
það mun taka nokkra stund að fjar-
lægja efsta lagið ákveðum við að
skipta liðinu í þrennt og byrja á
tveim stöðum í viðbót.
Hópurinn minn fer niður bratta
hlíð að rótum hæðarinnar. Við fór-
um yfir votan akur með háu grasi
og komum að trjáþyrpingu. Hérna,
við lítinn og tæran læk, er næsti
staðurinn okkar. Fjöldagi’öf með
líkum fimm karla úr fjölskyldum
hinna vitnanna. Meho, ljósmyndar-
inn okkar, tekur aftur myndir og
verkamennirnir byrja að grafa.
Meinafræðingurinn Nermin fer á
þriðja staðinn ásamt hinum
verkamönnunum. Þetta er á hæð
skammt frá, þar er ein gröf.
Fyrsta tilraunin til að grafa hér
er augljóslega misheppnuð; jarð-
vegurinn verður æ harðari eftir því
sem neðar dregur.
Við færum okkur nokkra metra
og reynum aftur og þá eram við á
réttum stað og fljótlega kemur skór
í ljós. Eg fer niður í holuna og reyni
að sjá hvar útlínur grafarinnar séu.
Næst get ég um stund ekkert ►
„Það er óhætt að hvetja til lestrar þessarar bókar. Hún er
feikilega vel unnin ... Þetta er mjög skemmtileg „ævisaga...“
- Morgunblaðið
niark Imrlansky
Einaf25besUib{ikumaretns.
„Örlagafiskur! ísland kemur mikið við sögu í bókinni, sem er
bianda af sagnfræði, uppskriftum, blaðamennsku og skáld-
skap. ...þorskastríð íslendinga voru mikilvægari en Víetnam-
stríðið.“
- Stöð 2
„Glæsilega samþjöppuð saga ... uppfull af alvöruhúmor.“
- Los Angeles Times
„Mikið er þorskurinn stórfengleg skepna. Aðferð Kurlanskys
er töfrandi og tælandi. Þessi litla bók er stórkostlegt afrek.“
- Business Week
„Þessi bók er það besta sem skrifað hefur verið um þjóðar-
auð okkar Islendinga!“
- Úifar Eysteinsson, Þrír Frakkar
2. PRENTUN
HKÁ
„Um leið og ég leit þessa bók augum, opnuðust fyrir mér nýj-
ar víddir... Ég var strax sannfærður um að þessa bók þyrftu
helst allir íslendingar að lesa sér til skilningsauka á stöðu
sinni í heiminum í fortíð og nútíð...“
- Ólafur Hannibalsson blm.
„Óvenjuleg blanda bókmennta, líflegrar sögu og blaða-
mennsku hefur gert þessa bók vinsæla langt umfram það sem
ætla mætti af bók um þorsk, ...“
- Dagur
, í*
Ævisaga þorsfoins