Morgunblaðið - 26.01.1999, Blaðsíða 34

MORGUNBLAÐIÐ
«t 34 ÞRIÐJUDAGUR 26. JANÚAR 1999
L
S
Utgefandi
1 vörn
„Ég vildi að Halldór væri jafnmikið
ólíkindatól í bókaútgáfu sinni og
í þessari grein. “
H
Eftir Þröst
Helgason
alldór Guðmunds-
son, útgáfustjóri
Máls og menning-
ar, skrifaði grein
hér í Morgunblaðið
síðastliðinn sunnudag sem hét
„Til varnar bókamarkaði". Þar
fjallar hann um skrif undirritaðs
í viðhorfsdálk 19. ágúst á síðasta
ári, sem nefndist „Um bók-
menntir og markað“ og einnig
minnist hann í upphafi greinar á
skrif mín í sama dálk um bók-
menntaverðlaun, sem birtist 5.
janúar síðastliðinn, í seinni
greininni var framkvæmd Is-
lensku bókmenntaverðlaunanna
gagnrýnd en að þeim standa ís-
lenskir bókaútgefendur. Halldóri
er mikið niðri fyrir í gi-eininni
VIÐHORF tomfíís.d
sem þetta
skrifar sé hinn
mesti aftur-
haldsseggur sem haldi því fram
að íslenskar bókmenntir séu
rústir einar vegna þess að hér á
landi lúti rithöfundar lögmálum
markaðarins í einu og öllu. Tii
þess að lesa þetta út úr fyrr-
nefndri grein um bókmenntir og
markað hefur Halldór hins vegar
þurft að horfa fram hjá nokkrum
mikilvægum atriðum.
Halldór hefur til dæmis þurft
að horfa fram hjá því að í grein-
inni er hvergi minnst á íslenskar
bókmenntir eða íslenskan bóka-
markað. Þar er hins vegar fjallað
á almennan hátt um áhrif mark-
aðarins á bókmenntasköpun í til-
efni af tveimur fréttum utan úr
heimi og fer meginhluti hennar í
að segja frá þeim. Annars vegar
er þar sagt frá fréttum um mjög
umtalaðan lista Random House
bókaútgáfunnar í Bandaríkjun-
um yfír hundrað bestu skáldsög-
ur aldarinnar ritaðar á ensku.
Forstjóri útgáfunnar hafði upp-
lýst að tilgangurinn með listan-
um hefði verið að koma skriði á
bóksöluna og komið hafði í ljós
að það voru ekki dómnefndar-
mennirnir sem röðuðu bókunum
á listann eftir gæðum heldur
ráðamenn hjá Random House.
Hins vegar var sagt frá viðtali í
Morgunblaðinu við rússneska
rithöfundinn Vyacheslav Ku-
priwanov, sem lýsti bágri stöðu
rithöfunda í Rússlandi eftir
markaðsvæðingu þar sem spurn-
ingin væri ekki lengur „Um hvað
má ég skrifa?“ heldur „Hvað get
ég fengið útgefíð?" Talað var um
ritskoðun markaðarins í þessu
samhengi. Einnig var talað um
að fagurfræði markaðarins bæði
um söluvænlega ásjónu frekar
en listræn og hugmyndaleg átök
og vitnað í orð Matthíasar Viðars
Sæmundssonar, bókmennta-
fræðings, um það efni. (Benda
má Halldóri á að lesa tilvitnaða
grein MVS, „Markaður, ríki og
bókmenntir", Myndir á sandi
1991, því þar er sett fram mun
ítarlegri og harðari gagnrýni á
markaðssjónarmið í bókmennta-
útgáfu en í grein undirritaðs. Sú
grein ætti að geta orðið Halldóri
tilefni til að skrifa margar grein-
ar til varnar markaðssjónarmið-
um.) Síðan var lagt út af hug-
mynd um bókmenntaorðræðuna
sem markaðstorg þar sem textar
eru samsettir úr tilvitnunum úr
eldri textum þannig að útkoman
verður alltaf „hið sama“. Að end-
ingu var svo talað um að það
væri eins og rithöfundar skrif-
uðu í kappi við dauðann. Það er
sem bók verði að koma annað
hvert ár, annars veslist menn
upp, deyi og gleymist. Hér hafði
ég reyndar nokkra íslenska höf-
unda í huga en ör útgáfutíðni
þekkist vissulega annarsstaðar í
heiminum.
Greinin er sem sagt fyrst og
fremst viðbrögð við áðurnefnd-
um fréttum utan úr heimi og
lýsir - reyndar með nokkuð
glannalegu orðalagi eins og
Halldór hefur komið auga á -
ástandi sem ríkir vissulega í
sumum bókmenntasamfélögum
þar sem rithöfundar eru ofur-
seldir lögmálum markaðarins.
Eins og Halldór veit manna best
njóta íslenskir rithöfundar sem
betur fer verulegra styrkja frá
ríkinu og eru því ekki seldir
undir duttlunga markaðarins í
einu og öllu. Undirritaður gerir
sér grein fyrir þessu - þótt Hall-
dór hafí greinilega enga trú á
því - og telur að þessir styrkir
séu gnmnforsenda fyrir blóm-
legu bókmenntalífi á jafnlitlum
markaði og hér. En þar með er
ekki hægt að segja að markað-
urinn hafi engin áhrif á það hvað
fæst útgefíð hér og þar með
hvað er skrifað. Halldór er
þeirrar skoðunar að markaður-
inn hafi lítil sem engin slík áhrif
hér á landi, ef grein hans er rétt
skilin, þau áhrif séu að minnsta
kosti ekki neikvæð. Eg er hon-
um ósammála og tel að mark-
aðshugsun í bókaútgáfu geti
meðal annars orðið til þess að
útgefendur forðist að taka
áhættu, til dæmis með útgáfu
nýstárlegra eða á einhvern hátt
ósöluvænlegra verka. I því sam-
hengi má minna á að því hefur
verið haldið fram af mér og
fleirum á undanförnum árum að
það skorti á hugmyndaleg og
listræn átök í íslenskum bók-
menntum. A nýliðinni bókaver-
tíð var reyndar óvenjumikil
gróska en það er kannski dæmi-
gert að þær bækur sem þóttu
hvað nýstárlegastar voru allar
gefnar út af litlu og framsæknu
forlagi sem nefnist Bjartur,
stóru forlögin voru á hefðbundn-
ari nótum.
Grein Halldórs er, að minnsta
kosti að hluta til, ágætis
málsvörn fyrir þá sem vilja
leggja áherslu á að bókaútgáfa
lúti lögmálum markaðarins. Að
mínu mati þarf að vinna gegn
áhrifum markaðarins á bók-
menntasköpun, það væri að
minnsta kosti háskalegt að loka
augunum fyrir þeim. Um þetta
hafa menn verið sammála lengi
hér á landi, eins og Halldór
bendir góðfúslega á í grein sinni.
Við ritun greinar sinnar hefur
Halldór kosið að horfa fram hjá
flestu því sem ég hef skrifað um
íslenskar bókmenntir á undan-
fömum árum - en mest af því
hefur verið afar jákvætt - og
gefa sér þá forsendu að ég telji
íslenska rithöfunda upp til hópa
skrifa vondar bókmenntir. Hann
kýs að taka vangaveltur mínar
frá síðastliðnu sumri um tengsl
markaðs og bókmenntasköpunar
úr samhengi og gagnrýna á til-
búnum forsendum en horfir fram
hjá einu gagnrýninni sem ég hef
sett fram á íslenska bókaútgef-
endur upp á síðkastið og kom_
fram í áðurnefndri grein um ís:
lensku bókmenntaverðlaunin. Ég
vildi að Halldór væri jafnmikið
ólíkindatól í bókaútgáfu sinni og
í þessari grein.
UMRÆÐAN/PROFKJOR
Hugsjónaeldur eða
sérhagsmunahyggj a
SÖGULEG tímamót
eru í aðsigi. Flokka-
kerfi sem á sér rætur í
stéttastj órnmálum
fyrstu áratuga þessar-
ar aldar er tekið að
riðlast. Við blasir að
þau tvö stjómmálaöfl
sem lengst hafa barist
fyrir velferð alþýðu
þessa lands, en sjaldn-
ast borið gæfu til þess
að snúa bökum saman,
eru á góðri leið með að
sameinast til átaka á
nýrri öld. Það boðar
gæfu og betri tíð. Með
því að losna úr gömlum
viðjum vantrausts og
tortryggni leysast úr læðingi öflugir
kraftar nýrra kynslóða, sem sam-
eiginlega munu halda á loft sígild-
um hugsjónum um frelsi, jafnrétti
og bræðralag.
Margir draga reyndar í efa að
stjórnmálin snúist um hugsjónir.
Sérstaklega þegar það blasir við
hvernig sérhagsmunahyggja verður
að ráðandi valdi. Þá víkja almanna-
hagsmunir og þjóðin bíður tjón af.
Sitjandi ríkisstjórn stendur vörð um
sérhagsmuni. Gjafakvótinn, virðing-
arleysi fyrir náttúru landsins og
nýtingu auðlindanna, svo ekki sé
talað um sjálft velferðarkerfið, færa
okkur heim sanninn um að stjórn-
mál eru stundum víðs
fjarri hugsjónum.
Nema sérhagsmunirnir
séu klæddir í búning
hugsjóna. Sá búningur
er oftar en ekki
auvirðileg blekking um
að lífshamingjan sé
sköpuð af og fólgin í
öllu sem telst til efna-
legra gæða. A því altari
er gjarnan fórnað
grundvallarmanngild-
um og mannlegri reisn.
Efnahagslegar fram-
farir og bætt afkoma er
ekki markmið 1 sjálfu
sér heldur tæki til
betra mannlífs. Bætt
mannlíf verður ekki mælt í krónum
og aurum heldur til hvers þær krón-
ur og aurar eru notuð. Þá reynir á
þroskaðar hugsjónir sem eiga sér
rætur í aldagamalli visku og siðferði
um félagslegt réttlæti og virðingu
fyrir öllum mönnum.
Sem formaður þingflokks jafnað-
armanna hef ég tekið virkan þátt í
því sameiningarferli sem staðið hef-
ur undanfarin misseri í nánu sam-
starfi við forystu Alþýðubandalags
og Kvennalista. Sú vinna hefur átt
sameiginlegar hugsjónir að leiðar-
ljósi. Sé ekki frá þeim hvikað mun
ekkert stöðva okkur. Við stökkvum
ekki yfir ána í tveim stökkum. Við
Bætt mannlíf verður
ekki mælt í krónum og
aurum, segir Rannveig
Guðmundsdóttir, held-
ur til hvers þær krónur
og aurar eru notuð.
þurfum því að þekkja bakkana svo
þeir láti ekki undan þegai' á reynir.
Þess vegna vil ég bjóða mig fram til
forystu fyrir Samfylkinguna í
Reykjanesi. Ég hef átt ánægjulegt
samstarf við Alþýðubandalagsmenn
og Kvennalistakonur ekki síður en
eigin flokkssystkin, sem unnið hafa
að undirbúningi sameiginlegs fram-
boðs. Frá mörgum þeirra hef ég
fengið dýrmæta hvatningu, sem ég
viljsakka fyrir.
I væntanlegu prófkjöri taka þátt
nítján baráttuglaðir einstaklingar
sem hafa hugsjónir og hafna sér-
hyggju. Reyknesingar eiga því
góðra kosta völ þegar þeir velja fólk
á lista Samfylkingarinnar 5. og 6.
febrúar næstkomandi. Ég hvet sem
allra flesta til að taka þátt í próf-
kjörinu og þeirri mótun sem nú er
hafin.
Höfundur er formaður þingflökks
jafnaðarmanna.
Rannveig
Guðmundsdóttir
Dómur kjós-
enda eftir
EINS og alþjóð veit
þá hefur Hæstiréttur
Islands fellt dóm yfir
núverandi kvótakerfi.
Eftir að hafa lesið dóm-
inn þá virðast flestir
meta hann á þann veg
að núverandi fiskveiði-
stjórnarlög stangist á
við stjómarskrá lýð-
veldisins og nægir þar
að nefna nýlega skoð-
anakönnun í DV, þar
sem mikill meirihluti
aðspurðra er óánægður
með viðbrögð ríkis-
stjórnarinnar við
dómnum.
Hver eru viðbrögð
ríkisvaldsins?
Margir hafa eflaust orðið hissa
þegar forystumenn stjórnarflokk-
anna túlkuðu dóminn í fjölmiðlum
stuttu eftir að hann kom fram. For-
sætisráðherra hafði allt á hornum
sér og reyndi að gera lítið úr dómn-
um og gaf tóninn fyrir það sem
koma skyldi. Dómurinn var óskýr
að hans mati, hugtakaruglingur hjá
Hæstarétti og síðast en ekki síst
reyndi hann að draga úr vægi
dómsins þar sem einungis fimm
dómarar hefðu komist að þessari
niðurstöðu en þeir hefðu örugglega
átt að vera sjö ef málið
hefði verið talið mikil-
vægt. Um þverbak
keyrði þó þegar for-
maður Framsóknar-
flokksins tjáði sig um
tíðindin. Hann lýsti
þeirri skoðun sinni að
til greina kæmi að gera
breytingar á stjórnar-
skrá til þess að tryggja
núverandi kerfi í sessi.
Það er í raun ótrúlegt
að þessi ummæli for-
mannsins skuli ekki
hafa vakið harðari við-
brögð en raunin varð á,
því slíkar breytingar á
stjórnarskrá hljóta að
fela í sér mismunun þegnanna.
Sumir lögspekingar halda því
fram að dómurinn snúist einungis
Kjósendur, segír Jón
Gunnarsson, eiga
næsta leik í málinu.
um 5. gr. laganna um stjórn fisk-
veiða og allir virðast sammála um
að dómurinn sé skýr hvað varðar
úthlutun veiðileyfa. Að úthlutun
sem byggi á því hverjir hafí átt skip
á viðmiðunarárum kvótakerfisins,
samrýmist ekki stjórnarskránni.
Með öðrum orðum þá megi ekki ein-
Jón
Gunnarsson
ungis úthluta veiðileyfum til þessa
ákveðna hóps heldur þui'fí jafnræði
að ríkja milli allra landsmanna.
Þegar síðan kemur að veiðiheimild-
unum sjálfum, þá byrja fylgismenn
kvótakeifísins að hártoga dóminn
og segja að ekkert í honum taki til
úthlutunar veiðiheimilda. Úthlutun
veiðiheimilda byggir á sama grunni
og úthlutun veiðileyfa gerði. Um
veiðileyfin og veiðiheimildirnar
hljóta því að gilda sömu lögmál og
ég hef enn ekki fengið á því viðhlít-
andi skýi'ingar hvernig annað geti
verið í lagi en hitt samrýmist ekki
stjórnarski'ánni okkar.
Hvað meina kjósendur?
Kjósendur gera þá kröfu til
stjórnmálamanna að þeir séu sam-
kvæmir sjálfum sér, en segi ekki
eitt og framkvæmi síðan eitthvað
annað. Þessi krafa er eðlileg og
sjálfsögð en eftir að hafa lesið með
skömmu millibili að mikill meiri-
hluti kjósenda sé óánægður með
viðbrögð ríkisstjórnarinnar við
dómi Hæstaréttar og um leið að
mikill meirihluti þeirra styðji þá
sömu ríkisstjórn þá hljóta að vakna
upp áleitnar spurningar. Þetta væri
skiljanlegt ef óánægja kjósenda
með háttarlag ríkisstjórnarinnar
snerist um eitthvað minniháttar
mál, en svo er ekki hér. Kjósendur
eiga næsta leik í málinu, ætla þeir
að festa núverandi kvótakerfi í sessi
með því að styðja stjórnarflokkana?
Eftir að sú staðreynd liggur fyrir,
að núverandi stjórnarflokkar ætla
að gera allt sem í þeirra valdi stend-
ur til að verja gildandi kerfi þá get-
ur ekki kjósandi sem greiðir þeim
atkvæði sitt í næstu kosningum
kvartað yfír keifínu, því ásetningur
ríkisstjórnarflokkanna í fiskveiði-
málum, hefur aldrei legið eins skýrt
fyrir og nú.
Sem betur fer er öllum íslending-
um 18 ára og eldri tryggður réttur
til að kjósa um það, hverjir fara með
stjórn mála á Islandi hverju sinni.
Atkvæði hvers og eins skiptir máli
og á sama hátt og við gerum þá
kröfú til stjórnmálamanna að orð og
athafnir fari saman þá hlýtur að
vera eðlilegt að við kjósendur ger-
um sömu kröfu til okkar sjálfra og
kjósum ekki þá stjórnmálaflokka
sem framkvæma hluti sem við erum
mjög ósátt við.
Höfundur er frnmkvæmdnstjóri
og stefnir á 2. sæti i prófkjöri
Samfylkingar i Reykjaneskjördæmi.