Morgunblaðið - 24.01.1999, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 24. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
_ Morgunblaðið/Þorkell
TVIBURASYSTURNAR Rakel Yrr, í svartri peysu, og Ragnheiður Sara. „Eitt sinn gekk það svo langt að við gáfura
hvor annarri alveg eins peysu í afmælisgjöf."
Handa systur minni
Tvíburasysturnar Ragnheiður Sara og
Rakel Yrr Valdimarsdætur urðu stúdentar
fyrir síðustu jól. Það er ekki óvanalegt að
eineggja tvíburar séu samstiga í námi, en
þegar annar beirra er heyrnarlaus en hinn
heyrandi telst það til nokkurra tíðinda.
Kristín Marja Baldursdóttir ræddi við
tvíburana og móður þeirra um fyrstu árin,
skólagöngu og framtíðina.
AGNHEIÐUR Sara er
fyrsti heymarlausi
stúdentinn sem útskrifast
frá Menntaskólanum í
Hamrahlíð með táknmál sem fyrsta
mál. Hún segist raunar eiga tvö
móðurmál. „Eg skrifa á íslensku en
tjái mig á táknmáli."
Einn heymarskertur stúdent hef-
ur áður útskrifast frá MH, árið
1995, en þá með íslenskuna sem
móðurmál, og núna stunda tólf
heymarlausir nemendur þar nám.
Það er ekki átakalaust fyrir heyr-
andi nemanda að taka stúdentspróf,
hvað þá fyrir þann sem heyrir ekki.
Þegar Ragnheiður Sara er spurð
hverju eða hverjum megi þakka
góðan árangur nefnir hún tyennt:
Metnað, og baráttustarf Ágústu
Gunnarsdóttur, kennara í MH. „Það
var markmið mitt að fá góða mennt-
un svo ég fengi síðar gott starf. Og
ég á Ágústu mikið að þakka. Hún
hefur frá upphafí barist fyrir náms-
braut heymarlausra við skólann."
Ljóðin erflðust
En flestar sögur byrja í heima-
húsum. Ragnheiður Sara og Rakel
Yrr em dætur og fyrstu börn hjón-
anna Unnar Miiller Bjarnason full-
trúa og Valdimars Bjamasonar lag-
erstjóra. Þær em eineggja og fædd-
ust í janúar 1976, sex til átta vikum
fyrir tímann. Rakel Yrr var sjö
merkur en Ragnheiður Sara fjórar
merkur. Sú síðarnefnda missti
heymina vegna lyfjameðferðar
meðan hún var á spítalanum fyi-stu
vikur ævinnar.
Þær systur ólust upp hjá foreldr-
um sínum í Kópavogi. Þegar þær
vom á fímmta ári eignuðust þær
bróður, en hann lést eftir veikindi
aðeins nítján mánaða gamall. Fjög-
urra ára gamlar fóm þær báðar í
Heyrnleysingjaskólann og lærðu
táknmál, en þegar þær vora sex ára
skildi leiðir að nokkm leyti. Ragn-
heiður Sara hélt áfram námi í
Heyrnleysingjaskólanum og lauk
þaðan samræmdu prófí en Rakel
Yrr fór í grunnskóla í Kópavogi. En
vegna óska foreldra stundaði Ragn-
heiður Sara einnig nám í almennum
grunnskóla með systur sinni. Fyrst
í Kársnesskóla og síðan í Digra-
nesskóla.
Ragnheiður Sara hóf síðan nám í
MH en Rakel Ýrr í MK. Eftir fyrsta
veturinn flutti Rakel Ýrr sig yfír í
MH og útskrifuðust systurnar sam-
an fyrir síðustu jól. Námið tók þær
báðar sex ár, og fóru þær báðar á
sínum hraða í náminu því að Rakel
Ýrr heltist um tíma úr lestinni
vegna kennaraverkfalls.
„Það var fyrir tilviljun að við út-
skrifuðumst saman,“ segir Rakel
Ýrr. „Þegar við fóram að bera sam-
an bækur okkar í sumar sem leið
sáum við að líklega gætum við hald-
ið sameiginlega stúdentsveislu.“
Útskriftin var stór stund fyrir
þær systur, og ekki síður fyrir for-
eldra þeirra sem höfðu alla tíð hvatt
þær jafnt, og var mikið klappað
þegar Ragnheiður Sara tók við skír-
teini sínu. „Það var mjög ánægjuleg
stund,“ segir hún. „Þetta vora
skemmtileg ár í MH, en námið tók
langan tíma og kostað mikla
baráttu."
Þegar Ragnheiður Sara er beðin
að lýsa námi sínu í menntaskólanum
í stuttu máli segist hún hafa setið í
tímum með heyrandi nemendum
nema í þrem fyrstu áföngum í tákn-
máli, íslensku, dönsku, ensku og
tjáningu. „Heyi’narlausir fá hins
vegar stuðningstíma, og hafa túlk
sér til aðstoðar í öllum tímum. I
venjulegri kennslustund fer námið
fram með þeim hætti, að við höfum
bókina opna fyrir framan okkur og
fylgjumst með túlkinum, og síðan
biðjum við einhvern samviskusam-
an nemanda að gefa okkur ljósrit af
glósum sínum.“
Uppáhaldsfögin segir hún hafa
verið mörg, jarðfræði, liffræðþ
félagsfræði, sálfræði og ensku. „I
ensku föram við aðra leið en þeir
sem heyrandi era og leggjum mesta
áherslu á ritun og lesskilning. Við
vorum til að mynda með bandarísk-
an kennara sem kenndi okkur mikið
í gegnum Netið.“
En hvaða fög fannst henni þá erf-
iðust?
„Islenskan og stærðfræðin," seg-
ir hún. „Ég hef aldrei verið góð í
stærðfræði. En það má segja að
ljóðatímarnir hafí verið erfiðastir.
Heyrandi nemendur hlusta á ljóð
frá bamsaldri og kunna þau mörg.
Þeir eiga auðveldara með að skilja
þau og túlka. Ég hins vegar hafði
ekki þennan grunn og skildi því
ekki ljóðin."
Það má þó skjóta því hér inn að
samkvæmt prófskírteini stóð Ragn-
heiður Sara sig með prýði í íslensku
sem og öðram fögum.
Sami smekkurinn
Tvíburasystumar er báðar famar
að heiman og hafa stofnað heimili
með unnustum sínum. Ragnheiður
Sara hefur þó ekki farið mjög langt
frá foreldrahúsum, hún býr nánast í
næsta húsi við, og þar spjöllum við
saman ásamt tvíburasystur hennar,
móður og túlki. Unnusti Ragnheið-
ar Söru, Þröstur Friðþjófsson,
framkvæmdastjóri íþróttafélags
heymarlausra, hefur sig hins vegar
lítið í frammi í þessum kvennafansi,
enda upptekinn við tölvustörf. Hann
hafði ekki þurft að leita langt þegar
hann fann unnustuna á sinum tíma,
þau bjuggu árum saman í sömu
götu. Náin kynni tókust þó fyrst
með þeim fyrir sjö áram í Félags-
heimili heymarlausra.
Ragnheiður Sara segir að
tvíburasystir hennar hafi oft túlkað
íyrir hana, en ekki aðstoðað hana
beinlínis við námið. Þegar hún lítur
yfir farinn veg og skólagönguna
segir hún að unglingsárin hafí verið
erfíðust.
„Líklega var erfiðast að lifa þegar
ég var á þrettánda árinu. Það var
tekið mjög vel á móti mér í Digra-
nesskóla og þar eignaðist ég síðar
vinkonur sem lærðu táknmál. En til
að geta fylgst með varð ég alltaf að
biðja systur mína að segja mér hvað
krakkamir voru að tala um. Á þess-
um tíma var ég líka fremur ósátt við
þá kennslu sem ég fékk í Heyrn-
leysingjaskólanum. Tveir kennarar
þar lögðu sig þó mikið fram við að
kenna mér og ég er þeim þakklát
fyrir þann stuðning."
Ragnheiður Sara segist ekki
minnast þess að hafa orðið fyrir
aðkasti skólafélaga sinna í Digra-
nesskóla. „Kennararnir útskýrðu
fyrir nemendum heyrnarleysi mitt
og þeir sýndu því flestir skilning."
Rakel Ýrr tekur undir það en
segir að stundum þegar þær voru
yngri hafí hún þurft að verja systur
sína þegar krakkarnir vora að
stríða henni vegna heyrnartækj-
anna sem hún bar. Það hafi hún
tekið nærri sér.
Samkomulagið milli þeirra systra
hafí hins vegar alltaf verið gott.
„Við rifumst mikið á unglingsár-
unum eins og flest systkini gera,“
segir Rakel Yrr, „en höfum lítið rif-
ist núna seinni árin. Það var oft ríg-
ur á milli okkar hér áður fyrr vegna
þess að hún var heymarlaus og ég
heyrandi. Systur minni fannst það
óréttlátt því við vorum eineggja
tvíburar. Hún hélt því líka fram að
ég mundi eiga auðveldara með að fá
háar einkunnir en nú hefur hún hins
vegar sýnt og sannað að háar ein-
kunnir hafa ekkert með heyrnina að
gera.
En þegar við voram börn var mér
mikið í mun að við fengjum allt jafnt
og ég gætti þess sérstaklega að
okkur yrði ekki mismunað. Ef ein-
hver gaf mér sælgæti til dæmis var
alltaf viðkvæðið hjá mér: Má ég líka
fá handa systur rninni?"
Þegar þær systur rifust „í gamla
daga“ var það að sjálfsögðu gert á
táknmáli. Ragnheiður Sara segir að
því miður hafi táknmálið ekki
reynst vel á slíkum stundum og því í
flestum tilvikum verið gripið til
handafls. „I nokkram tilvikum
reynist táknmálið þó betur en hið
talaða mál, eins og til að mynda
þegar heyrnarlaush’ eru staddir
hvor í sinni bifreið á rauðu ljósi. Þá
er hægt að spjalla saman meðan
beðið er.“
Eins og títt er um eineggja
tvíbura hefur smekkur þeirra oft
verið skemmtilega líkur. Móðir
þeirra segist minnast þess þegar
þær ætluðu eitt sinn út að skemmta
sér. „Þær hurfu hvor inn í sitt her-
bergið til að búa sig og komu svo að
góðri stundu liðinni út aftur
nákvæmlega eins klæddar.“
Rakel Yrr man eftir öðru atviki:
„Eitt sinn gekk það svo langt að við
gáfum hvor annarri alveg eins
peysu í afmælisgjöf. En þótt
smekkur okkar geti verið líkur þá
eru áhugamálin ekki öll þau sömu,
eins og sést kannski best á þeirri
námsbraut sem við völdum. Ég var
á nýmálabraut en hún á sálfræði-
braut.“
Ragnheiður Sai’a segir að fólk
hafí stundum tekið feil á þeim systr-
um. „Systh’ mín var eitt sinn að
vinna á Hard Rock og þá fengu nú
sumir áfall. Hvernig getur hún
heyrnarlaus unnið þarna? spurðu
menn sig. Við Rakel Ýrr höfum líka
mjög svipaðan tónlistarsmekk og
sitjum oft saman og hlustum á tón-
list. Ég spila tónlist til að finna titr-
inginn og þegar við erum til dæmis
með boð stillum við „græjurnar"
hátt.“
Kennir táknmál
Góð hljómflutningstæki eru
aðeins hluti af þeim tækjabúnaði á
heimilinu sem gerir lífíð aðeins
auðveldara. Ragnheiður Sara notar
tölvupóstinn mikið, er með texta-
síma og notfærir sér að sjálfsögðu
textasímaþjónustuna. Og á næst-
unni ætlar hún að fá sér blikkljós og
tilheyrandi hjálpartæki, en þau
gera henni til dæmis viðvart þegar
síminn eða dyrabjallan hringja.
„Öll hjálpartæki fyrir heymar-
lausa era óhemjudýr og því fínnst
mér að örorkubætur ættu ekki að
skerðast þótt menn reyni að bjarga
sér sjálfir að einhverju leyti með
vinnu. Heyrnarlausir eiga oft erfitt
með að fá störf, einkum þau sem
byggjast mikið á samskiptum við
fólk. Þó að margt hafi breyst til
batnaðar í málefnum heymarlausra
síðustu árin má gera betur. Fleiri
heyrnarlausir þurfa að fá góða
menntun, það þyrfti að vera meira
framboð á hjálpartækjum og tækj-
um til samskipta, og túlkaþjónusta
þyrfti að vera betri. Mér finnst að
auki vanta textun á íslenskt efni í
sjónvarpinu. Það nægir ekki að
texta aðeins áramótaávarpið og
áramótaskaupið.“
Námið í MH er að baki og þær
systur eru báðar komnar í fast
starf. Ragnheiður Sara vinnur hálf-
an daginn á leikskólanum Sólborg,
þar sem hún kennir börnum sem
eiga heymarlaus systkin táknmál,
og Rakel Ýrr er aðstoðarverslunar-
stjóri tískuverslunarinnar Oasis. En
hverjar era framtíðaráætlanh’
þeirra systra?
„Ég hef hugsað mér að starfa
áfram í Oasis í náinni framtíð en
síðar meir langar mig að fara í
tölvunám. Mig gi’unar að það nám
bjóði upp á marga starfsmögu-
leika,“ segir Rakel Ýrr.
Systir hennar hyggur hins vegar
á kennaranám. „Markmið mitt hef-
ur verið að fara í Kennaraháskól-
ann, en ég hef ekki gert það upp við
mig hvort ég vil gerast leikskóla-
kennari eða grunnskólakennai’i. Ég
mun gefa mér nægan tíma til að
ígrunda það, enda hef ég um annað
að hugsa næstu mánuðina, því við
Þröstur eigum von á barni á sumri
komandi." Og nú er öldin önnur, því
Ragnheiður Sara mun hafa túlk
með sér í mæðraskoðun, þegar hún
fer í sónar, og þegar að sjálfri
fæðingunni kemur. Og það er næsta
víst að barn hennar mun hafa tvö
móðurmál og líklega tala fallegt
táknmál. Ragnheiður Sara segir að
menn tali það nefnilega misvel, ekki
síður en íslenskuna. „Ef ég talaði
núna táknmál blandað íslensku
mundi túlkurinn alls ekki skilja mig.
Táknmálið á að vera hreint og það
er alls ekki sama hvernig það er
talað.“