Morgunblaðið - 21.01.1999, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
FIMMTUDAGUR 21. JANÚAR 1999 35
Er byggðastefn-
an vonlaus?
FORSENDUR til
málefnalegrar umræðu
um byggðamál hafa
batnað mikið upp á
síðkastið. Nú vitum við
mun meira um ástæðui’
búseturöskunar. Ekki
tjóar lengur að keyra
byggðumræðuna áfram
á frösum, fordómum og
upphrópunum, eins og
því miður hefur tíðkast
alltof mikið í gegn um
árin. Fyrir tilstilli
stjórnar Byggðastofnun-
ar hefur farið fram gríð-
arleg vinna að því að
skoða betur byggðamál-
in, meðal annars með
fræðlegum hætti. Þekk-
ing okkar á þessum málaílokki er
þess vegna núna allt önnur og miklu
betri.
Þegar Morgunblaðið opnar um-
ræðu um byggðamálin í leiðara sl.
sunnudag er nauðsynlegt að gera sér
grein fyrir framansögðu. Það er
mjög þýðingarmikið að menn ræði
byggðamálin út frá þeim staðreynd-
um sem fyrir liggja. Byggðaþróunin
er enda eitt alvarlegasta þjóðfélags-
mein okkar og því viðfangsefni sem
menn komast ekki hjá að nálgast af
alvöru. I forystugrein Morgunblaðs-
ins segir meðal annars: „Vel má vera
að tímabært sé orðið að stjórnvöld
endurskoði stefnu sína í byggðamál-
um og búsetuþróun en það er hins
vegar fullkomið álitamál hvort þess-
ari þróun verður yfirleitt snúið við
með stjórnvaldsaðgerðum.“
MUIjarða herkostnaður
Eins og allir vita hefur búsetu-
þróunin að flestu leyti verið á einn
veg síðustu árin. Fólki fjölgar á suð-
vesturhorninu. Annars staðar horfir
víðast hvar verr. Fólksfækkun, eða
stöðnun, einkennir ástandið víðast
hvar á landsbyggðinni. Nú eru flest-
ir að gera sér grein fyrir hversu al-
varlegt þetta er. Mönnum er meðal
annars að verða það ljóst, að jafnvel
sveitarfélögin sem njóta fólksfjölg-
unarinnar þurfa að taka á sig gríð-
arlegan kostnað. Tölur sem forsæt-
isráðherra vitnaði nýverið í á Al-
þingi gefa til kynna að þessi her-
kostnaður íbúaþróunarinnar geti
numið 6 til 10 milljörðum á ári. Á
sama tíma liggja óbættar hjá garði
fjárfestingar einstaklinga, sveitar-
félaga, ríkis og atvinnulífs, úti um
landið, sem nýtast verr en ella.
Engum blöðum þarf um það að
fletta að þetta er þjóð-
félagslega stórháska-
legt ástand.
Er hægt að snúa
þessu við?
Er hægt eða æskilegt
að snúa þessu við?
Svarið er að sjálfsögðu
já. Það er mikill mis-
skilningur að að hér sé
um að ræða óhjákvæmi-
lega þjóðfélagsþróun;
eitthvað sem ekkert
fær megnað að stöðva.
Öðru nær. Það er hægt
að sýna fram á að hið
opinbera hefur einmitt
hvatt til þessarar þró-
unar. Byggðastefnan
hafi með öðrum orðum verið með öf-
ugum formerkjum árum og áratug-
um saman.
Byggðastefna með
öfugum formerkjum
I samantekt sem unnin var fyrir
Byggðastofnun af Haraldi L. Har-
aldssyni hagfræðingi kemur einmitt
fram að ríkisútgjöldin hafa frekar
runnið til höfuðborgarsvæðisins, en
út á land, gagnstætt því sem menn
hafa gjarnan haldið. Þar verða störf
ríkisins líka fyrst og fremst til. í höf-
uðborginni búa um tæp 40 prósent
landsmanna. Af heildarfjölda stöðu-
Byggðamál
Byggðaþróunin er enda
eitt alvarlegasta þjóðfé-
lagsmein okkar, segir
Einar K. Guðfínnsson,
og því viðfangsefni sem
menn komast ekki hjá
aðnálgast af alvöru.
gilda hjá stofnunum og fyrirtækjum
á vegum ríkisins eru hins vegar um
62,5 prósent í Reykjavík. I skýrslu
sinni segir Haraldur orðrétt: „Þegar
hlutfall stöðugilda er borið saman
við hlutfall af útgjöldum er ljóst að
þau útgjöld ríkisins sem skapa mesta
eftirspurn falla að miklu leyti til í
Reykjavík, þar sem hlutfallslega
hærri hlutur þeirra fer til greiðslu
launa. Afur á móti fer hærra hlutfall
af útgjöldum ríkisins í öðrum kjör-
Einar K.
Guðfínnsson
dæmum til fjárfestinga sern skapa
ekki sambærilega eftirspum eins og
þegar um launagreiðslur er að
ræða.“
Þetta eru athyglisverðar stað-
reyndir, sem í reynd svai’a spurn-
ingu Morgunblaðsins. Við erum í
raun ekki að spyrna gegn búsetuþró-
uninni. Þvert á móti. Ein ástæða
hennar er einmitt það sem vakin er
athygli á í samantektinni, sem hér
var vitnað til. Ríkisútgjöldin og ráð-
stöfun þeirra stuðla í reynd að hinni
neikvæðu búsetuþróun. Þetta er það
sem stundum hefur verið nefnt:
Byggðastefna með öfugum for-
merkjum.
Fdlk vill fremur búa
á landsbyggðinni
Annað sem ástæða er til þess að
vekja athygli á kemur fram í rann-
sókn, sem unnin var fyrir frum-
kvæði stjórnar Byggðastofnunar af
Stefáni Ólafssyni, prófessor við Há-
skóla Islands. Hann vekur athygli á
því að í reynd kjósi mun fleiri að
flytja út á land en þaðan; svo fremi
að aðstæður m.a á atvinnusviði séu
skapaðar til þess. Fólki er núna í
rauninni stillt upp. Það á ekki völ og
er gert, meðal annars með stjórn-
valdsaðgerðum, að búa á höfuðborg-
arsvæðinu.
Ekki síst vegna þessa er afar
mikilvægt að breyta aðstæðum í
okkar þjóðfélagi þannig að fólk eigi
í raun völ um búsetu sína. Hér er
um sameiginlega hagsmuni allra Is-
lendinga að ræða. Ekki síður þeirra
sem á höfuðborgarsvæðinu búa, en
hinna.
Einsdæmi
Byggðaþróunin á Islandi á sér
tæpast nokkurn líkan. Samanburður
við nágrannalöndin leiðir í Ijós að
íbúaþróun eins og við þekkjum hér á
landi er einsdæmi. Við getum vissu-
lega mikið lært af þeim þjóðum. Þar
er byggðaúrræðum beitt hiklaust,
markvisst og varið til þess miklu fé.
Mun meira fé en við leggjum til
byggðamála. Þar er mönnum Ijóst að
samþjöppun byggðar er óæskileg.
Víða hefur líka tekist vel til í þessum
efnum og þangað hljótum við að leita
fyrirmynda. Vitaskuld þurfum við að
gera ráð fyrir búsetubreytingum.
Fólk er nú meira á faraldsfæti en áð-
ur. Það verður meira um að fólk búi
víðar - en skemur - á hverjum stað.
Aukin sókn ungs fólks til náms í út-
löndum gerir það opnara íyrir búsetu
á landsbyggðinni eða erlendis, til
jafns við að setjast að á höfuðborgar-
svæðinu. I þessu felast líka tækifæri
fyrir byggðimar á landsbyggðinni;
tækifæri sem við þurfum að nýta
okkur með markvissum hætti.
Höfundur er alþingismaður,
1. þingmaður Veslfjarða.
í ÖLLUM umræðum
um framtíðarhorfur í
fjármálum íslensku
þjóðarinnar, virðast
menn helst komast að
þeirri staðreynd að
fjölgun eldra fólks á
næstu 30 árum sé slík,
að liggi við stórháska og
eldra fólk sé slík byrgði
að ekki verði við neitt
ráðið. En eru þetta ein-
hverjar óbjákvæmilegar
staðreyndir? Lítum
fyrst á stöðuna í dag!
Hér á landi er fjöldi
fólks á lífeyrisaldri um
27000 manns eða tæplega 11% af
þjóðinni. Á hinum Norðurlöndunum
er þetta miklu hærra hlutfall eða
16% í Danmörku og Noregi, um 14%
í Finnlandi, en nálægt 18% í Svíþjóð.
Þetta stafar að nokkru leyti af mis-
munandi aldri við upphaf ellilífeyris-
töku og svo miklu lægri fæðingar-
tölu.
Hér á landi vilja menn vinna með-
an heilsa og lög leyfa. Hinar þjóðirn-
ar hafa hvatt fólk til að hætta vinnu
miklu fyrr eða miðað við 60 ára aldur
(Danmörk), sem þeir iðrast nú vegna
óhæfilegra útgjalda, sem
það hefur skapað.
Sveigjanleg starfslok
og bamavænlegt þjóðfé-
lag gætu bætt hér úr.
Bömin eru lífsfylling
foreldra og besta fjár-
festing þjóðfélagsins.
Byrði á þjóðfélaginu?
Það hefur ■ löngum
heyrst, en þeim fer fækk-
andi, að fjöldi aldraðra sé
óhæfilegur og að þeir
hafi eignast hús og eignir
á ódýran hátt vegna
verðbólgu og vaxtar-
gróða frá lífeyrissjóðum.
Vissulega er það rétt að lán féllu í
Aldraðir
Eignir þjóðarbúsins
eru 1800 milljarðar,
segir Páll Gíslason.
Því skilum við til
eftirkomenda.
verði og sparifé varð lítils virði, en
kaup missti líka gildi sitt og erfitt var
að framfleyta fjölskyldu, 20-80% dýr-
tíð er óhugsanleg.----- ------ .
Þá segja menn að við höfum eytt fé
óhóflega og skilið eftir óhóflegar
skuldir fyrir börn og barnaböm til að
borga. En er þetta rétt? Lítum á
staðreyndir.
Upplýsingar frá Þjóðhagsstofnun
sýna að þjóðarskuldir erlendis eru
um 235 milljarðar króna. Vissulega
gríðarleg há tala fyrir þjóð sem telur
280 þúsund íbúa. En lítum á hvað við
höfum lagt til í þjóðarbúið.
Samkvæmt upplýsingum Þjóð-
hagsstofnunar era eignir þjóðarbús-
ins 1800,3 milljarðar króna, sem við
skilum til eftirkomenda og þá er búið
að afskrifa 150 milljarða. Svo að mér
fínnst að þegar á allt er litið, þá get-
um við eldri borgarar verið ánægðir
og stoltir af þeim arfi sem við skilum.
Ótalinn er hinn mikilvægasti þáttur,
sem er hið glæsilega unga, vel mennt-
aða fólk sem nýtur betri heilsu en áð-
ur hefur þekkst á Islandi. En mikil-
vægt er að ekki myndist hugmynda-
gjá milli kynslóða og ekkert er okkur
eldra fólki mikilvægara en að geta
sinnt afkomendum okkar og vináttu-
bönd bindi ættliði saman, þar mega
ekki peningasjónarmið spilla fyrir.
Niðurstaðan er: Stöndum öll saman
og styðjum hvert annað, þá er víst að
vel fer fyrir íslensku þjóðfélagi.
Höfundur er formaður Félags eldri
borgara í Reykjavík og nágrenni.
Er eldra fólk byrði
á þjóðfélaginu?
Páll
Gíslason
Að hafa
„efni“ á
GUÐFAÐIR frjáls-
hyggjustefnu Sjálf-
stæðisflokksins, Hann-
es Hólmsteinn Gissur-
arson, kom við á ís-
landi á dögunum og
messaði fyrir flokkinn
yfir kvótaeigendum
undir lófaskellum
sægammanna. Enda
ekki að furða því að
þetta er þeirra maður.
Hugmyndasmiðurinn,
sem kenndi Sjálfstæð-
isflokknum að hætta
að vera flokkur allra
stétta með kjörorðinu
„Stétt með stétt“ á ís-
landi. Hugsjónamaður-
inn, sem gerðist leiðtogi lífs Sjálf-
stæðisflokksforystunnar og fékk
hana til að venda sínu kvæði í
kross og taka að þjónusta örfáa
auðmenn og mylja undir þá þjóð-
arauðinn með því fororði að auður-
inn væri bezt kominn í höndum
sem fæstra, en lýðurinn geti étið
það sem af borðum Bogesenanna
hrýtur eða það sem úti frýs, ef
ekki vill betur.
Góð ráð eru dýr til að hafa
Fiskveiðistjórnun
Vegna svívirðilegs
leiguverðs lénsherr-
anna með gjafakvótann
hafa leiguliðarnir, segir
Sverrir Hermannsson,
ekki „efni“ á að hirða
nema stærsta og
bezta þorskinn.
gróðapungana góða því þeir eiga
að borga allan herkostnað ríkis-
stjórnarflokkanna í kosningabar-
áttunni, og hafa raunar boðizt til
þess að fyrra bragði og kalla fram-
lög til menningarmála. Þessvegna
kemur ekki til mála að styggja þá
með því að taka hið minnsta mark
á Hæstarétti, hvað þá öðrum, enda
ríður hólmsteinskan stjórnarherr-
unum við einteyming.
I Morgunblaðinu 19. þ.m. er við-
tal við fisksölumann í Bremer-
haven. Hann skýrir
svo frá, að á sinni tíð
hafi afli af íslandsmið-
um verið mjög misjafn
að gæðum. Síðan segir
orðrétt í viðtalinu: „Nú
hefur þetta breyst
töluvert mikið vegna
þess að það eru allir
orðnir góðir. Það hefur
enginn efni á að vera
með slakan fisk. Menn
geta haft sínar skoðan-
ir á kvótakerfinu á Is-
landi, en eitt hefur
komið út úr því: Við fá-
um miklu betri fisk en
áður og getum því
þjónustað markaði,
sem eru langt í burtu, út af því.
Þetta var kannski óhugsandi fyrii’
fjóram, fimm áram.“
Það er nefnilega það. Það hefir
enginn „efni“ á að vera með slakan
fisk. Vegna fiskveiðistjórnar á ís-
landi hefii’ enginn „efni“ á að flytja
að landi nema úrvalsfisk. Öllu hinu
er í sjó aftur skilað. Vegna svívirði-
legs leiguverðs lénsherranna með
gjafakvótann hafa leiguliðamir
ekki „efni“ á að hirða nema
stærsta og bezta þorskinn. Öllu
hinu er hent. En það er íslenzka
þjóðin sem hefir „efni“ á að henda
í hafið milljarða verðmætum vegna
afglapastjórnar á fiskveiðum.
Milljónir manna um víða veröld
deyja drottni sínum úr hungri
vegna þess að íslenzk þjóð hefir
' „efni“ á að varpa fyrir borð bæti-
efnaríkustu fæðu heims.
Þessi verk eru íslenzkir sjómenn
kúgaðir til að vinna. Að öðra leyt-
inu nauðbeygðir til að bjarga at-
vinnu sinni og afkomu. Að hinu
leytinu undir svipu sægreifanna.
En það mega menn vita að þessi
ósvinna gengur hjarta sjómann-
anna nær.
Að morgni laugardagsins 23.
þ.m. heldur Fijálslyndi flokkurinn
fyrsta landsþing sitt að Borgartúni
6 í Reykjavík. Þar munu menn
fylkja liði gegn þeirri óáran, sem
tröllríður íslenzku samfélagi og
hér að framan er lýst. Ekki er
seinna vænna ef takast á að sporna
gegn óföram sem ella bíða á næsta
leiti.
Höfundur er fyrrverandi banka-
sljóri og formaður Frjálslynda
flokksins.
Sverrir
Hermannsson
— 1969-1999 30 ára reynsla
Eii nai ígrunargler
1 GLERVERKSMIÐJAN j 8am%/e$*k
| Eyjasandur 2 • 850 Hella » 487 5888 • Fax 487 5907
Veöur og færð á Netinu ýS> mbl.is
/Ki.L.TTAf= eiTTH\SA£> /VÝT~7