Morgunblaðið - 24.01.1999, Síða 14

14 SUNNUDAGUR 24. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Spænski Þjóðarflokkurinn í mikilli sókn
Aznar
g’eng’ur allt
í haginn
Spænskir sósíalistar eiga í miklum
erfíðleikum en staða José María Aznar
forsætisráðherra og flokks hans styrkist
stöðugt. Ásgeir Sverrisson segir frá sókn
Aznar inn að miðjunni og þróuninni
í spænskum stjórnmálum.
Reuters
SÓKN José María Aznar inn að miðjunni er að skila árangri.
TRÚLEGA er vandfundinn
kátari ráðamaður í Evrópu
um þessar mundir en José
María Aznar, forsætisráð-
herra Spánar. Nýja árið gat tæpast
byrjað betur íyrir hánn, skoðana-
kannanir gefa til kynna að fylgi
flokks hans sé í sögulegu hámai-ki og
andstæðingamir glíma við innri deil-
ur og aðra erfiðleika. Sókn Aznar og
flokks hans, Þjóðarflokksins (Partido
Popular eða PP), inn á miðju
spænskra stjórnmála virðist ætla að
heppnast og skiiðþungi forsætisráð-
herrans á heimavelli sem erlendis fer
nánast dagvaxandi.
Aznar varð forsætisráðherra
Spánar árið 1996 eftir nauman sigur
PP í þingkosningum. Eftir erfiðai'
samningaviðræður myndaði Aznar
síðan minnihlutastjórn PP, sem nýt-
ur stuðnings þjóðemissinna í Kata-
lóníu og Baskalandi auk þess sem
nokkrir þingmenn frá Kanaríeyjum
verja stjóm hans. Á ýmsu hefur
gengið í þessu samstarfi og þjóðem-
issinnar hafa nýtt hvert tækifæri sem
gefist hefur til að fá aukin völd heim í
hérað. Valddreifing er enda trúlega
hvergi meiri í nokkm ríki Evrópu en
á Spáni, sem samanstendur af 17
sjálfstjómarhéruðum.
Stóð af sér hrakspámar
Aznar þótti í upphafi ferils síns
heldur litlaus og þeir voru margir
sem töldu að hann myndi tæpast
reynast langlífur í embætti. Menn
hentu að því gaman að hann hefði
forðum unnið sem skattheimtustjóri
í Castilla y León og höfðu á orði að
hann væri vafalaust vammlaus emb-
ættismaður en spennandi stjórn-
málamaður yrði hann aldrei. Margir
fullyrtu og að forsætisráðherrann
væri í raun aðeins strengjabrúða í
höndum öfgafullra hægrimanna og
var þar vísað til stjómar Francisco
Franco enda var Þjóðarflokkurinn
stofnaður m.a. af fyrmm undirsátum
einræðisherrans.
Segja má að hrakspár þessar hafi
allar reynst rangar. Aznar hefur
vaxið mjög í embætti, hefur óbilandi
sjálfstraust og sýnist hafa örugg tök
á flokki sínum. Á meðan ríkir hálf-
gert upplausnarástand í flokki sósí-
alista (Partido Sosialista Obrero
Espanyol eða PSOE) og leiðtogar
hans eiga sýnilega í erfiðleikum með
að laga sig að hinni breyttu stöðu í
spænskum stjórnmálum.
Spænska dagblaðið E1 Mundo
birti í byrjun mánaðarins skoðana-
könnun sem vakið hefur mikla at-
hygli. Samkvæmt henni ____________
fengi PP 42,9% atkvæð-
anna ef gengið yrði til
kosninga nú. Fylgi við
PSOE mælist hins vegar
aðeins 36,1%. Er þetta
versta útkoma flokksins í slíkum
könnunum frá árinu 1996. Fylgi við
PP hefur hins vegar aldrei áður
mælst svo mikið og miklum tíðindum
þykir sæta að flokkurinn skuli nú
hafa náð 6,8% forskoti á helsta
stjórnarandstöðuflokkinn, sem hefur
verið ráðandi í spænskum stjómmál-
um frá því að lýðræðið var endur-
reist á Spáni eftir dauða Franco.
Yrði þessi niðurstaða að veruleika
ARFTAKAR Felipe González standa
enn í skugga hans.
LEIÐTOGAR PSOE þeir Joaqufn Almunia (t.v.)
og José Borrell.
Aznar hefur
vaxið mjög i
embætti
í kosningum myndi þetta fylgi trú-
lega duga PP til að ná hreinum
meirihluta á þingi. Erfitt er að segja
nákvæmlega til um hver skipting
þingsætanna yrði. Hins vegar má
geta þess að árið 1989 náði Sósí-
alistaflokkurinn í síðasta skiptið
meirihluta á þingi með 39,6% at-
kvæðanna að bald sér sem gaf 176
þingsæti en 350 þingmenn sitja á
þingi Spánar.
Hvernig ber að skýra þessi miklu
umskipti?
„Espanya va bien“ („Það trallar og
syngur á Spáni“) hefur forsætisráð-
herrann stundum sagt og þótt marg-
ir hafi vænt hann um ósvífni í ljósi
atvinnuleysis og erfiðrar afkomu
ákveðinna þjóðfélagshópa hefur
hann reynst hafa á réttu að standa.
Spánverjum gengur vel. Atvinnu-
leysið, sem er hið mesta í Evrópu,
hefur minnkað, samningar voru
gerðir á milli ríkisstjórnar og verka-
lýðsfélaga um aukinn sveigjanleika
atvinnurekenda til að reka og ráða
starfsmenn, Spánveijar eru í hópi
stofnríkja hins nýja Efnahags- og
myntbandalags Evrópu (EMU),
verðbólga er lítil, vextir eru í sögu-
legu lágmarki og vonir hafa vaknað
um að loks kunni að takast að stilla
til friðar í Baskalandi þar sem
hryðjuverkamenn ETA hafa haldið
uppi vopnaðri sjálfstæðisbaráttu.
Sótt inn á miðjuna
En fleira kemur til. Spánverjar
hafa almennt verið taldir fremur
miðju- og vinstrisinnaðir sem þjóð
þótt slíkar alhæfingar séu
vitanlega ávallt vafasam-
ar. PSOE var við stjóm-
völinn í heil 14 ár, frá
1982 til 1996 undir stjóm
” hins feykivinsæla Felipe
González. Ósigurinn 1996, sem
reyndist mun minni en spáð hafði
verið, var einkum rakinn til erfiðra
spillingarmála, sem ýmsir háttsettir
sósíalistar vom illa flæktir í.
Afrek Aznar er ekki síst fólgið í
því að hafa gert PP-flokkinn „kjós-
anlegan" eins og stundum er sagt
þ.e. að raunverulegum og trúverðug-
um valkosti í hugum kjósenda. Má í
þessu efni líkja honum við Tony Bla-
ir, forsætisráðherra Bretlands, sem
vann svipað afrek hvað varðar
V erkamannaflokkinn.
Líkt og hjá þeim Blair og Gerhard
Schröder, kanslara þýskra jafnaðar-
manna, fólst áhlaup Aznar í sókn í
átt að miðjunni. Forsætisráðherrann
hefur hamrað á því að PP sé hófsam-
ur miðjuflokkur og hefur lagt allt
kapp á að þvo af samtökunum þann
stimpil að þar ráði öllu gamlir hægri
öfgamenn og sendiboðar katólsku
kirkjunnar. Kannanir hafa leitt í ljós
að almenningur á Spáni er tekinn að
leggja trúnað á þennan málflutning
forsætisráðherrans. Um næstu helgi
verður þetta starf Aznar fullkomnað
er flokksþing mun samþykkja þá
skilgreiningu að PP sé flokkur
„framfarasinnaðra miðjumanna."
Breytingar sem Aznar gerði á ríkis-
stjóm sinni í liðinni viku eru einnig
fallnar til að styrkja þá ímynd.
Aznar hefur og haldið því fram að
stjómvöidum beri að stýra gangi
þjóðmála af mildi og hógværð í stað
þess að treyst sé á bein afskipti og
róttækar breytingar að ofan. Hefur
hann líkt þessari hugmyndafræði
sinni við „fíngerða rigningu" er næri
svörðinn en færi hann ekki í kaf. Hef-
ur þetta nafn fests við stefnu þessa
og er því oft vísað til „La Uuvia fina“
eða „fíngerðu rigningarinnar/úðans“.
Sundrung og valdabarátta
Á sama tíma og PP hefur sótt inn
að miðjunni og styrkt stöðu sína
vegna góðærisins á Spáni hafa sósí-
alistar átt í miklum erfiðleikum. Þá
má raunar rekja allt aftur til þeirrar
ákvörðunar Felipe González að draga
sig í hlé árið 1997. González hefur
notið og nýtur enn mikilla persónu-
vinsælda og trúlega getur enginn
spænskur stjómmálamaður náð jafn
fyrirhafnarlaust til þjóðarinnar og
hann. Við hlutverki leiðtoga PSOE
tók Joaquín Almunia, heldur litlaust
afkvæmi flokksvélarinnar. Almunia
beitti sér síðan fyrir því í fyrra að
efnt var í íyrsta skipti til beins kjörs
leiðtoga innan PSOE. Fram bauð sig
gegn honum José nokkur Borrell,
annálaður maður sökum dugnaðar og
gáfna og talinn merkur hugsuður á
vinstri vængnum. Fór svo að lokum,
þvert á allar spár og skoðanakannan-
ir, að Borrell sigraði Almunia. Þóttu
það miki] tíðindi sem þau og voru.
Borrell verður því forsætisráðherra-
efni PSOE í þingkosningunum á
næsta ári. Borrell sem er 52 ára, frá
Lleida-sýslu í Katalóníu, var ráð-
herra í síðustu stjóm González á ár-
unum 1991-1996.
Almunia féllst að lokum á að taka
við starfi flokksformanns en margir
stjómmálaskýrendur tóku þá þegar
að halda því fram að þetta samstarf
ætti eftir að reynast erfitt þar eð
ekki yrði öldungis skýrt og greini-
legt hver réði ferðinni. Þetta mat
reyndist rétt, samstarf þeirra
Almunia og Borrell hefur gengið illa
og þeir hafa nokkrum sinnum neyðst
til að efna til skyndifunda til að leysa
ágreiningsmál. Gengi PSOE í skoð-
anakönnunum batnaði nokkuð eftir
að Borrell hafði verið kjörinn leið-
togi en áhrifa þessa gætir ekki leng-
ur. Raunar leiða kannanir í ljós að
Aznar er vinsælasti stjómmálamað-
ur Spánar og mega það einnig teljast
nokkur tíðindi.
Könnun E1 Mundo, sem vísað var
til hér að framan, sýndi einnig að
meira en helmingur kjósenda telur
að Felipe González sé enn áhrifa-
mesti stjórnmálamaður PSOE.
Borrell stendur því enn í skugga
González og honum hefur ekki tekist
að leggja fram sannfærandi stefnu
eða hernaðaráætlun með tilliti til
næstu kosninga, ekki síst vegna
átakanna við Almunia.
Loks er þess að geta að tveir fyrr-
um ráðamenn innan Sósí- ----------
alistaflokksins, þeir José
Barrionuevo, fyrrum inn-
anríkisráðherra og að-
stoðarmaður hans, Rafael
Vera, vom í fyrra dæmdir
til fangelsisvistar. Var það vegna
Marey-málsins svokallaða er varðaði
franskan mann sem leynisveitir er
stofnaðar höfðu verið til höfuðs
baskneskum aðskilnaðarsinnum
rændu af misgáningi. Málið varð til
þess að vekja á ný athygli á GAL-
sveitunum svonefndu sem stofnaðar
vom í valdatíð sósíalista og báru
ábyrgð á morðum á nokkram ETA-
liðum. Auk þessa gerðu leiðtogar
Deilur og
valdabarátta
innan PSOE
flokksins þau mistök að berjast fyrir
því að dómar mannanna tveggja
yrðu mildaðir í stað þess að greina
sig klárlega frá þeim.
Viðbrögðin við hinni merku könn-
un E1 Mundo hafa verið kunnugleg.
Talsmenn sósíalista leggja áherslu á
að skoðanakannanir séu aðeins skoð-
anakannanir og að könnunin sem
máli skipti sé dómur kjósenda á
kjördag. Hljómar vissulega kunnug-
lega. Aðdáendur og undirsátar Azn-
ar forsætisráðherra hafa hins vegar
sagt að þessi niðurstaða sýni að al-
menningur geri sér ljóst að stefna
stjómarinnar sé að skila árangri.
Sigandi lukka
Þótt vitanlega geti skoðanakönnun
engan veginn talist hafa sama vægi og
kosningar verður að ætla að forystu-
menn PSOE séu áhyggjufullir. Könn-
imin nú er ekkert einsdæmi, þróunin í
flestum þeirra kannanna sem birtar
hafa verið allt frá byijun árs 1997 hef-
ur verið sú að fylgi Áznar hefur farið
vaxandi jafnt og þétt. Greina hefur
mátt þá þróun að mestu leyti í beinu
samhengi við þá erfiðleika forastu-
manna PSOE, sem hér hafa verið
raktir. Þá liggur íyrir að Spánveijar
era öðrum þjóðir líkir hvað varðar
stuðning við ríkisstjóm í góðæri.
í spænskum stjómmálum ber að
varast oftúlkanir. Sveiflumar geta oft
verið ansi miklar og tilteknir atburðir
geta haft óvenju mikil áhrif á stjóm-
málaþróunina. Þannig hefur verið
bent á að PP-flokkurinn hafði svipaða
yfirburði í skoðanakönnunum fyrir
kosningamar 1996. Niðurstaðan
reyndist önnur og fór svo að lokum að
flokkurinn fékk 38,8% atkvæða en
PSOE 37,5%. Munurinn er hins vegar
sá að þá var flokkur Aznar í stjómar-
andstöðu. Staðan nú er því gerólík.
Að auki gefa kannanir til kynna að
fylgi við Vinstrabandalagið, Izquierda
Únida, flokk vinstrisósíalista og
kommúnista fari einnig minnkandi.
Grannt er á því góða á milli stjómar-
andstöðuflokkanna tveggja, IU og
PSOE, og svo virðist sem fylgisflótti
frá þeim fyrrnefnda skili sér aðeins
að litlu leyti til hins síðamefnda.
Spænsk stjómmál eru flókin, ekki
síst sökum þeirrar miklu valddreif-
ingar, sem einkennir konungdæmið.
í raun er það svo að flokkar þjóðem-
issinna hafa framtíð stjóraar Aznar í
höndum sér og vera kann að þeir
komist aftur í oddaaðstöðu líkt og
gerðist eftir kosningarnar 1993 og
1996. Mest er vægi katalónskra þjóð-
emissinna og kosningai' fara fram
--------- þar í sjálfsstjómarhérað-
inu í haust. Ahrifa þeirra
mun án nokkurs vafa
gæta í landsmálunum.
_________ José María Aznar
“““““ gengur hins vegar allt í
haginn. Staða stjórnar hans hefur
aldrei verið sterkari og svo virðist
sem meiriháttar umskipti þurfi að
eiga sér stað í spænskum stjómmál-
um til þess að veldi hans verði ógnað.
Enn er rúmt ár til kosninga og stað-
an getur vissulega breyst. Hins veg-
ar er freistandi að spá því að Aznar
fari áfram með húsbóndavaldið í
Moncloa-höllinni í Madrid á fyrstu
áram hinnar nýju aldai’.