Morgunblaðið - 28.03.1999, Qupperneq 16
16 SUNNUDAGUR 28. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Dido og fjár-
sjóður fornbóka-
verslunarinnar
Tónleikar í Seltjarnarneskirkju í kvöld
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
VIERA Manásková organisti við nýja orgelið í Seltjarnarneskirkju. Gestum gefst kostur á að heyra hljóminn
í nýja orgelinu á tónleikum í kvöld kl. 20.
Lítið orgel og stórt
NÝTT kirkjuorgel var vígt í Sel-
tjarnameskirkju síðastliðinn sunnu-
dag. Það er nítjánda orgelið sem
Björgvin Tómasson smíðar á Is-
landi. Orgelið var vígt af organista
kirkjunnar, Vieru Manáskovu.
Viera Manásková útskrifaðist
sem organisti árið 1990 og hefur
verið organisti Seltjamarneskirkju
síðan 1994. Hún er frá Tékklandi en
frá því í janúar hefur hún verið í árs
námsleyfi frá kirkjunni til að stunda
nám í háskóla sem kenndur er við
tékkneska tónskáldið Leos Janácék
í næststærstu borg Tékklands,
Bmo. Vegna komu nýja orgelsins í
kirkjuna hefur hún þó verið meira
og minna á Seltjarnarnesi að undir-
búa vígslu þess og tónleika sem
halda á til heiðurs þess í dag,
pálmasunnudag, kl. 20.
„Á efnisskránni eru tvö ólík
verk,“ segir Viera þegar hún er
spurð um tónleikana. „Bæði verkin
era messur en annað er rómantískt
og ríkt af fantasíu og það er eftir
franska tónskáldið Louis Vieme og
heitir Messe Solennelle. Það er
skrifað fyrir kór og tvö orgel og
þegar nýja orgelið kom í húsið datt
mér í hug að nú væri tækifærið til
að nota bæði orgelin, það gamla og
nýja. Við spiluðum hluta af þessu
verki fyrir tveimur áram og þá að-
eins með gamla orgelinu, því litla.
Kórinn og orgelið skipta verkinu á
milli sín og stóra orgelið sér um for-
spil og millispil en litla orgelið fylgir
kómum og endurtekur þemu frá
stóra orgelinu. Tveir organistar
spila með okkur því ég sé um að
stjóma flutningnum. Eiginmaður
minn, Pavel Manásek, spilar á stóra
orgelið og á litla orgelið spilar
Lenka Matéova.
Seinna verkið heitir Missa
Dolorosa. Það er eftir ítalskt tón-
skáid, Antonio Caldara, og er skrif-
að í barokkstíl fyrir kór, einsöngv-
ara og kammersveit. Lítil orgel era
oftast notuð í kammertónlist en
vegna þess hvað okkur iíkaði vel við
hljóminn ákváðum við að nota það
stóra. Konsertmeistari verður
Szcymon Kuran og einsöngvarar
þau Elísabet Eiríksdóttir sópran,
Alina Dubik mezzósópran, Snorri
Wium tenór og Loftur Erlingsson
bassi. Pavel Manásek spilar á orgel-
ið og sjálf mun ég stjórna.
Ég valdi efni tónleikanna með
það í huga að verið væri að halda
hátíð vegna komu nýja orgelsins og
þess vegna ættu allir sem starfa að
tónlist hér í kirkjunni að vera með.
Um leið og gestir tónleikanna
hlusta á orgelin og kórinn ættu þeir
að fá góða mynd af orgelinu.
Kór kirkjunnar er lítill og þess
vegna er svo gaman að láta hann
flytja óþekkta og sérstaka hluti.
Messumar tvær hafa ekki áður ver-
ið fluttar í tónleikaformi á Islandi
en það vill oft brenna við að kórar
flytji sömu verkin. Þess vegna er
spennandi að grafa upp verk sem
ekki hafa áður verið flutt hér á
landi. Ég mun einmitt nota tímann
vel í námsleyfinu til að hlusta á tón-
hst og sanka að mér nótum að verk-
um sem hægt verður að flytja
seinna meir.
Stóra orgelið er alveg meiriháttar
og fyrir mér persónulega eru runnir
upp nýir tímar með tilkomu þess.
Litla orgelið er lítið, án pedals og
með fjóram röddum en stóra orgelið
er með pedal og er sautján radda.
Nú verður hægt að spila fjölbreytt-
ari tónlist í kirkjunni. Ég lærði á
stórt orgel og því hef ég ekki fyrr en
nú getað notað allt sem ég hef lært.
Til að sem flestir geti haldið upp
á komu nýja orgelsins í kirkjuna
verður aðgangur að tónleikunum
ókeypis, þeir era hátíð fyrir alla,“
sagði Viera Manásková að lokum.
Pípuhöll tónanna í Seltjarnames-
kirkju bíður eftir gestum sínum.
ERLEJVDAR
REKIIH
Spcnnusaga
ÁRITUN DAUÐANS
„DEATH’S AUTOGRAPH"
eftir Marianne MacDonald.
HarperPaperbacks 1999. 335 síður.
NÝIR spennusagnahöfundar era
sífellt að koma fram og einn af þeim
er Marianne MacDonald sem fyrir
tveimur áram sendi frá sér sína
fyrstu bók, Áritun dauðans eða
„Death’s Autograph“, er kom út í
þessum mánuði í vasabroti hjá
HarperPaperbacks. Eftir að hafa
lesið nokkra af þessum nýju höf-
undum, þeir skiptast nokkuð jafnt í
karla og konur, verður ekki sagt að
spennusagnageirinn hafi auðgast
veralega af skrifum þeirra. Enda
kannski ekki nema von. Þeir era,
líkt og MacDonald, að þreifa fyrir
sér með stíl og söguefni og persón-
ur og eiga kannski eftir að skapa
sér sérstöðu og kannski hverfa fyrir
fullt og fast; undantekningin er
Tam Hoskyns. Það verður fróðlegt
að fylgjast með henni í framtíðinni.
Hin fágaða breska hefð
Þessi fyrsta bók Marianne
MacDonald hefur nokkur einkenni
leitandi höfundar. Hún er óþarflega
löng og fullupptekin af aðalpersón-
unni til þess að frásögnin verði
veralega spennandi en sagan er
ágætlega skrifuð og það er látlaus
húmor í henni og geðþekkt and-
rúmsloft hinnar fáguðu bresku
spennusagnahefðar. Höfundurinn
sækir í hana bæði söguefni sitt og
persónur. Þó er MacDonald fædd í
Ontario og bjó þar þangað til hún
var tvítug. Hún flutti til Bretlands
og sótti skóla í Oxford og starfaði
lengi við fræði sín áður en hún
ákvað að láta gamlan draum rætast
og gerast rithöfundur.
Líklega er að vænta fleiri bóka
frá henni um fombókasalana og
feðginin Dido og Barnabas Hoare.
Þau reka af merkilegri leti fom-
bókaverslun í London, sem ekki er
opin á mánudögum, sáralítið á
morgnana, þegar Dido, sem sér um
rekstur verslunarinnar, liggur í
baði, sáralítið á daginn, því þá er
Dido að rannsaka undarlegt mál
sem borist hefur inn á borð til henn-
ar og eiginlega ekkert þar á milli
því brotist hefur verið inn í bóka-
búðina og það tekur tímann sinn að
koma á röð og reglu á ný. Þeir örfáu
viðskiptavinir sem smeygja sér inn
þá örskotsstund sem búðin er opin
og ekki í rúst, kaupa aldrei neitt.
Dido og Barnabas gætu auðveldlega
gert sig gjaldþrota á viku miðað við
vinnulagið.
Fomleg saga
En Dido hefur líka margt meira
að gera en hanga í búðinni. Gamall
kærasti hennar og heldur ólánlegur
kemur að máli við hana og vill fá
vinnu. Skömmu síðar lætur hann líf-
ið. Brotist er inn í fombókabúðina
og Dido og Bamabas koma sér sam-
an um að búðin geymi eitthvað sem
einhverjum þykir þess virði að
myrða fyrir þegar gamall viðskipta-
vinur þeirra frá Bandaríkjunum
lætur lífið við mjög gransamlegar
kringumstæður. Hvað það er sem
búðin geymir er lengi vel fullkomin
ráðgáta en Bamabas og Dido kom-
ast brátt að hinu sanna.
Sagan gerist í nútímanum en
þess sér hvergi merki. Hún gæti
þess vegna verið frá síðustu öld svo
fullkomlega laus er hún við nútíma-
tækni og hugsunarhátt. Allt í henni
er á einhvem hátt fomlegt og mað-
ur hreinlega undrast þegar kemur
fyrir bifreið í henni eða farsími. Það
er einn af kostum hennar. Einnig er
margt gott í sambandi tvíeykisins
Dido og Bamabas, einkum hin þrá-
láta ofsaleti og sælan í lífsbaráttu
sem gerir engar kröfur um inn-
komu.
Klisjumar era einnig fyrir hendi
eins og heimiliskötturinn, sem
nefndur er Spock eftir geimveranni,
ástarsamband við lögreglumann og
illmenni sem manni stendur ekki
nokkur stuggur af. Sagan er helst
til of löng eins og áður sagði og í
henni of miklir útúrdúrar til þess að
halda manni vakandi við efnið en
það era líka í henni spor eftir höf-
und sem óhætt er að fylgjast með í
framtíðinni.
Arnaldur Indriðason
André Prévin, hljómsveitarstjórinn þekkti, semur sína fyrstu óperu
Segir sópranröddina
í sérstöku uppáhaldi
ANDRÉ Previn hefur verið gagn-
rýndur fyrir að dreifa kröftum sín-
um of víða. Hann hefur fyrir löngu
unnið sér frægð fyrir píanóleik sinn,
sem og fyrir þau verk sem hann
hefur samið og
ekki síst fyr-
ir hljómsveitar-
stjóm. En nú
hefur Prévin
loks tekið skrefið
til fulls og samið
ópera. Og við-
fangsefnið er
ekki af lakara
taginu, Prévin
hefur samið tón-
listina við libretto Philips Littells,
sem byggt er á hinu sígilda leikriti
Bandaríkjamannsins Tennessee
Williams Sporvagninn Gimd eða á
frammálinu A Streetcar Named
Desire.
Prévin hefur um langt árabil
langað til að semja óperu en vantaði
ávallt viðfangsefni sem honum
fannst nægilega spennandi. Þegar
stjómendur óperannar í San
Francisco stungu upp á A Streetcar
Named Desire ákvað Prévin loks að
láta til skarar skríða og afrakstur-
inn mátti síðan líta augum þegar
óperan var frumflutt í San
Francisco í september síðastliðnum.
I grein í aprílhefti tímaritsins
Gramophone segir að viðtökur
gagnrýnenda hafi verið blendnar,
eins og við mátti búast. Gagn-
rýnendur á vesturströndinni voru
lítið hrifnir af verkinu, bandarisku
stórblöðin voru öllu jákvæðari í sín-
um dómum og loks vora erlendir
fjölmiðlar hinir ánægðustu. Gekk
Paolo Isotta, gagnrýnandi Corriere
della Sera, svo langt að útnefna
Streetcar Named Desire „allra
bestu ópera sem samin hefur verið
síðasta aldarfjórðung“. í það heila
vora dómar nægilega góðir til að
Prévin hafði þegar uppi áform um
að setja óperana upp á fjöldamörg-
um stöðum bæði í Bandaríkjunum
og erlendis.
Hefur hlotið íjölda
viðurkenninga
Prévin er margt til lista lagt og
hann hefur hlotið ýmiss konar við-
urkenningar fyrir afrek sín á sviði
tónlistarinnar. Hann hefur hlotið
KBE-orðu bresku krúnunnar og í
fyrra fékk hann Kennedy-verðlaun-
in fyrir ævistörf í þágu lista og
menningar. Jafnframt hefur Prévin
fengið alls fjóra Oskara fyrir tón-
listarstörf í tengslum við kvikmynd-
imar Irma La Douce, My Fair La-
dy, Porgy and Bess og Gigi. Síðast
útnefndi tímaritið Musical America
hann tónlistarmann ársins.
Prévin fæddist Andreas Ludwig
Priwin í Berlín í Þýskalandi en hélt
snemma til Hollywood og sló í gegn
sem djasspíanisti. Seinna sneri
hann sér að hljómsveitarstjórn og
vinnur reglulega með mörgum sin-
fóníuhljómsveitum víðsvegar um
heiminn. „Einhvers staðar í þessu
viðtali," segir Prévin í samtali við
Gramophone, „vil ég að komi fram
hversu mjög ég dái Lundúnasinfóní-
una. Ég nýt þess mjög að vinna með
henni. Samstarf okkar á sér 25 ára
sögu, og þessi samvinna snýst ekki
bara um tónlistina heldur á ég líka
frábær persónuleg samskipti við
þetta fólk... ekkert annað í lífi mínu
veitir mér sambærilega hamingju."
Streetcar Named Desire Prévins
er sögð harla evrópsk í anda og
margir hafa bent á að sjá megi áhrif
Þjóðverjanna Strauss og Bergs.
Prévin sagði í viðtölum áður en
óperan var framflutt að hann hefði
sérstaklega lagt sig fram um að
semja óperana ekki með bakgrann
sinn í djassi í huga, þrátt fyrir að
sagan gerist reyndar í New Orleans
í suðurríkjum Bandaríkjanna. En
Prévin tekur fram að tónlistarverk
sé ekki hægt að semja í tómarúmi.
„Ég ætlaði ekki sérstaklega að
skrifa ópera með djassívafi en ég
ákvað heldur ekki sérstaklega að
semja tónlist sem ætti ekkert skylt
við djass.“
Vildi fyrst ekki taka hljómsveit-
arsfjórnina að sér sjálfur
Eftir að San Francisco-óperan
hafði stungið upp á verki Tennessee
Williams var engin spurning um að
Prévin skrifaði sína fyrstu óperu.
Verr gekk forystumönnum óper-
unnar hins vegar að telja Prévin á
að stýra sjálfur hljómsveitinni við
flutning óperannar, enda hefur
hann aldrei stýrt óperu áður. „Þrír
klukkutímar! Það er fjandi langur
tími að standa og stjórna tónlistar-
verki, sama af hvaða gerð það er,“
segir Prévin og dæsir. Hann segir
að samning verksins hafi tekið hann
tvö ár. „Ég þurfti sífellt að hlaupa
frá verkinu til að sinna hljómsveit-
arstjórninni."
Gramophone segir þessa fyrstu
óperu Prévins ekki fullkomna en að
honum hafi tekist að uppfylla fram-
skyldu óperahöfundar: að skapa
fjölda vel skilgreindra persóna
hverri sína sérstöku rödd sem þó
fara vel saman í heildstæðu verki.
Prévin er þegar farinn að huga að
næstu óperu sinni og eins og í
Streetcar Named Desire er hann
staðráðinn í að leyfa sópran-rödd-
inni að njóta sín. Prévin segist sér-
staklega hrifinn af söngkonunni
Renée Fleming, sem söng hlutverk
Blanche í Streetcar Named Desire.
„Þegar ég sem tónverk vil ég vita
fyrir hvem ég er að semja það,“
segir Prévin. „Ég kann ekki að
semja út í loftið. Ef Renée segði við
mig „semdu!“ gæti ég hins vegar
ekki beðið eftir því að hefjast
handa.“
Hljómsveitarstjórinn þekkti seg-
ist einfaldlega heillaður af því að
heyra tvær sópransöngkonur syngj-
ast á. „Ég losna aldrei undan áhrif-
um Richards Strauss."
André
Prévin