Morgunblaðið - 07.03.1999, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR 7. MARZ 1999
MORGUNB LAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 7. MARZ 1999 B 9
; rUJL/JLAlMJ ~
Bi
hendi
RAUÐA kross félögin á Norðurlöndum komu saman til
fundar í Moskvu í febrúar sl. til að ræða við fulltrúa rúss-
neska Rauða krossins (RRK) um hvemig best mætti bregð-
ast við þeirri neyð sem nú steðjar að Rússum. Anna Þrúður
Þorkelsdóttir, formaður Rauða kross fslands (RKÍ), og Sig-
rún Arnadóttir, framkvæmdastjóri, sátu fundina fyrir ís-
lands hönd. Þar undirrituðu fulltrúar norrænu félaganna
viljayfírlýsingu um samstarf og sérstakan stuðning við
rússneska Rauða krossinn. Einnig var gerður tvíhliða sam-
starfssamningur til þriggja ára milli RKÍ og RRK. Þar
skuldbindur RKÍ sig til að styðja neyðarhjálp í Rússlandi
og aðstoða við uppbyggingu Rauða kross starfsins þar í
landi.
Á fundinum kom fram að Norðmenn og Finnar hafa lagt
sérstaka áherslu á neyðarhjálp í Karelíu og Múrmanskaíja,
héruðum sem liggja að Finnlandi og Noregi.
Neyðarhjálp frá íslandi
íslendingar hafa þegar lagt nokkuð af mörkum til hjálpar-
starfsins í Rússlandi. Frá því í október 1998 og fram í febr-
úar í ár voru send þangað 549 tonn af gaffalbitum og frystri
loðnu. Óskað var eftir því við RRK að fiskinum yrði dreift í
norðvesturhéruðum landsins. Til Sankti Pétursborgar fóru
200 tonn, 127 tonn til Novgorod, 127 tonn til Pskov, 72,5 tonn
til Moskvu, 14 tonn til Arkangelsk og 8 tonn til Rizan og
Vologda. Raunvirði matvælanna mun vera rúmlega 36 millj-
ónir, þar af komu 14 milljónir frá ríkisstjóm íslands. Einnig
hefur RKÍ sent tvo gáma með 15 tonnum af notuðum fötum
sem dreift var í Moskvu og nágrenni. Allar þessar vörur eru
nú komnar í dreifíngu.
Að sögn Sigrúnar Árnadóttur, framkvæmdastjóra RKÍ,
var fiskurinn keyptur af Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna, ís-
lenskum sjávarafurðum, Íslandssíld og Fiskafurðum. Hún
sagði að fyrirtækin hafí öll gefíð rausnarlegan afslátt. Þá
hafí aðstoð SH við skipulagningu og samninga um flutninga
verið ómetanleg, þannig að peningamir nýttust eins vel og
hugsast gat. Eins hafí framlag ríkisstjómarinnar vegið
þungt.
Tröllauknar aðstæður
Á fundunum með RRK kom vel fram hve allar aðstæður
þarna eystra era tröllauknar á okkar mælikvarða. Landið er
17 milljónir ferkílómetra að stærð, nær yfir 11 tímabelti, og
þar búa 147 milljónir manna af 123 þjóðernum. Þjóðin
minnkar því fleiri deyja en fæðast.
Efnahagur landsins er í rúst og þjóðarframleiðsla hefur
minnkað. Hagur fjölda fólks hefur því versnað mikið undan-
farin ár. Um 29 milljónir Rússa eru á eftirlaunum og 90%
þeirra þurfa á félagslegri aðstoð að halda. Konur fara á eftir-
laun 55 ára og karlar 60 ára. Sautján milljónir manna era
undir fátækramörkum og fímm milljónir flóttamanna eru í
landinu, flestir Rússar sem flúið hafa frá fyrram sovétlýð-
veldum. Talið er að 70% þjóðarinnar þjáist af stöðugu álagi
vegna slæms efnahagsástands, félagslegs ástands og stjórn-
málalegs. Gengishrun rúblunnar í ágúst í fyrra hafði mikil
áhrif til hins verra á hag almennings og töldu menn að
ástandið í Rússlandi yrði erfitt næstu tvö árin. Skattar skila
sér illa til hins opinbera. Talið er að einungis fjórðungur
efnahagskerfisins sé á yfirborðinu og greiði skatta og opin-
ber gjöld. Helmingurinn sé í formi vöraskipta og fjórðungur-
inn á gráu svæði.
Menn greinir á um hvort raunverulegur vöruskortur sé í
landinu. I fyrra varð uppskerubrestur og ástandið er víða
slæmt í afskekktum byggðum. Mikill vandi hefur skapast í
norðausturhéraðum Síberíu og á Kamtsjatka-skaganurri.
Þar er byggðin mjög dreifð, oft hundruð kílómetra á milli
þorpa, og flutningskostnaður gríðarlegur. Nú er svo komið
að olía og ýmsar aðrar nauðsynjar munu gengnar til þurrð-
ar. Sjómenn eiga hvorki olíu á bátana né salt í aflann. ► 11
ÞRÁTT fyrir allar orðumar býr Taljana Grígoríevna við slæman aðbúnað. Hún deilir bilaðri snyrtingu og eldhúsi með tveimur öðrum fjölskyldum.
MAT skortir ekki í verslunum, en fólk hefur ekki efni á honum. Við brauðgerðarhús í Sankti Pétursborg var biðröð af fólki sem keypti ódýrt brauð.
+
„Veit ekki hvers
vegna ég þarf
nú að þjást“
hét, en sagðist kalla hann Borís.
Veggimir voru þaktir íkonum
og öðrum helgimyndum.
„Eg er íotluð eftir stríðið og
kemst ekki ein og óstudd niður
stigana,“ sagði Tatjana. „Þess
vegna verður að færa mér allt.“
Hún fær heimilishjálp, mat og
svolítið af lyfjum frá Rauða
krossinum.
í fremstu víglínu
Tatjana vildi sýna okkur
myndir úr stríðinu og dró upp
gulnað umslag. Á myndunum
mátti sjá unga konu hlaðna
viðurkenningum í hópi fleiri
orðuprýddra hermanna. Hún
vakti athygli okkar á mynd af
ungri stúlku í einkennisbún-
ingi-
„Þessi mynd var tekin þegar
ég gekk í herinn 1942, þá var ég
sautján ára gömul,“ sagði hún
stolt. „Ég var að deyja úr hungri
og komin nálykt af mér. Systir
mín sagði mömmu að fleygja
mér út því ég væri dauðadæmd,
en það vildi hún ekki. Mér var
komið í Sankti Péturs og Páls
virkið þar sem ég braggaðist og
komst til heilsu. Eftir það vann
ég sem hárgreiðslukona en gekk
svo í herinn 1942 og þjónaði í
fremstu víglínu.“
Tatjana barðist með 12. her-
deild allt til stríðsloka. Líkt og
aðrir íbúar Leningrad fór Ijöl-
skylda hennar ekki varhluta af
hörmungunum. Faðir Taljönu
féll 1943 á vígvellinum og bróð-
ir hennar dó úr hungri 1944, þá
tvítugur. Hörmungar Len-
ingradbúa voru miklar og
skorturinn slíkur að fólk dró
fram lífið á einum fimmta af því
sem talið er eðlileg næringar-
þörf. Dæmi voru um mannát á
þessum hörmungartímum og
fólk lagði sér ýmislegt annað til
munns sem ekki þykir allajafna
mannamatur.
Erfitt að komast af
„Það er mjög erfitt að komast
af fyrir gamalt, fólk í dag,“
sagði Tatjana. „Ef ég kaupi
mér lyf verð ég að neita mér
um mat, ég get ekki keypt
hvort tveggja á eftirlaununum.“
Hún fær þó aðeins ríflegri eftir-
laun en almennt gerist fyrir það
að búa í Sankti Pétursborg og
að vera eftirlaunahermaður.
Við báðum um að fá að sjá
orðumar. Tatjana var svolitla
stund að rilja upp hvar hún
hafði falið orðukassann. Loks
fannst hann grafinn undir rúm-
fötum inni í skáp, enda um
hennar mestu gersemar að
ræða. Kassanum fylgdi mappa
með skrautlegum skjölum. Við
hjálpuðum henni að raða á sig
orðum en fljótlega varð ljóst að
ekki var pláss framan á peys-
unni fyrir allar orðumar. Það
varð því slatti eftir í kassanum.
En skyldi vera nokkur leið að
bera saman ástandið nú og
stríðsárin?
„1 stríðinu vissum við hvers
vegna við þjáðumst og fyrir
hvað við fórnuðum lífinu, en ég
veit ekki hvers vegna ég þarf
að þjást nú,“ sagði Taljana.
„Draumur minn er að fá að búa
eins og manneskju sæmir síð-
ustu dagana áður en ég dey. Ég
er mjög lasburða og búin að
skrifa öllum mögulegum yfir-
völdum og biðja um hjálp, en
fæ neitun eða þá engin svör.
Vonandi getur heimsókn ykkar
orðið til að ýta á ráðamenn svo
ég fái góða úrlausn minna
mála.“
Tatjana Grígoríevna á fleiri
orður en hún getur borið með
góðu móti. Hún er 74 ára og
barðist gegn Þjóðverjum í um-
sátrinu um Leningrad, eins og
Sankti Pétursborg hét um hríð.
Umsátrið stóð í 900 daga og
hefur verið áætlað að allt að því
ein milljón manna hafi orðið
hungurmorða og nokkur
hundruð þúsund fallið fyrir
byssukúlum og sprengjuregni.
Til samanburðar má nefna að
samanlagt manntjón Banda-
ríkjamanna og Breta í síðari
heimsstyrjöldinni var tæplega
800 þúsund manns.
Tatjana býr í einu herbergi á
þriðju hæð í bæjarblokk. Her-
bergi Tatjönu er í Ijögurra her-
bergja íbúð þar sem búa tvær
fjölskyldur auk hennar og deila
með sér eldhúsi og snyrtingu.
Salemið hefur verið bilað í ár,
ekkert baðherbergi er í íbúð-
inni né heldur heitt neysluvatn.
Við vomm í fylgd heima-
hjúkmnarkonu frá Rauða
krossinum sem vitjar Tatjönu
daglega. Stigagangurinn var
ákaflega nöturlegur, óupplýst-
ur og ómálaður. Groddalegir
ofnar, soðnir saman úr svemm
römm, megnuðu ekki að slá á
ískalda nepjuna sem lagði inn
um brotnar rúðumar. Það
þurfti lengi að beija á hurðina
að íbúðinni, áður en Tatjana
opnaði. Það kom í ljós að þetta
var ytri hurð af tveimur og sú
innri vandlega bólstmð til að
einangra gegn kuldanum.
„Hér er svo kalt að ég verð
að sofa undir sæng og þremur
teppum,“ sagði Tatjana og sett-
ist kafdúðuð á rúmstokkinn.
Við hliðina á henni kúrði hund-
ur sem barnabam hennar á.
Ekki vissi hún hvað hundurinn
TATJANA sauð niður gúrkur í haust til vetrarins.