Morgunblaðið - 30.12.1998, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 30. DESEMBER 1998
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Frá raðmorðum til smá-
þjófnaðar á elliheimili
.. Morgunblaðið/Nordfoto
LOGREGLUMAÐUR ræðir við 32 ára starfskonu á clliheimili í Kaupmannahöfn sem sökuð var um að hafa
átt þátt í dauða 22 gamalmenna.
Eftir Hæstaréttarúr-
skurð neyddist danska
lögreglan til að láta
lausa konu, sem álitin
var hafa átt þátt í
dauða 22 gamalmenna
á elliheimili. Sigrún
Davíðsdóttir segir
Dani nú spyrja hver
hafí blásið málið óeðli-
lega upp.
MISTÖK fjölmiðla voru ekki
að þeir skyldu gera svona
mikið úr ákærunni um 22
morð. Það var óhjákvæmlegt. Mis-
tökin voru að fjölmiðlamir, Ekstra
Bladet þar með talið, voru of ógagn-
rýnir á lögregluna,“ sagði í leiðara
Ekstra Bladet eftir að ríkislögmað-
ur Dana ákvað að falla frá ákæru á
hendur 32 ára starfskonu á elli-
heimilinu Plejebo á Vesturbrú í
Kaupmannahöfn. Lærdómurinn af
málinu að mati blaðsins var að héð-
an í frá gæti lögreglan ekki verið
undanskilin gagnrýni fjölmiðla.
Málið hefur gefíð ýmsum tilefni til
að draga vinnubrögð lögreglunnar í
efa og lýsa yfir að málsmeðferðin sé
henni til skammar. Þá er málið talið
kalla á að fjölmiðlar líti í eigin barm.
Niðurstaðan er þó ekki sú að kon-
an sé laus við allar ákærur, því þó
að morðákærur gegn henni standist
ekki á enn eftir að ákveða hvort hún
verði ákærð fyrir manndráp af gá-
leysi, að hafa orsakað þjáningar og
heilsutjón, vanrækt umönnun og
um leið sýnt vanrækslu í starfí, að
hafa látið undir höfuð leggjast að
bjarga fólki úr lífshættu eða hvort
hún verði ákærð fyrir auðgunar-
brot. Dómurinn nú snerist eingöngu
um að ekki þótti sýnt að ástæða
væri að halda konunni í fangelsi og
að ekki væru forsendur fyrir að
ákæra hana fyrir morð af yfirlögðu
ráði á 22 gamalmennum. En lög-
fræðingur hinnar ákærðu ætlar
ekki að láta við svo búið standa,
heldur hyggst krefja lögregluna um
tugi milljóna íslenskra króna í
miskabætur fyrir skjólstæðing sinn.
Plejebo-málinu er því ekki lokið
enn.
Grunur um þjófnað Ieiddi
athyglina að elliheimilinu
Morðmálið, sem um tíma stefndi í
að verða stærsta morðmál Dan-
merkur og Norðurlandanna allra,
hófst sem kvörtun um að ómerkileg
stytta hefði horfíð á elliheimilinu
Plejebo á Vesturbrú. í mars 1997
kom kona á lögreglustöðina á Vest-
urbrú og sagðist hafa erft litla
styttu eftir fjarskyldan ættingja,
sem látist hefði á elliheimilinu. Þar
fannst styttan þó ekki og sam-
kvæmt ráðum lögfræðings dánar-
búsins og forstöðukonu elliheimilis-
ins sneri konan sér til lögreglunnar.
Á stöðinni tók lögreglan hikandi við
kærunni, en úr varð að lögreglu-
maður fór á elliheimilið til að kanna
aðstæður þar.
Sama dag og hann kom þangað
höfðu tveir starfsmenn á sömu deild
og starfskonan D afhent plögg, sem
þeir álitu rök fyrir grun undirmann-
anna um að D keypti vörur handa
sér fyrir fé gamalmenna á deild
hennar. Kvittanirnar sýndu meðal
annars að gömul kona, sem aldrei
fór út, hafði keypt dýr barnaföt og
leikfimisokka í hverfinu, þar sem D
bjó. Einnig voru kvittanir fyrir út-
tekt D af bankareikningum gamal-
mennanna.
Forstöðukona heimilisins ákvað á
grundvelli þessara pappíra að segja
konunni upp daginn eftir. Fyrir ut-
an beið svo lögreglan og fór með
konuna í yfirheyrslu vegna gruns
um þjófnað. Við yfirheyrslu viður-
kenndi hún að hafa keypt fyrir rúm-
ar 80 þúsund íslenskar krónur og
fyrir það var hún ákærð. Lögreglan
áleit þó að hún væri ósamvinnuþýð
og að betur þyrfti að kanna málið,
þótt lögreglunni þætti ergilegt að
þurfa að verja svo miklum tíma í
fremur lítið og ómerkilégt mál.
Á elliheimilinu var haldið áfram
að kanna fjármálin og við yfir-
heyrslur fjölda ættingja gamal-
mennanna á elliheimilinu hrönnuð-
ust upp vísbendingar um óeðlilega
meðhöndlun fjár. Þegar upp var
staðið taldi lögreglan að um 7,5
milljónir íslenskra króna hefðu
horfíð.
Gamlar ásakanir og orðrómur
Um leið og fjármálin voru athug-
uð fór að safnast efni í aðra möppu
um að flýtt hefði verið fyrir dauð-
daga þeirra er létust. Á endanum
fékk lögreglan ónafngreinda ábend-
ingu um að athuga skrá heimilisins
yfir lyfjagjafir, einkum hvernig
sterk verkjalyf hefðu verið gefin.
Ski’áin var ófullkomin, en í ljós
kom að árið áður hafði D verið ásök-
uð af starfsstúlku um að flýta fyrir
dauðdaga vistmanna. Ásakanimar
þóttu órökstuddar, en starfsstúlkan
vildi ekki draga þær til baka og var
á endanum rekin. Lögreglan komst
þó ekki hjá að heyra orðróm um að
vistmenn á 3. hæðinni hjá D
dræpust eins og flugur. D hafði
aldrei verið vel liðin, þótti mjög
ströng og hafði haft fyrri elliheimil-
isforstjóra í vasanum. Með nýjum
forstjóra hafði komist betri regla á
allan rekstur, meðal annars á fjár-
mál heimilisins.
Eftir þessar nýju ásakanir færð-
ist málið til morðdeildar lögregl-
unnar, sem sumarið 1997 fól borg-
arlækni að kanna dauðsföllin á elli-
heimilinu. Niðurstaðan var að í 22
tilfellum hefðu viðkomandi fengið of
stóra skammta af verkjalyfjum,
tíðni dauðsfalla á 3. hæð væri hærri
en á öðrum deildum og að dánarlík-
ur ykjust, ef vistmenn fluttust af
öðrum deildum á 3. hæð. Dæmi
voru um að dánartíðnin á 3. hæð
lækkaði þegar D var í bamsburðar-
leyfi og að einn vistmaður, sem var
við dauðans dyr, þegar D fór í leyfi,
hresstist allur við þegar hún fór í
burtu, en dó svo þegar hún kom aft-
ur.
Lögreglan viss í sinni sök
Nú var lögreglan svo viss í sinni
sök að 21. október var send út
fréttatilkynning um að D væri
ákærð fyrir að hafa átt sök á dauða
22 vistmanna, en þar sem slík líkn-
arhjálp er ekki til í dönskum refsi-
lögum vai- hún í raun ákærð fyrir 22
morð. Auk þess var hún ákærð fyrir
fjárdrátt upp á um 7,5 milljónir ís-
lenskra króna. Læknir heimilisins,
einnig kona, var sömuleiðis ákærð
fyrir vanrækslu í starfi.
Þennan dag var D færð fyrir dóm,
sveipuð rauðri hettukápu og sat í 10
klukkustundir í þéttsetnum dómsal
meðan farið var í gegnum málið. Á
endanum úrskurðaði dómarinn að
ekki væri ástæða til að halda henni í
gæsluvarðhaldi og að rökstuddur
gnjnur væri um að hún væri völd að
dauða þrettán af umræddum 22 vist-
mönnum. Þegar málið kom upp síðar
í sömu viku kom lögreglan með nýj-
ar vísbendingar og konan var dæmd
í gæsluvarðhald. Sama dag fékk kon-
an nýjan lögmann, Thomas Rordam,
sem er þekktur íyrir að víla ekki íyr-
ir sér erfíð mál.
Látin laus en málinu
er ekki lokið
Rprdam sýndi fram á að tölfræði
borgarlæknis var ekki traust og
benti einnig á að D fór í öllu eftir
lyfjaforskrift læknis elliheimilisins.
Áuk þess sakaði lögmaðurinn tals-
menn lögreglunnar um að hafa í
raun fullyrt um sekt D áður en mál
hennar kom fyrii’. Til þessa var tek-
ið tillit í dómi Hæstaréttar 21. des;
ember, þegar konan var látin laus. I
dómnum sagði að gallar væru á
sönnunargögnum lögreglunnar.
Margar eðlilegar skýringar fundust
á því hvað orðið hefði af milljónun-
um 7,5 svo á endanum var talan
komin niður í milljón og ekki öll
kurl komin til grafar sökum bók-
haldsóreiðu á heimilinu. Sjálf hefur
konan viðurkennt að hafa dregið sér
um 50-100 þúsund íslenskar krónur.
Eftir málalok 21. desember sendi
ríkislögmaður frá sér yfirlýsingu
þar sem hann segir að málið hafi
verið rekið á grundvelli skýrslu
borgarlæknis og að notkun sterkra
verkjalyfja hafi verið meiri þegar D
var við störf en áður. Rannsókn sýni
að ýmislegt hafi verið athugavert
við umönnun hinna 22 látnu vist-
manna, þó rökin nægi ekki til morð-
ákæru. Enn eigi eftir að athuga bet-
ur, hvort ástæða verði til frekari
málaferla, meðal annars gegn lækni
heimilisins og eins vegna fjármála-
óreiðu. Það mun því koma í ljós á
næsta ári hvort framhald verið á
málinu og þá hvért.
Hrikaleg áminning
til fjölmiðla og Iögreglu
I fjölmiðlum hefur D verið með-
höndluð eins og hún væri þegar
dæmd sek, ekki síst vegna þess að
lögreglan var svo viss í sinni sök.
Þess vegna ályktaði Ekstra Bladet
að málið væri þörf áminning um að
fjölmiðlar gætu engum treyst, ekki
einu sinni lögreglunni. I leiðurum
annarra danskra blaða er tekið í
sama streng. Fjölmiðlar og lögregla
hafi framið réttarmorð á D og bent
er á að lögreglan verði að líta ræki-
lega í eigin barm og hugleiða vinnu-
brögð sín, en það verði fjölmiðlar
einnig að gera. Politiken bendir á að
óeðlilegt sé að eftir tuttugu mánaða
rannsókn sé konan aðeins hreinsuð
að hluta, hugsanlega vegna þess að
lögreglan vilji láta niðurstöðuna
koma í bútum, svo að hneisa hennar
verði ekki algjör.
En hvað er þá að í réttarkerfinu?
Bent er á að lögreglan freistist um
of til að nota gæsluvarðhald. Rökin
séu að hinn ákærði geti annars
hindrað rannsókn málsins, sem í
þessu máli hafi varla staðist. Meðan
lögreglan sé þessarar skoðunar
freistist hún um leið til að blása
ákæruna upp, kannski um of eins og
í þessu máli. Með gæsluvarðhaldi
verði málið opinbert og þá geti lög-
reglan ekki lengur rannsakað málið
í kyrrþey.
Plejebo-málið hófst einmitt sem
fjölmiðlamál er krafist var gæslu-
varðhalds yfir konunni og þar sem
ásakanir á hendur henni voru þær
alvarlegustu sem um getur í
danskri réttarsögu helltu fjölmiðlar
sér yfir málið.
Lögmaður hinnar ákærðu hefur
verið mjög gagmýninn á rannsókn
lögreglunnar og hyggst höfða
skaðabótamál fyrir hönd skjólstæð-
ings síns, sem snúast muni um tugi
milljóna íslenskra króna. Hin
ákærða hefur ekki komið fram opin-
berlega eða talað við fjölmiðla, en
þó er haft eftir henni að málið hafi
haft djúpstæð áhrif á líf hennar og
fjölskyldu hennar. Enn sem komið
er geti hún ekki einbeitt sér að því
að lifa eðlilegu lífi, heldur einbeiti
sér aðeins að því að komast lífs af.
Erez von-
góður um
stjórn
TYRKNESKI þingmaðurinn
Yalim Erez, sem er óflokks-
bundinn, kvaðst í gær vongóð-
ur um að
sér tækist
að mynda
samsteypu-
stjórn í
næstu viku,
en óvissa
hefur ríkt í
tyrkneskum
stjórnmál-
um undan-
farinn mán-
uð. Suleyman Demirel forseti
valdi Erez til þess að gegna
embætti forsætisráðherra í því
augnamiði að þingfiokkar gætu
sett niður deilur sín í milli og
sameinast í stjórn undir óháð-
um forsætisráðherra. Takist
Erez að mjmda stjórn mun
hann að líkindum aðeins sitja
fram að kosningum er halda á í
apríl nk. Ásakanir um spillingu
urðu fyrrverandi stjórn lands-
ins að falli í síðasta mánuði.
Heróíndreif-
ing stöðvuð
PAKISTÖNSK yfirvöld
greindu frá því í gær að komið
hefði verið upp um smyglhring
sem hefði á undanförnum 13
árum póstsent heróín að jafn-
virði 1,5 milljarða Bandaríkja-
dollara út úr landinu. Hringur-
inn hafði aðsetur á alþjóðapóst-
húsi landsins í Karachi og
hefðu sjö póststarfsmenn verið
handteknir.
Spilling í
Indónesíu
STJÓRNVÖLD í Indónesíu til-
kynntu í gær að fundist hefðu
hundruð milljóna Bandaríkja-
dollara við rannsókn á meintri
spillingu fjölskyldu og sam-
starfsmanna íyrrverandi leið-
toga landsins, Suhartos. Hugs-
anlegt væri að eftirmaður
hans, B.J. Habibie, væri flækt-
ur í málið. Hartarto umbóta-
málaráðherra sagði fjárhags-
legt tap yfirvalda vegna spill-
ingarmála í stjórnartíð Su-
hartos nema 2,85 trilljónum
rúpía, eða 14,5 milljörðum
króna. Stjórnvöld hafa beðið
almenning að sýna biðlund
vegna þess hve rannsóknin
taki langan tíma.
Blóðug átök
um veiðirétt
UM 500 Ganamenn hafa leitað
skjóls í kirkju á Fílabeins-
ströndinni eftir að barátta um
fiskveiðiréttindi kostaði sjö
Ganamenn lífið. Eins Fíla-
beinsstrendings er saknað og
21 er á sjúkrahúsi, að því er
Fílabeinsstrandarblaðið Le Jo-
ur greindi frá í gær. Flótta-
mennimir vilja fá fiutning til
Gana, að sögn blaðsins. Deilur
risu milli fjögurra ganískra
fiskimanna og Fflabeinsstrend-
inga á aðfangadagskvöld og
voru Ganamennirnir sakaðir
um að hafa veitt á svæði
heimamanna. Var báti Ffla-
beinsstrendinga hvolft í átök-
unum og er eins þeirra nú
saknað. Fflabeinsstrendingar
gerðu síðar árás á bústaði
Ganamannanna í hefndarskyni
og féllu sjö.
Yalim Erez