Morgunblaðið - 24.01.1999, Blaðsíða 38

38 SUNNUDAGUR 24. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
N ostalgían
nauðsynleg
Fagnaðarefni að leikskólar skuli bjóða
börnunum upp á porramat einu sinni á
ári. Það er mikilvægur páttur í pví að
kynna sögu lands og pjóðar og nauðsynleg
kennslustund í fortíðardýrkun
ÞEGAR öllu er á botn-
inn hvolft snýst dvöl
mannsins hér á jörð-
inni í raun og veru
aðeins um eitt; að
borða. Fái maðurinn ekki nær-
ingu hverfur hann skjótt yfir á
annað tilverustig.
Eg gerði það að gamni mínu á
dögunum að hugleiða viðhorf
fólks til matar og matartíma og
komst að þeirri niðurstöðu, að
þau taka miklum breytingum
eftir því sem árunum fjölgar.
Framan af ævinni - of lengi,
finnst mér núna - borðaði ég til
dæmis aðeins til að seðja hung-
ur. Hugleiddi varla til hvers ég
var að þessu og sömu sögu er
ugglaust að
VIÐHORF
Eftir Skapta
Hallgrímsson
segja af öðrum
ungmennum.
Nú borða ég
(sem oftast) til
að njóta. Að
matast er nautn eins og svo
margt annað. Og þar sem það er
manninum nauðsynlegt að nær-
ast, er ánægjulegt að geta sam-
einað þessi tvö áhugamál, það að
lifa og njóta, altso. Ráðlegast er
sem sagt að matast ekki ein-
vörðungu með það í huga að
leikurinn sé til þess gerður að
halda lífi heldur gera sér far um
að gera hverja máltíð að þeirri
hátíðarstund sem hún á skilið.
Maturinn skiptir nefnilega
mestu máli. Fólk stritar í raun
aðallega til þess að eiga fyrir
mat. Annað kemur á eftir.
Menningin og bókvitið, að ég tali
nú ekki um peningana sjálfa,
sem slíka, eru aukaatriði. Þetta
verður ekki í askana látið.
(Varla er þorandi að minnast
á áfengi á þessum stað, en það
er samt nauðsynlegt í þessu
samhengi. Það er nefnilega eins
með það og matinn; unglingar
sem byrja að drekka gera það
flestir hugsunarlaust; sturta í
sig til að verða fullir. Þegar þeir
eldast og þroskast breytist við-
horfið - ætti að minnsta kosti að
breytast, en gerir það því miður
ekki hjá nógu mörgum - til
mjaðarins. Vín er til þess að
njóta.)
Nú á tímum eru pítsur vinsæl-
ar, hamborgarar, pítur og fleira
mætti nefna. Ekki ætla ég að
halda því fram að þessi fæða sé
óholl; brauð, kjöt og grænmeti.
En ekki er ég tilbúinn að fórna
öllu því gamla, góða fyrir nú-
tímamatinn. Mætti ég frekar
biðja um saltkjöt og baunir, sig-
inn fisk, saltfisk og kjötsúpu.
Unaðsstundirnar heima hjá
mömmu koma upp í hugann
þegar maður leggur sér allt
þetta „gamla, góða“ til munns í
dag. Fortíðardýrkunin, nostalgí-
an, tekur völdin.
Nostalgían er manninum mik-
ilvægari en margur hyggur.
Hverjum manni er vitaskuld
nauðsynlegt að horfa fram á
veginn. Framtíðin er hins vegar
oft svo óráðin. Margir hafa ekki
hugmynd um hvað bíður þeirra.
Fortíðin er aftur á móti ljós - og
menn geta meira að segja mun-
að hana eins og þeir helst kjósa.
Þess vegna er hún svo mikilvæg.
Nostalgían gerir margan mann-
inn glaðan; vekur upp ljúfar
minningar.
Hversu oft lygnir fólk ekki
aftur augunum og hugsar til Hð-
inna daga með hlýju og söknuði?
Sér löngu liðna daga í hilling-
um? Oft bölvaði maður vegna
þreytu og þungrar byrðar á
lestarferðalagi um Evrópu með
bakpokann hér um árið, en eftir
á að hyggja var upplifunin stór-
kostleg. Ferðin samfellt ævin-
týri. Og betri með hverju árinu
sem líður.
Hluti af nostalgíu margra
sparkfíkla er eflaust að rifja upp
„gömlu, góðu“ dagana í ensku
knattspymunni, vinsælustu „ís-
lensku" íþróttinni eins og ég hef
stundum nefnt hana. Að minnsta
kosti hafi liðið „þeirra" ekki verið
upp á marga fiska síðustu miss-
erin lifnar fortíðarþráin fyrst íyr-
ir alvöi-u þegar ensku knatt-
spymuna ber á góma. „Manstu
þegar...“ Undirritaður man þá tíð
á yngri ámm sínum þegar hann
fylgdist dolfallinn með í Ríkis-
sjónvarpinu vikugömlum eða
þaðan af eldri fimmtíu metra
spymum Johns Gidmans, bak-
varðar Aston Villa, upp hægri
kantinn. Og kallað var: Mamma;
nennirðu að ná í meira kex? - því
auðvitað gafst ekki tími til að
standa upp úr stólnum. (Hús-
bóndastólnum, eins og þeir hétu
þá - en það er önnur saga, og lík-
lega of viðkvæmt umræðuefni nú
á tímum jafnréttis.)
Gullaldarlið KR á sínum tíma
er ömgglega besta knattspymu-
lið sem stigið hefur fæti á ís-
lenskan völl í hugum margra.
Og svo verður líklega áfram.
Ellert B. Schram, forseti ÍSÍ og
einn besti liðsmaður KR á þess-
um tíma, kvaðst einhverju sinni
ákaflega ánægður með það hve
margir teldu liðið gott og ekki
síður að enginn gæti nokkurn
tíma afsannað það. Engin væri
nefnilega til sjónvarpsupptakan
með leikjum liðsins! Sömu sögu
er eflaust að segja af mörgum
Skagamanninum; liðið þegar
Rikki Jóns og fleiri snillingar
vom upp á sitt besta er eflaust
hið besta - í þeirra huga - sem
Islendingar hafa eignast.
Það eru gömul sannindi og ný
að þjóðararfurinn má ekki
gleymast. íslensk þjóð verður að
varðveita tungu sína og menn-
ingu ætli hún sér að halda áfram
að vera til. Við kynnum börnum
okkar gömlu bækurnar, gömlu
hetjurnar og sögulegu staðina.
Erfitt er að borða gamla matinn,
en fyrst við vitum enn hvemig
hann var er auðvelt að útbúa
hann eins og til foma. Það era
því ekki aðeins augu og eym
sem njóta þjóðararfsins heldur
meltingarfærin líka.
Mikilvægt er að kynna börn-
um okkar sögu landsins, tungu
og menningu. Að ég tali nú ekki
matinn. Það er því sérstakt
fagnaðarefni að leikskólar lands-
ins, sumir hverjir að minnsta
kosti, skuli hafa tekið upp þann
sið að bjóða börnunum okkar
upp á þorramat einu sinni á ári.
Það er nauðsynlegur þáttur í því
að kynna börnunum sögu lands
og þjóðar. Fyrir okkur, þessi
eldri, er það líklega hámark
nostalgíunnar að sporðrenna
hrútspungunum, sviðasultunni
og hákarlinum.
MINNINGAR
GUÐRÚN
ÍSLEIFSDÓTTIR
+ Guðrún ísleifs-
dóttir fæddist í
Neðra-Dal í Vestur-
EyjaQöIIum 16. des-
ember 1904. Hún
lést í Reykjavík 18.
janúar síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru Isleifur Berg-
steinsson og Guðný
Sigurðardóttir.
Guðnín var áttunda
í röðinni af 11
systkinum, en þau
voru: Katrín, Berg-
steinn, Sigurður,
Guðmundur, Anna,
Markús, Sigurleif, Guðleifur,
Þorsteinn og Aðalheiður, og
lifði hún þau öll.
Guðrún giftist Bergsteini
Hjörleifssyni frá Eyrarbakka
1928 og eignuðust þau ljögur
börn: Hjörleif, f. 16. júní 1928,
Aðalheiði, f. 31.
ágúst 1929, var gift
Hilmari Bjarnasyni,
þau skildu, Guðnýju
Margréti, f. 22.
október 1932, gift
Bjarna Sigmtinds-
syni, og ísleif Marz,
f. 4. nóvember 1933,
kvæntur Andreu
Þórðardóttur. Af-
komendur Guðrún-
ar eru orðnir 66.
Guðrún og Berg-
steinn slitu samvist-
um. Bergsteinn lést
árið 1987. Sambýlis-
maður Guðrúnar á seinni árum
var Benedikt Jóhannesson.
Hann lést árið 1990.
títför Guðrúnar fer fram frá
Fossvogskitkju á morgun,
mánudaginn 25. janúar, og
hefst athöfnin klukkan 13.30.
Elskuleg tengdamóðir mín er lát-
in. Þau 45 ár sem við höfum átt sam-
fylgd hefur aldrei fallið skuggi á
okkar samband. Gunna eins og við
kölluðum hana alltaf kenndi mér
margt. Hún hafði einstakt lag á að
segja skemmtilega frá, enda var hún
hagmælt með afbrigðum, og hefur
hún sett fram margar vísur við ýmis
tilefni, sem hefði verið gaman að
koma saman í bók, kannski verður
það að veruleika síðar meir. Gunna
þurfti að takast á við ýmsa erfíðleika
í lífinu eins og margir af hennar
kynslóð, en hún gerði það með
stakri prýði, ól upp börnin sín fjögur
og kom þeim öllum til manns. Fljót-
lega eftir að ég kynntist Gunnu
heyrði ég frásagnir af fatasaumi
hennar, hve börn hennar hefðu alltaf
verið vel klædd, en hún saumaði allt
á þau, og oft upp úr gömlum fótum,
sem allir héldu þó að væm ný.
Gunnar var alla tíð léleg til heils-
unnar, en það var ekki hennar stíll
að kvarta, eins og fyrir tíu áram
þegar þurfti að taka af henni báða
fætur fyrir neðan hné, þá skellti hún
bara á læri sér og hló og sagði: „Það
held ég að maður hafi nú styst.“
Minningarnar hrannast upp, og ég
sé Gunnu fyrir mér þar sem hún sit-
ur og spilar á munnhörpu, það var
alltaf svo mikil gleði í kringum hana.
Aldrei heyrði ég hana tala illa um
nokkurn mann og alltaf tók hún mál-
stað lítilmagnans. Gunna gat verið
föst fyrir og ekki lét hún troða á sér,
sagði alltaf að allir menn væm jafn-
ir.
Síðustu ár ævinnar dvaldi Gunna
á hjúkmnarheimilinu Skjóli og taldi
hún það hafa verið mikla gæfa að
komast þar inn, talaði vel um allt
starfsfólk og aðbúnað allan.
Nú er Gunna mín búin að fá hvfld-
ina og ég held að ég halli á engan
þegar ég nefni hér til elsta son
Gunnu, Hjörleif, sem kom til móður
sinnar næstum hvern dag, las fyrir
hana og nuddaði bak og var henni til
halds og trausts, enda var einstakt
samband á milli þeirra.
Þau systkinin hafa mikið misst og
við öll, en ég tel það mér mikinn
heiður að hafa átt svo yndislega
tengdamóður að sem fylgdarmann í
lífinu. Nú kveð ég þig með söknuði,
Gunna mín, en veit að sonur okkar
hjónanna, sem við misstum lítinn,
tekur á móti ömmu sinni og fylgir
henni í ljósið.
Hafðu þökk fyrir samfylgdina.
Andrea Þórðardóttir.
Nú ertu búin að fá hvfldina, elsku
amma mín, og mig langar til að
minnast þín með nokkram orðum.
Þegar ég sat hjá þér á mánudags-
morguninn þá bað ég þess að þú
fengir að kveðja okkur þann daginn.
Eg var bænheyrð.
Eg hef látið hugann reika undan-
farnar vikur og þá sérstaklega þeg-
ar ég hef setið hjá þér. Mínar fyrstu
minningar era úr stofunni þinni á
Sunnuhvoli, þar sem ég undi mér vel
í ruggustólnum með Lóuna hans
Leifs. Það var gott að vera hjá þér á
Sunnuhvoli eins og alls staðar þar
sem þú bjóst, enda var ég lítil þegar
ég vildi fá að fara til ömmu ein og
sjálf. Ég man líka að þú bjóst í
Mjölnisholtinu þegar ég missti
fyrstu tönnina og við gróðursettum
hana með viðhöfn og þú sagðir að
þar myndi vaxa falleg jurt.
Síðan fluttir þú á Bergstaðastræt-
ið, þú og Benni, og þar átti ég efth-
að eyða mörgum stundum. Ég man
alltaf eftir hvað gott var að koma í
hlýjuna hjá þér þegar kalt var
heima og hvað ég var alltaf velkom-
in. Við undum okkur vel saman og
oft var verið að yrkja vísur, mínar
heldur lélegar, en þínar gullkorn
eins og allir vissu sem þig þekktu.
Ég fór ævinlega til þín ef mig vant-
aði vísu við eitthvert tækifærið og
kemur upp í hugann vísa sem þú
gafst okkur Heiðu systur þegar
gamall vinur okkar dó:
Þá þrek má ei lengur duga
dauðinn oss öllum nær.
Við kveðjum þig klökkum huga
með kærleik vinur kær.
Ég fékk ævinlega góða vísu á
stórum stundum í lífi mínu. Þú gerð-
ir einnig nokkrar heilræðavísur,
sem mikil viska bjó í, t.d.:
Hafðu allar dyggðir drottins
dag hvem fyrir augum þér.
Mundu líka að lúta í lotning
því lögmáli sem heilagt er.
UTFARARSTOFA
OSWALDS
sím.551 3485
ÞJÓNUSTA ALLAN
SÓLARHRINGINN
AÐAl S l'RÆTI ill • 101 RKYKJAVÍK
l.ÍKKIS I UVINNUSI Oh'A
F.YVINDAR ÁRNASONAR
Ég man líka hvað við áttum góðar
stundir þegar þú komst austur að
heimsækja mig. Oft rifjuðum við
upp rigninguna sem við lentum í
þegar við fóram í kaffi á Hallorms-
stað og þegar við tókum upp í aust-
umskan prófessor, þegar við vorum
á leiðinni til Borgarfjarðar eystri að
heimsækja Sollu. Það sem maðurinn
varð hrifinn af þér. Ég stríddi þér
oft á því.
Amma mín, þú varst svo gáfuð,
dugleg, falleg og góð. Þú varst svo
ungleg alla tíð að ævinlega hélt fólk
að þú værir mamma mín, en ekki
amma. Þú hafðir mjög ákveðnar
skoðanir á mönnum og málefnum,
en þó fannst mér þú aldrei óvægin í
dómum. Þú áttir mjög erfitt líf, það
hlýtur að hafa verið erfitt að vera
einstæð móðir með fjögur börn, eftir
að þú varðst að skilja við afa út af
hans veikindum. Það var ekki mikla
aðstoð að fá á þessum tíma. Þú varst
mjög nýtin og ég man t.d. eftir þeg-
ar þú hjálpaðir mér við að sauma
mér kápu upp úr gamalli kápu af
þér. Alltaf varstu svo fín í tauinu,
það era ábyggilega ekki margar sem
geta farið til ömmu sinnar og fengið
lánuð föt ef þær vilja vera fínar, en
það gat ég.
Eftir sjötugt fluttuð þið í Furu-
gerðið í splunkunýja íbúð. Þá var nú
gaman. Þið Benni bjugguð saman í
33 ár og reyndist hann mér alltaf
sem besti afi og börnunum mínum
langafi. Hann dó 1990.
Fyrir rúmum ellefu árum var
tekinn af þér annar fóturinn rétt
neðan við hné vegna æðaþrengsla,
en þú varst ekki á því að gefast
upp, og hélst þínu striki. Einu og
hálfu ári seinna var hinn fóturinn
tekinn og þá fannst mér þú eiga
erfiða tíma meðan þú varst á Land-
spítalanum, en svo fórstu öll upp á
við eftir að þú komst í Skjól árið
1991 og varðst aftur góða gamla
amma, gerðir grín og spilaðir á
munnhörpuna.
Þú átt orðið tíu langalangömmu-
börn og ég man alltaf hvað þér
fannst fyndið þegar „stelpan" var
orðin amma.
Ég gæti haldið áfram, minning-
arnar streyma fram, en nú ætla ég
að hætta.
Þú varst eitt aðalakkeri lífs míns.
Við höfum hlegið og sungið saman,
en líka grátið og fyrir þetta allt
þakka ég þér.
Guð geymi þig.
Þín
Hjördís.
Það er við hæfi að ég riti minning-
arorð um ömmu mína á stað sem
kenndur er við John F. Kennedy,
fyrram forseta Bandarikjanna. Því
rétt eins og þessi frægasti forseti
Bandaríkjanna var ein af hetjum
mínum á leiðinni til manndóms og
þroska, svo var og Guðrún amma ein
af helstu hetjum lífs míns. Reyndar
var það talsvert síðar á lífsleiðinni,
þegar ég hafði öðlast nægan þroska
og lífsskilning til að skynja og skilja
hæfileika þessarar konu, karakter
og æðraleysi.
A unglingsárum mínum heimsótti
ég á stundum ömmu Guðrúnu á
Bergstaðastrætið, gjarnan til að
sitja úti í garðinum hennar þegar
veður var gott og oftar en ekki með
bók í hendi, skáldsögu eða skólabók.
Amma lánaði mér Þrúgur reiðinnar
eftir John Steinbeck, til að skrifa
ritgerð um í skólanum, þótt ég skildi
ekíd þá hvers vegna hún lánaði mér
ekki þynnri bók. En Steinbeck varð
einn af mínum uppáhaldsrithöfund-
um, og er enn, þökk sé ömmu Guð-
rúnu. Við amma vorum á öndverðum
meiði þegar pólitík bar á góma. En
þótt hún gæti verið hvöss í tali, duld-
ist engum að það var ekki síst vegna
ríkrar réttlætiskenndar og ómældr-
ar samúðar með þeim sem minna
mega s?n.
Það era aðrir betur fallnir til að
rifja upp lífshlaup þessarar kempu
og ótrúlegt æðruleysi hennar og
þrautseigju í baráttu við illvíga sjúk-
dóma. Ég kann þá sögu ekki nema
að litlu leyti, en hef síðustu árin og
áratugina borið ómælda virðingu
fyrir ömmu minni, hetjunni, sem ég
heyrði aldrei kvarta yfir hlutskipti
sínu í lífinu eða erfiðum sjúkdómi
sem tók sinn toll, báða fæturna, svo