Alþýðublaðið - 25.05.1934, Blaðsíða 2

FÖSTUDAGINN 25. MAÍ 1034.
auþýðublaðið
[— ■'
2
Leiklistín og nazisminn.
Fjöldi þýzkra leikara er landilótta,
Hvers vegna hafa þessdr lista-
menn flutt burt úr Þýzkalandi?
— Séu pieár spurðir hvort þeim
hafi verið vísað úr landi, er
svarið — nei. Ef dagblöðunum
hefir samt sem áður orðið það
á, að segja eitthvað í pá átt, —
með því er auðvitað átt við da'g-
blöðdn utan þýzka ríkisins, þar
sem orðið er frjálst, — þá er þvií
mótmælt opinberlega.
Þriátt fyrir það, er það óhrekj-
anleguT sannleikur, að jafnt
mierkari leikarar, — sem vekja
mikla eftirtekt, og hinir smærri,
sem með hæversku standa í skjóli
hinna — hafa tekið saman pjönk-
ur sínar fyrir alllöngu síðan og
lagt út í veröldina í leit að nýju
verksviði — nýju ieiksviði.
Rás viðburðanna gerir það
stundum hyggilegast að þegja, —
vinna — bíða og sjá hvað setur.
Gyðingar skiija allra manna bezt
gildi þiessarar hyggilegu aðferðar.
— í stað þess að búast til and-
mæla, hurfu þieir í kyrþey yfir
landamærin og hófu leiksýningar
í framandi löndum, þar sem
lenginn spurði um þjóðerni þieirra
né trúarbrögð, hieldur að eins um
list þeirra. — Sannleikurinn mun
þó vera sá, að -enginn hefir b-ein-
línis vísað þeim á dyr í ríjki
Hitlers. Með einhuga tylliástæðu
sem afisökun, hafa þ-eir v-erið látn-
ir skilja það, að fyrst um sinn
yrði ekki óskað eftir þeim; í leiík-
húsi hanis „nýja“ Þýzkalands. Eða
hefir kanns-ke andað svo kalt um
þá í leákhúsunum, að sá svali
hafi hrakið þá burt frá því lífs-
starfi -og þeirri stöðu, sem þ-eir
v-oru búnir að ávinna sér með
hæfileikum viljakrafti og erfiðí
hálfrar eða h-eillar mannsæfi. —
Hver v-eit? — Það -er samt ekkf
svo að sjá, að þeir hafi yfir n-einu
að kvarta. — Og þ-eir gera þa-Ö
heldur ekki, — jafnvel þó margir
þeirra hafi yfirgefið þýzkaland
'mieð dauðan í hjartanu. — Þögn-
in er hættulegt vopn, — og þ-essir
rnenn s-em f-erðast þö-gulir borg
úr borg — land úr landi
heimsálfu úr h-eimsálfu — og
-opna að -eins munninn til að tala
orð skáldsins af 1-eiksviðinu —
eru ekki meðmæli með menning-
arástandi hins nýja þýzka þjóð-
skiþulags. Allir vita, hvers vegna
þeir h-afa horfið til hins uppruna-
lega tilveruforms leikaranna —
ferðalaganna. Allir vita, að hvar
sem þieir koma, -eru þieir land-
flótta frá þeim örlögum, sem
biðu þeirra.
Max R-einharth er sennilega sá
merkasti þ-essara manna, og hann
var sá fyrsti sem fór. — Þ-essi
giæsilegi leikhúsfursti sjlöst í hóp
með landflótta einvaldshenum,
sem áður voru dreifðir um
NorðUrálfuna. — Allur hinn ment-
aði heimur þekti hann; að því
1-eyti var honum auðveldast að
kveðj-a kóng -og prest. En að
hinu I-eytinu er það oft auðv-eld-
ara, að finna hæfil-egau stað fyrir
smámennin en stórmennin, ein-
úngis fyrir þá sök, að mikilm-enn-
in eru rúmfrekari, og meiri hætta
er á því, að þau skyggi á þá, sem
fyrfr eru, þar s-em þ-eir s-etjast að.
— En hvað um það! Reinharth
Mux Reinharcll.
varð ekki í vandræðum með
húsnæði fyrir leikuppsetn.iíngar
sí-nar. — Mussolini gerði boð -eftir
h-onum til að sýna Jónsmessu-
draum Shabespears í Fl-ore-ns.
Oxfiordh-áskólinn gerði honum til-
boð um að endurtaka þá sýningu
í háskólagarðinum. — Hátíða-
leikirnir, s-em þá átti að halda í
Salsburg — biðu hans. Þar hafði
hann hlotið sína fyrstu vígslu
s-em leikari. — En hinn ungi Max
Goldmann tók sér nafnið Rein-
harth, áður en hann byrjaði leik-
starf sitt í Berlínarborig. — Fann
hann kannske á sér, það sem nú
er fram k-omið?
I Salsburg sýndi hann „Sér-
hv-er“ (-eftir H-offmannsthahl) á
dómkirkjutiorginu. — ■ Alexander
M-oissi lék aðalhlutverkið. —
Hv-ort það var ætlun hans að
fara til París og sækja um að
fá franskan ríkisborgararétt, er
-ekki g-ott að segja. — Það er
svo margt talað. — En hitt -er
víst, að hann sýndi Strauss-oper-
ettun-a „Leðurblakan“ á Pigalle-
leikhúsiniu þar í b-org. — Það
1-eikhús befir gyðingurinn H-einry
Rothschild gefið Parisarboorg. —
Mætti -ekki ætla, að þessi frá-
bæri listamaður mundi víðar en
í París njóta stuðnings manna af
hans -eigin kynstofni til -vaxtar
og viðgangs hans h-eilögu list.
— Ekki væri það fjarri lagi að
álykta sv-o. —
Eitt af því fegursta í fari Gyð-
inga, er hjálpsemi þeirra hvers
til annars, þegar í -n-auðir rekur.
Um miðjia siðustu öld fullyrtu
antisemitiskir blaðamenn í Ev-
rópu -og Am-eríku, að hin al-
kunna franska 1-eikk-ona Rachel
ætti Gyðiugum að þakka meiri
partinn af frægð sinni. — 1 öll-
um b-orgum í Ameríku o-g Ev-
rópu, þar sem hún lék, fyltu Gyð-
ingar húsið á öllum hennar frum-
sýningum, og tóku henni með
dynjandi klappi -og fögnuði. —
Blaðamaður í Lundúnum, sem
tók málst-að hennar, áleit, að þeir,
sem öfunduðu hv-er annan -og
stæðu í d-aglegum illd-eilum inn-
an Evrópuleikhúsanna, ættu -ekki
að láta sér gremjast sú samúð
og hrifning, s-em þ-essi fagra og
gáfaða Gyðinga-listakona naut
meðal kynflokks síns, hvar sem
hún kom. Samheldni Gyðinga-nna
væri frekar öfundsv-erð -en á-
mælisverð. Og þ-essi sam-
heldnishugur rikir -enn meðal
Gyðinga. Þes-s vegna -er tæpast
neitt að óttast í l-eikhúsmálunum,
hv-orki fyrir' Reinharth né aðra
af þeim kynflokki. — En erfið
— og fyrir suma -er æfin aum-
leg í svipinn. —
Danmörk er fyrsta land álfunn-
-ar, sem hefir heiðurinn af því að
h-afa alið upp fyrstu merku leik-
konuna af Gyðingaættum. — Það
var Jóhanna Luis-e H-eiberg,
fædd Patges. — Opinberlega var
hún ekki talin Gyðingur. Enda
var hún það að eins í móð'ur-
ættina. En Rach-el — sem kom
frarn á sjónarsviðið í Frakklandi
rétt á eftir frú H-eiberg, tilheyrði
Gyðingakirkjunni til dauðadags.
Hennar upprunal-ega inafn var
Elise Felix, -en nafnið siem hún
gerði frægt var Rach-el, — það
dundi -eins og ísraeliskur lúðra-
þytur út yfir viða veröld. -—
Móðir frú H-eiberg bakaði epla-
ís-kífuf í ve.sölu tjaldi á „Bakkan-
um“ í Kaupmanuahöfn. Og f-or-
eldnar hinnar heimsfrægu Rachel
þku í lélegum vagni um þjóðvegi
Frakklands og léku fyrir bænd-
urna. Jóhanna Lyis-e Heiberg varð
miesta leikk-ona N-orðurlanda og
göfugasta kona danska ríkisins.
— Rachel hin franska endurnýjaði
'sorigarleiki Rachins á TéátreFran-
caise. Dugnaður h-ennar -og metn-
aður sprengdi þær hömlur, sem
fram aó þ-eim tíma höfðu hindrað
1-eikara í að fara 1-eikferðir til
ýmsra landa. — Án tillits ti-1
ólíkra ag mismuna-ndi tungu-
m-ála þjóðanna ferðaðist hún
lan-d úr landi með leikflo-kk sinn.
Hún vissi sem var, að góðri 1-eik-
li-st er jafn-auðið að ná tökum á
hugu-m manna, þó talað sé á
framandi tungumáli. Sarah Bern-
har-ht, sem lika var Gyðinga-
stúlka, tók hana sér til fyrir-
mynidar -og hrópaði hið þótta-
fulla kjörorð sitt: Quand mémie!
gegn öllum hindrunum ólíkra
tungumála.
Síðan hafa ótialmargir leikarar
sótt áhuga kjark o-g þ-olgæði til
þ-esisar-a gyðinglegu brautxyðjenda
í leiklistinni, og má í því sam-
bandi fyrst nefna frönsku 1-eik-
kon-una Elin-ore Duse.
Enn á ný eru Gyðingaleikar-
arnir I-eikurum annara landa fyr-
irmynid.
Rétt eftir að þ-essir geysilegu
lerfiðleikar skullu yfir þ-essa lieik-
ara Þýzkalands var • Frits Kort-
ner í Kaupmannahöfn, og af leik-
sviði Dagmar-leikhússdns sagði
h-an:n hi-n spakl-egu -orð, sem
Shak-esp-eare lætur Schylopk segja
um sambandið milli kristinna
manna og Gyðinga.
Elisab-et Bergner, - s-em ný-
lega var hafin til skýjianniai í B:er-
1-in, flakkaðji í fyrra um suður
á Balkan með lítiinn leikflokk.
Max Pallenberg, s-em án efa
má teljast vi-nsælasti sk-opleikani
Þýzkalands, fór til Austurríkis.
Fritzi Massary, sem e& -eftirsótt-
aista óperettusitjarnia Þjóðv-erja,
hefir verið í Budia-Pest. — Og
hvar er svo M-ods-si -og W-ernier
Krau-ss? Moissi sv-er og sárt við
1-eggur, að ekki sé einn dropi af
Gyðingablóði í æðum sínum, en
óvinjr hans staðhæfa, að nafnið
M-oissi sé komið af Mo-sies. Og -ef
han;n ekki eigi skilið að v-erða
landflótta fyrir Gyðingdóm sinn,
þá -eigi hann það þó margsinnis
skilið fyrir sinn socialistliska
hugsunarhátt. — Þá varð Moissi
í hen-diingskasti Itali. Siðan hefir
h-ann leikið á ítölSfcu í Florens og
Róm -og víðar. — Hvað sem aim
annað kann að v-era, hefir hann
ár-æði -og dugnað Gyðinga, þegar
þörf er á að láta hendur stand-a
frarn úr ermum. Werner Krauss
hefir ekkert sagt um -sínar á-
st-æður, en undirskrifaði samniing
til 5 ára við Burg-Ieikhúsið í
Wien. — Og þó Hitl-er 1-ofi nú
gulli og grænum skógum, lítur
-ekki út fyrir að einn merkasti
-og sérkennilega-sti „karkter“-leik-
ari Þýzkalands sé sólginn í að
k-oma heim aftur.
Allar þær margvlslegu skap-
raun,ir, s-em Gyðingar í Þýzka-
lan;d;i hafa orðið fyrir þessi síð-
ustu ár, hafa hl-eypt nýjum kjarki
og endurnýjuðum krafti í lista-
menn þessa kynflokks. Þ-eir hafa
neynst sem stálfjaðrir, sem að
víísu var hægt að beygja, en eitki
að brjóta. — Þ-etta sannar enn
þá ieinu sinni þanin gamla sann-
1-eika ,-að öll góð list —- og liista-
hæfíleikar — v-erður ekki brotið á
bak aftur, því þ-etta tvent er í
-eðfi sínu ódauðlegt og lifir því
alla sína mótstöðumenn. —
SMÁAUGLÝSINGAR
ALÞÝÐUBLAÐSINS
Vanti rúður, vinur kær!
vertu ekki hnugginn.
Hér er einn, s-em h-efir þær,
heill svo verði glugginn.
Járnvöruv-erzl. Björn & Marin-o,
sími 4128.
Sérverzlun með gúmmívörur
tll heilbrlgðisþarfa. 1. fl. gæði
Vöruskrá ókeypis og burðargjalds-
fritt. Srifíð G J Depotet, Post-
box 331, Köbenhavn V.
Allar almennar hjúkrunarvörur,
svo sem: Sjúkradúkur, skolköun-
ur, hi'tap-okar, hreinsuð bómull,
gúmmíhainzkar, gúmmíbuxur
hainda böm-um, bamap-elar og
túttur fás-t ávalt í verzluninni
„París“, Hafnarstræti 14.
H. B.
flyHi&gaveibfallið
í Palestína
fói friðsamleaa fiam.
Gijomgaverkfallmu í Palesjínii
Lauk swdegia í gœr, eins og til
sl'ó'ö, og kom hnergc ttl óeiröa.
Verkfallsmenn siendu nefnd
manna á fund bnezka stjórniarfull-
trúáns í gær, mieð tilmælum um,
áð banniniu á aðflutningi Gyðinga
til Palestínu yrði aflétt.
Briezk blöð í morgun segja, að
svarið til nefndarinnar muni hafa
verið á þá Ieið, að brezku stjórn-
arvöldin hefði þ-egar g-engið eins
langt og hægt væri í að 1-eyfa
Gyöingum að setjast að í Pal-es-
trnu, og með tilliti til innfæddra
manna væri ekki hægt að gera
Gyðingum fleiri ívilnanir. Ekki;
er kunnugt, hvað Gyðin-gar ætlast
fnekar fyrir, -en -einhverjar ákvarð-
anir munu s-ennil-ega v-erða tekn-
Ur á fundi verkfallsrað-sins í dag.
Zi-onistafúndur var haldinn í
Lon-don í gær, og þar samþykt
ásfcomn til brezku stjórnarinnar.
Frá Haifa kemur sú fregn, að
allmargir kommúnistar af ýms-
ium þjóðum hafi koimið þa,r í lánd
nú síðustu daga, og -er það s-ett í
samban-d við fyrirætlanir um
kommúnistiskan undirróður meðal
Gyðiin-ga í Palestínu.
Happdrætti
húsbyggingarsjóðs Fríkirkjunnar í
Reykjavik; upp hafa komið þessi
núrner:
1. nr. 3743 (saumavél).
2. — 0357 (spaðahnakkur).
3. — 5345 (rúmstæði með
fjaðradýnu).
4. — 3377 (legubekkur).
5. — 4551 (kaffistell)
6. — 2795 (legubekksteppi).
7. — 2652 (ávaxtastell).
VINNUFÖT handa börnurn og
fullorðnum, blá, rauð, lilla og
græn. Sokkabúðin.
SUNDFÖT allar stærðir og gerð-
ir í miklu úrvali. Sokkabúðin.
SPORTSOKKAR handa börn-
um og fullorðnum, fjöldi tegunda
frá 1,35. Sokkabúðin.
BARNASOKKAR, allar stærðir,
margir litir, frá 0,75. Sokkabúðin,
Laugavegi 42.
MIKIÐ ÚRVAL af nærfatnaði,
karla, kvenna og barna, úr ull,
silki, ísgarni,.tog baðmull. Sokka-
búðin.
FYRIR DÖMUR: Mikið og fjöl-
breytt úrval af Pilsum, Peysum
ogfBIússum. Sokkabúðin.
ELDAVÉL, göllnð, til sölu við
lágu verði. Uppl. Tysgötu 4 C,
uppi.
Útsvarskærur — skattakærur rit-
ar Jón Kristgeirsson, Lokastíg 5.
Útsvars- og skatta-kærur skrifar
Þorsteinn Bjarnason, Freyjugötu 16,
sími 3513.
Herbergi til leigu á Brekkui tíg
1.
Útsæðis-
kartöfiar
Og
matar~
kartöflur*
Handhafar miða þessara vitji vinn-
inganna til Nielsar Carlssonar,
Hverfisgötu 54.
ATH. Legubekkurinn er frá hús-
gagnavinnustofu Helga Sig-
urðssonar, Grettisgötu 21,
og teppið frá Marteini Ein-
arssyni & Co.
nýkomnar.
Lvg. 63, sími 2393.