Morgunblaðið - 07.03.1999, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 7. MARZ 1999 B 5
marka of mikið skilgreiningu sína á
því hvers konar líf leiði til hamingju
því leiðimar eru margar. Og ég held
að í dag sé viss tilhneiging til þess
að setja alla í sama mótið í stað þess
að skoða að hver er með sínu sniði.
Það á ekki að njörva menn niður í
eitthvert far sem þeir passa ekki í.“
Tónskáldið Jón Hlöðver spreytti
sig fyrst í leikhúsi. „Þegar ég kom
heim til Akureyrar eftir nám voru
Arnar Jónsson og Þórhildur Þor-
leifsdóttir starfandi hér hjá Leikfé-
laginu. Eg fór að vinna með félaginu
og sá til dæmis um tónlistina við Tú-
skildingsóperuna eftir Berthold
Brecht. Síðan gerðist það að Al-
þýðuleikhúsið var stofnað héma, á
þjóðhátíðardegi Bandaríkjanna, 4.
júlí 1975, en ég var í hópi stofnenda
þess og samdi tónlistina fyrir íyrstu
tvö leikritin, Kmmmagull og Skolla-
leik, eftir Böðvar Guðmundsson,
sem bæði slógu í gegn. Þau voru
sýnd ótal sinnum hér heima, síðar á
öllum Norðurlöndunum og loks tek-
in upp íýrir sjónvarp. Þessi leikrit
vora eiginlega upphafið á mínum
ferli sem tónskáld. Eg hafði að vísu
samið einhver lög en það var óveru-
legt.“
Hann segir pólitík vitaskuld hafa
tengst Alþýðuleikhúsinu, enda líti
hann svo á að leiklist og fleiri list-
greinar þurff að vera gagnrýnar á
umhverffð. „Eg held við megum
vera þakklát fyrii' lýðræði okkar
sem er opið fyrir gagnrýni og ég
held að einmitt svona leikhópar hafl
gríðarlega þýðingarmiklu hlutverki
að gegna, bara til að fólk fari að líta
á stöðu sína.“
Sjálfur afrekaði hann aldrei mikið
á sviði, en segist þó hafa fengið
nokkur hlutverk í æsku. „Ég man
fyrst eftir mér á sviði í barnaskólan-
um. Lék þá Gregor, aðaldverginn í
Mjallhvíti og dvergunum sjö. Ég
man einmitt eftir því að Soffía heitin
hjúki’unarkona sem átti að fylgjast
með velferð okkar og heilsu hafði
einu sinni miklar áhyggjur því ég
var með bullandi hita. Ég var mikið
sminkaður og svo stukku út svita-
perlur gegnum sminkið, og mér
fannst það afskaplega gott að hún
gaf mér kók og magnyl til að halda
mér gangandi!
Mesti kosturinn við annað hlut-
verk sem ég man eftir úr barna-
skóla var að ég borðaði súkkulaði í
hverri sýningu. Þetta urðu nokkrar
sýningar þannig að ég var mjög
heppinn með hlutverk það árið, en
þó ekki eins ánægður og efni stóðu
til þegar á leið. Eftir því sem sýn-
ingum fjölgaði fékk ég nefnilega sí-
fellt ódýrara súkkulaði! Á þeirri
fyrstu fékk ég mjólkursúkkulaði
með hnetum og rúsínum en í lokin
var þetta orðið hart og gamalt
suðusúkkulaði."
Hann segir aldrei hafa komið ann-
að til greina en fara í aðgerðina
stóru. „Skyntraflunanirnar vora að
aukast vegna þess að æxlið var á
þeim stað í höfðinu sem allir þessir
taugakjarnar - þessar boðstöðvar til
tauga líkamans - fara um. Og eftir
því sem þrengir meira að verða þær
óstarfhæfar. Þessu má líkja við raf-
magnstöflu þar sem þræðirnir renna
smám saman í eitt og allt leiðir út.
Það var því óhjákvæmilegt að fara í
aðgerð. Reyndar er ómögulegt að
segja hvort mér hefði hætt að
versna um tíma og þá hve lengi sú
þróun hefði stöðvast, en ekki var
hægt að taka neina áhættu með að
bíða. Ég fór auðvitað út í gríðarlega
áhættu með aðgerðinni en samt sem
áður var ekki hægt að treysta á að
sleppa henni. Upphaflega var ætlun-
in að gera aðgerðina með laser-
tækni, þá hefði ekki þurft að opna
höfuðið á mér, en æðagúlpurinn
reyndist orðinn of stór til að gera
slíka aðgerð. Ef læknar hefðu kom-
ist að þessu fyrr hefði sem sagt
kannski verið hægt að komast hjá
aðgerð, en þá er komið að þessu
stóra ef-i sem aldrei þýðir að tala
um. Menn eiga ekki að lifa í ef-um
heldur í núinu.“
Hann segist varla gera sér ljóst
hvernig best sé að lýsa því hvernig
honum varð við fréttirnar um hvað
amaði að honum og að framundan
væri þessi mikla aðgerð. „Ef fólk
verður fyrir því að detta útbyrðis af
bát og er skilið eftir í sjónum þá
reynir það að synda í land. Ef maður
lendir í alvarlegum sjúkdómi eða
öðra alvarlegu áfalli veltur frám-
haldið líka á því hvort hann hefur
kraft og vilja til að synda í land eða
lætur sig sökkva. Og þar spilar
margt inní; eigið upplag viðkomandi
og ekki síður umhverfí hans og sú
hvatning sem hann fær.“
Og hann segist heppinn maður
með fjölskyldu. „Konan mín, Sæ-
björg Jónsdóttir - kölluð Lalla -
hefur alltaf staðið vel við bakið á
mér og það getur verið úrslitaatriði í
svona tilvikum. Ég er líka ríkur
maður hvað varðar vini og afkom-
endur; ég á þrjú börn sem eru upp-
komin og er þegar orðinn fjórfaldur
Verð stund-
um var við
misskilin
elskulegheit
afi. Það er dálítið skemmtileg lífs-
reynsla að lifna þannig við á ný!
Vera kominn í afahlutverkið, sem
manni finnst nú stundum eins og
hlutverk pabbans."
Jón Hlöðver segir að eftir öll
sjúkdómsstríð og eftir að fram
koma alvarlegir skaðar sem sjúk-
dómar kunna að hafa valdið, eigi
menn sér erfiðar stundir. „En eiga
það ekki allir?“ spyr hann. „Auðvit-
að vorkennir maður sjálfum sér
stundum; finnst örlög sín slæm. En
er þetta ekki eins og með vatnsglas-
ið? Það er mikill munur á því hvort
menn segja að vatnsglas sé hálftómt
eða hálffullt og ég held að lykilatriði
í slíkum hugsunum varðandi sjálfan
sig, ef maður er útilokaður frá ein-
hverju, sé að hugsa þannig að sú
útilokun verði kannski til þess að
gefa möguleika á öðra sem maður
hefði annars aldrei gert. Ég fór
mikið á fjöll á sínum tíma og var
mikið úti í náttúranni. I dag hefur
áhuginn á því auðvitað ekkert
minnkað en ef ég sé stórt fjall sem
ég hef gengið á hugsa ég með mér:
þarna var ég! Eg hugsa ekki um að
ég komist ekki á toppinn framar.
Eg hef verið svo lánsamur að eiga
þess kost að upplifa ýmislegt, sem
ég er þakklátur fýrir. Ég fór til
dæmis í minnisstæða ferð til Kína,
árið áður en ég fatlaðist. Ferð sem
ég naut í ríkum mæli; var á ferða-
lagi í heilan mánuð og það var vel
tímasett - hefði ekki mátt skeika
árinu, svona eftir á að hyggja.“
Eftir aðgerðina sem fýrir hefur
Jón Hlöðver verið á fullu í alls kyns
félagsmálastússi. „Ég held ákveðna
hættu á því að þegar fólk lendir í
því að hæfni þess skerðist að ein-
hverju leyti, geri það samt kröfu til
sjálfs sín um að afkasta eins og það
gerði áður. Ég veit að ég þyrfti til
dæmis í raun að standa miklu meira
á bremsunni; ég tek alltaf of mikið
af mér af alls kyns verkefnum, en
ég hef bara aldrei kunnað að stíga á
bremsurnar. Það er vandamálið. Ég
hef þó gert mér grein fýrir því eftir
að ég fatlaðist og get ef til vill ekki
afkastað öllu sem ég vildi að gæði
þess sem maður gerir skipta meira
máli en magnið.“
Jón Hlöðver starfar mikið fýrir
Sjálfsbjörg, hann er í stjórn djass-
klúbbsins og situr einnig í stjórn
Félags áhugafólks um heimspeki.
Þá er hann í stjórn Gilfélagsins og
hefur verið frá upphafi. „Það týnist
alltaf eitthvað til. Áðalstarfið er svo
að semja og útsetja." Einum þætti í
daglegu lífi segir hann svo alls ekki
mega gleyma. „Endurhæfing er
fastur þáttur í tilveru minni. Ég er
á endurhæfingarstöðinni Bjargi hjá
mjög hæfum sjúkraþjálfurum. Svo
er ég í mjög ströngu líkamsræktar-
prógrammi þar, fjóram til fimm
sinnum í viku. Það er mjög mikil-
vægur þáttur, bæði til að styrkja
mig og í raun að bæta skerðinguna.
Ef það kemur fýrir að maður hnýtur
þá er það ekkert mál fýrst ég er í
svona góðri líkamlegri þjálfun.
Og svo má ekki gleyma félagslega
þættinum. Þar er ég mikið innan um
fólk, sem skiptir miklu máli. Og það
er sem betur fer að breytast að
eldra fólkinu sem kemur þarna
finnst það ekki vera nánast að eyða
tímanum við það að hressa upp á lík-
amann. Ég er trúaður á heilbrigða
sál í hraustum líkama og öfugt og
líkamleg hreysti er því mjög mikil-
væg fyrir fólk sem á við einhverja
erfiðleika að stríða. Það er geysi-
mikið atriði uppá andlega líðan að
vera vel á sig kominn líkamlega."
Veikindi eins og þau sem Jón
Hlöðver varð fýrir valda gífurlegum
breytingum hjá viðkomandi fjöl-
skyldu. „Ég segi stundum að þegai'
svona lagað gerist, að einhver veikist
og fer í aðgerð, sé það oft meira álag
á nánustu ættingja en sjúklinginn
sjálfan. Þegar fólkið bíður til dæmis
milli vonar og ótta meðan á aðgerð
stendur - flókinni aðgerð sem getur
tekið marga klukkutíma - veit sá
sem er í aðgerðinni ekki af neinu! Ég
er trúaður að eðlisfari og það gefur
manni ótrúlega margt þegar álagið
er mest; ég man til dæmis eftir því
hve ég fylltist mikilli ró jþegar ég fór
í þessa stóra aðgerð. Ég var í svo
góðu jafnvægi og fannst eins og ég
fengi styrk annars staðar frá.“
Nútíðarþrá í
stað fortíðarþrár
Hann segir að fyrst eftir áfall leiði
fólk hugann oft að því sem það var
að fást við áður og vonist til að geta
snúið til baka. Sé það hins vegar
ekki mögulegt „getur það verið eins
og að fara á milli heimsálfa eða yfir í
einhverja allt aðra vídd, þegar mað-
ur breytir um,“ segir hann. „En við-
komandi er engu að síður alltaf hann
sjálfur. Það má ekki gleymast. Ég
geri mér þó grein fyrir því að mönn-
um getur bragðið og veit að fólki
sem hefur ekki séð mig lengi bregð-
ur. Og nú er að koma upp kynslóð,
til dæmis barnabörnin mín, sem hef-
ur ekki séð mig nema eins og ég er
núna. Margir sem hafa reynt svona
miklar breytingar á lífinu, vita að
fólk skiptist gjaman í tvö horn; ann-
ar hópurinn þjappar sér meira að
manni, líklega fámennari hópur, en
stærri hópurinn reytist frá manni.
Og vináttan verður nánari hjá þeim
sem maður er í nánu sambandi við.
Maður hættir að hitta margt fólk,
til dæmis ýmsa sem maður um-
gekkst vegna starfs síns, og þannig
hverfa margir úr þessu daglega
mynstri, en líka er um ákveðna
hræðslu að ræða.“
Hann sagði fyrr í samtalinu marg-
ar leiðir að hamingjunni og kveðst
telja sjálfan sig mikinn hamingju-
mann. „Bæði ólst ég upp í mjög
ánægjulegri fjölskyldu og góðum
vinahópi. Rætur mínar hafa fengið
að nærast hér í þessu umhverfi og
innan um þetta fólk og ég finn ekki
annað en þær fái góða vökvun. Auð-
vitað koma ákveðnir tímar sem geta
verið erfiðir en annað væri í sjálfu
sér mjög óeðlilegt."
En skyldi hann sakna einhvers
sérstaklega, sem hann getur ekki
gert nú?
„Þetta er spurning um viðhorf.
Ég myndi sjálfsagt sakna margs, í
vissum skilningi, en ég held að það
sé alveg eins með þá sem fatlast og
aðra. Allir hljóta að sakna einhvers,
til dæmis barnæskunnar; margra
dýrlegustu stunda lífsins sem verða
á því skeiði. En ef menn leyfa sér
endalaust að sakna þess liðna geta
þeir ekki horft fram á veginn. Ég
held að menn eigi að temja sér að
þakka fyrir það sem þeir hafa öðl-
ast og fengið best. Menn eiga að
njóta minninganna en ekki sakna
þess liðna. Ég held að dálítið mikið
sé alið á nostalgíu, þrá eftir fortíð-
inni. Ég hrekk oft dálítið við þegar
ég heyri fólk, jafnvel um sjötugt,
tala um að bestu ár ævinnar hafi
verið þegar það var unglingar!
Aumingja fólkið! Besti tími ævinn-
ar á að vera tíminn hverju sinni!
Núið. Það er sá tími sem maður
getur haft áhrif á en engu er hægt
að breyta í fortíðinni. Þess vegna
ætti frekar að ala á nútíðarþrá og
jafnvel framtíðarþrá en þrá eftir
fortíðinni."