Morgunblaðið - 21.01.1999, Síða 64

' '64 FIMMTUDAGUR 21. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
MARLON Brando leikur af dýrslegum krafti rustann Stanley
Kowaiski í Sporvagninum Girnd, Vivian Leigli spilar einnig afarvel á
liinum enda tilfinningaskalans; brothætt og hrædd.
ELIA
KAZAN
ELIA Kazan á góðri stund við tökur á síðustu
mynd sinni, The Last Tycoon.
KARL Malden, Marlon Brando og Eva Marie Saint í Á eyrinni, einni
af bestu myndum alira tíma.
KAZAN náði því besta útúr leikurum sínum. Þau Carroll Baker og
Karl Malden, sem ein ólíkustu og voniausustu hjón kvikmyndasögunn-
ar, líða þeim ekki úr minni sem séð hafa Baby Doll.
BANDARISKA kvikmyndaaka-
demían tilkynnti á dögunum að
hún ætlaði að veita leikstjóranum
Elia Kazan heiðurs-Óskar þegar
verðlaunin verða afhent 21. mars.
Kazan er einn áhrifaríkasti leik-
hús- og kvikmyndaleikstjóri aldar-
innar, hefur m.a. hlotið
Óskarsverðlaunin í tvígang, fyrir
leikstjórn Gentlemans Agreement,
(‘47) og Á eyrinni - On the Water-
front, (‘54). Meðal annarra sígildra
' mynda frá hendi hans má nefna
Sporvagninn Girnd - A Streetcar
Named Desire, (‘51), Austan Eden
- East of Eden, (‘55), og Vi’va
Zapata, (‘52). Þrátt fyrir öll sín
glæstu leikstjórnarafrek eru þó
ekki allir búnir að taka Kazan í
sátt í Hollywood, svíður enn að
hann skyldi leka nöfnum til Óam-
erísku nefndarinnar á tímum
kommaleitar McCarthys um 1950.
Kazan fæddist 1909 í Konstant-
ínópel, sem þá tilheyrði Grikk-
landi. Heiðursverðlaunin (sem
skipa honum á sess með mönnum
einsog Welles, Chaplin, Donen, og
Kurosawa) og endanlega fyrir-
gefningu syndanna hlýtur hann
því á 90. aldursári. Fáir eru betur
að þeim komnir en Kazan, því
einsog Karl Malden, fyrrum sam-
starfsmaður hans og forseti aka-
demíunnar, sagði fyrir skömmu,
þá snúast störf hennar um listir og
vísindi, ekki stjórnmál.
Kazan er menntaður frá leiklist-
ardeild Yale-háskólans. Strax með
annarri mynd sinni, A Tree Grows
in Brooklyn (‘45), lét hinn nýi kvik-
myndaleikstjóri að sér kveða.
Myndin fjallaði um fjölskyldu í
Brooklyn, plagaða af drykkjuskap
heimilisföðurins sem James Dunn
lék af slíkum tilþrifum að hann
stóð uppi með Oskarsverðlaunin.
Skammt var stórra högga á milli.
Óskarsverðlaunamyndin Gentlem-
an’s Agreement (‘47), beinskeytt
ádeila á gyðingahatur, ruddi braut-
ina fyrir fjölmörg stórverkefni sem
Kazan var treyst fyrir á næstu ár-
um. Pinky (‘49) var önnur, hárbeitt
þjóðfélagsádeila, að þessu sinni á
kynþáttahatrið í Suðurríkjunum,
Panic in tbe Streets (‘50) er mögn-
uð spennumynd frá New Orleans,
um glæpamenn á flótta, annar
plagaður af skæðri farsótt. Ric-
hard Widmark og Jack Palance,
tveir af bestu illyrmum kvik-
myndasögunnar, eiga fínan dag.
■1951 er komið að hinni Óskurum
prýddu Sporvagninum Girnd.
Tveimur árum síðar fær Anthony
Quinn Óskar fyrir besta leik í
aukahlutverki fyrir Víva Zapata.
Sjálfur Brando fór laglega með tit-
ilhlutverk hins mexíkóska upp-
reisnarforingja. Ekkert lát er á _
meistaraverkunum. 1954 er ár Á
eyrínni, einni bestu mynd áratug-
arins. Austan Eden (‘55) naut mik-
illar hylli gagnrýnenda og almenn-
ings, sem þyrptist á myndina til að
sjá goðið sitt, James Dean, og fína
kvikmyndagerð á mögnuðu,
dramatísku verki. Baby Doll var
hneykslunarhella ársins 1957. Wild
River (‘60) er enn ein ádeilan. Að
þessu sinni gagnrýnir Kazan fram-
kvæmdir sem eru í brennidepli
hérlendis um þessar mundir; að
drekkja náttúruperlum undir uppi-
stöðulón.
Um þessar mundir sýndu „fijáls-
Myndir" ráðamenn vestra, að þeir
áttu eitthvað skylt með McCarthy
og skuggaböldrum hans. Kazan
átti orðið í erfiðleikum með að fá
bitastæð verkefni; hann var á
svörtum lista krata. Splendor In
the Grass (‘61) var þó athyglisverð
ojg áhrifamikil. Byggð á
Oskarsverðlaunahandriti Williams
Inge, með Natalie Wood fírna góða
í hlutverki stúlku sem er að ná sér
eftir skipbrot. America, Ameríca,
(‘63) og The Arrangement (‘69)
eru báðar byggðar á minningum
Kazans. Sú fyrrnefnda var síðasta
stórvirki hins hálf-útskúfaða leik-
stjóra, hin slappasta myndin á ferl-
inum. Svanasöngur þessa mikil-
hæfa manns var svo The Last
Tycoon (‘76), kvikmyndagerð bók-
ar F. Scotts Fitzgeralds - sem
hann byggði á kynnum sinum af
kvikmyndamógúlnum og vinnu-
þjarkinum Irwing Thalberg. Ágæt
mynd þar sem Robert De Niro fer
á kostum í aðalhlutverkinu.
Eins og fram hefur komið, var
Kazan einnig heillaður af leikhús-
inu og átti sögufræga samvinnu á
sviðinu og tjaldinu við tvo af merk-
ustu leikritaskáldum Bandaríkj-
anna á þessari öld - þá Tennessee
Willimas og Arthur Miller. Kazan
var einnig stofnandi frægasta leik-
Sígild myndbönd
SPORVAGNINN GIRND
(„A STREETCAR NAMED
DESIRE") 1951
tHHHr
Eitt af sígildum verkum sviðs og
tjalds. Kazan flytur kynngimagnaða
Broadwayuppfærslu sína á hinu
sögufræga og umdeilda leikriti Willi-
ams yfir á tjaldið, með einstökum ár-
angri. Vivian Leigh og Marlon
Brando fara óaðfinnanlega með hlut-
verk skráð feitu letri í leikhús- og
kvikmyndasöguna: Blanche DuBois
og Stanley Kowalski. Leigh er
ógleymanleg sem hin fallna Suður-
ríkjamær, sem tapar endanlega átt-
um í húsakynnum systur sinnar
(Kim Hunter) og mágs (Brando) nið-
ur í New Orleans. Hunter og Karl
Malden (sem vonbiðill DuBois) eru
óaðfinnanleg, en yfir öllu gnæfir
Brando í hlutverki hins pólskættaða
rustamennis. Geislar af honum
ki’afturinn í einu magnaðasta leika-
freki . kvikmyndasögunnar. Sviðs-
myndin er einstök.
Á EYRINNI („ON THE
WATERFRONT“) 1954
★★★★
Ein af bestu myndum allra tíma, í
sínum raunsæja s/h stórfengleika.
Brando leikur uppgjafa boxara, sem
fyrir orð stóra bróður (Rod Steiger)
di’egst inní glæpaveröldina á eyrinni
í New York. Sættir sig ekki við að-
ferðir hennar og snýst hugur fyi-h-
orðstað stúlkunnar sinnar (Eva
Marie Saint) og klerksins (Karl
Malden). Sögufrægur leikhópur (tel-
ur einnig Lee J. Cobb) vinnur glæsta
sigra og er það mál margra að
Brando hafi aldrei verið betri en hér.
Kazan heldur vel á hinni beittu
ádeilu á eitt meginböl bandarísks
þjóðlífs: skipulagða glæpastarfsemi.
Þessi áttfalda Óskarsverðlaunamynd
hefur elst með ágætum, er engu síðri
í dag en fyrir hartnær hálfri öld.
BABY DOLL (1957)
★★★★
Carroll Baker í hlutverki kornungr-
ar eiginkonu og blóðheitt handrit
Tennessee Williams um framhjá-
hald, daður og sviksemi, hneykslaði
nánast gjörvalla Vesturálfu á sínum
tíma. Baker er ung, sæt og freistandi
sem eiginkona síns einfalda og
durgslega bónda (Kai’l Malden). Eli
Wallach táldregur þau bæði. Það
hreinlega kraumar undir niðri í þess-
ari brennheitu og ofsafengnu mynd,
með Baker og Wallach einkar minn-
isstæð í sínum fyrstu hlutverkum.
Sæbjörn Valdimarsson
skóla sögunnar, The Actor’s
Studio, ásamt Lee Strasberg. Þeir
beittu sér fyrir hinu byltingar-
kennda leikformi, „method act-
ing“, sem margar af frægustu
stjörnum allra tíma tileinkuðu sér.
Menn á borð við Marlon Brando,
Karl Malden, Rod Steiger,
Montgomery Clift, Julie Harris, Eli
Wallach og Paul Newman.
Það hafa sterkir vindar leikið
um þetta mikiimenni leiksviðs og
mynda. Það verður einkar ánægju-
legt og viðeigandi að sjá hann
komast i' endanlegt skjól á kom-
andi marsdögum.
MYNDBÖND
Skemmti-
leg sápa
Lethal Weapon 4_
H a s a r
★★★
Leikstjórn: Richard Donner.
Aðalhlutverk: Mel Gibson, Danny
Glover, Joe Pesci, Rene Russo og
Chris Rock. 122 mín. Bandarísk.
Warner myndir, desember 1998.
Aldurstakmark: 16 ár.
NÚ ER fjórða (en varla síðasta)
myndin í framhaldsflokknum um
Riggs og Murtaugh komin á mynd-
band. Þessi gef-
ur hinum fyrri
ekkert eftir og
er mun betri en
sumar. Tónninn
er mikið breytt-
ur frá upphafinu
og er nú helst í
ætt við dramat-
íska fjölskyldu-
epík eða sápuóp-
erur. Hasarinn
hefur vikið úr brennipunkti fyrir
hugtökum eins og fjölskyldu, vin-
áttu, ást og tilfinningum og að öðru
leyti minnir myndin mikið á gamal-
dags vestra. Löggutvíeykið er ekta
kúrekapar en indíánarnir hafa
breyst í kínverska mafíósa. Öll
bygging myndarinnar er mjög á sí-
gildu nótunum, sem auðveldlega
gæti lent á leiðinlegu svæði klisju
og formúlu. Húmor og persónutöfr-
ar leikara ná þó vel að bægja þeirri
hættu frá og útkoman verður því
hin skemmtilegasta. Gibson sýnir
enn og aftur að hann er vanmetinn
leikari, einn af þeim örfáu sem mað-
ur gleymir jafnan samstundis að sé
að leika. Hann virðist alltaf ein-
hvernveginn bara hann sjálfur.
Guðmundur Ásgeirsson
Margræð
örlög
Rennihurðir
(Sliding Doors)________
Drama/Ást
★★%
Framleiðsla: Sydney Pollack, Phil-
ippa Braithwaite og William Hor-
berg. Leikstjórn og handrit: Peter
Howitt. Tónlist: David Hirschfelder.
Aðalhlutverk: Gwyneth Paltrow. 99
mín. Bresk. Myndform, janúar 1999.
Öllum leyfð.
FLESTIR hafa einhverntíma
pælt í hverju örlítil atvik, eins og að
missa af strætó, gætu breytt í lífi
þeirra. Erum við á valdi örlaganna
eða er lífið enda-
laus röð tilvilj-
ana? Þessi
spurning má
segja að sé
grundvöllur sög-
unnar í „Sliding
Doors“. Raktar
eru tvær mögu-
legar útgáfur af
lífi ungi-ar konu
eftir eina slíka
örlagaglettu. Hugmyndin er ágæt,
en ekki nógu vel unnin. Fyrri hluti
myndarinnar er reyndar hin
ágætasta skemmtun, en svo fer
myndin versnandi og verður leiðin-
lega langdregin og atburðavana í
seinni hálfleik. Eins vakti hún þá
tilfinningu að hún fæli í sér einhver
mikilvæg skilaboð, sem síðan
reyndust engin vera. Hér er það
handritið sem heldur aftur af öðr-
um þáttum sem eru ágætlega unn-
ir. Það hefði þurft að vinna betur
með söguna sem auðveldlega hefði
getað verið þéttari og skemmti-
legri. Samt sem áður nokkuð yfir
meðallagi.
Guðmundur Ásgeirsson