Morgunblaðið - 28.03.1999, Side 28

28 SUNNUDAGUR 28. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
10-20% barna á aldrinum 0-18 ára eiga við geðræn vandamál að stríða.
Vandi geðsjúkra
IDRÖGUM að langtímaá-
ætlun í heilbrigðisþjónustu
sem kynnt voru á heil-
brigðisþingi í vikunni, kem-
ur meðal annars fram að
stefnt er að því að geðheil-
brigðisþjónusta nái árlega til 2%
bama á aldrinum 0-18 ára. Þessi
þjónusta náði einungis til 0,4-0,5%
af hópnum árið 1997. Innan geðheil-
brigðisþjónustunnar fagna menn
þessari ákvörðun, því almennt er
viðurkennt, að 2% bama verði að
hafa aðgang að sérhæfðri geð-
læknaþjónustu eins og þeirri sem
veitt er hjá barna- og unglingageð-
deild Landspítalans (BUGL).
Ólafur Ó. Guðmundssson, yfír-
læknir BUGL, segir að taka þurfí
tillit til að böm og unglingar séu
hlutfallslega fleirí hér á landi en á
hinum Norðurlöndunum eða þriðj-
ungur á móti fimmtungi þar. „Þörf-
in fyrir þjónustuna hlýtur því að
endurspeglast í hversu ung íslenska
þjóðin er,“ segir hann.
Meðferðin sjálf getur verið kostn-
aðarsöm vegna þess fjölda fag-
manna sem þurfa að koma að mál-
um og oft þarf meðferðin að standa
yfír í langan tíma. Þetta geta verið
úrræði eins og einstaklingsmeðferð,
röð viðtala, leikmeðferð fyrir yngstu
börnin, iðjuþjálfun, hópmeðferð, fé-
lagshæfniþjálfun í hópi eða fjöl-
skyldumeðferð.
„Þama vantar klárlega úrræði.
Margir hafa einnig bent á að gera
þurfí klínískum sálfræðingum kleift
að komast inn í niðurgreiðslukerfí
Tryggingastofnunar, sem mun vera
til skoðunar og myndi létta á. Við
höfum fjölmörg dæmi um að efnalít-
ið fólk hefur ekki fjármagn til að
leita sér þessarar aðstoðar, þar sem
þarf að greiða fyrir hana að fullu.
Varðandi innlögn skortir fyrst og
fremst möguleika til bráðainnlagna
unglinga í bráðum geðrænum vanda
og hins vegar langtímameðferð ung-
linga.“
Heilsugæslan góður kostur
Þegar geðheilsuvandi kemur upp
hjá barni er fyrsta spumingin sem
vaknar hjá fólki hvert eigi að leita.
Rannsóknir sýna að 10-20% barna á aldrin-
um 0-18 ára eiga við geðræn vandamál að
stríða og 5-10% þurfa aðstoð árlega.
Margra mánaða bið getur verið eftir grein-
ingu og á meðan hlaða vandamálin utan á
sig. Olafur O. Guðmundsson yfirlæknir
sagði Hildi Friðriksdóttur að hann teldi
rétt að efla starfsemi heilsugæslunnar;
mynda þar öflugt teymi, þar sem barnageð-
læknar og aðrir sérfræðingar í geðsjúkdóm-
um gætu verið ráðgefandi. Hann varpaði
einnig fram spurningunni, hvort skólasál-
fræðingar ættu ekki fremur að tilheyra
skólaheilsugæslunni en fræðsluyfírvöldum.
Ólafur segir að beinast liggi við að
leita til þeirra sem næstir em eins
og heilsugæslunnar eða sérfræði-
þjónustu í tengslum við leikskóla
eða skóla.
„Heilsugæslan er hins vegar ekki
vel í stakk búin til að taka á þessum
vanda. Stöðvamar era oft undir-
mannaðar, heilsugæslulæknar hafa
ekki nægilegan tíma og þar vinna yf-
irleitt ekki sálfræðingar né félags-
ráðgjafar. Tilhneigingin er því að
vísa vandanum snemma frá sér til
sérfræðinga á stofum eins og bama-
lækna, sérfræðinga í þroskafrávik-
um og einstaka barnageðlækna.
Framboð á þessari þjónustu er mjög
takmarkað og þeir sem sinna þessu
era annaðhvort hættir að taka við
málum eða þeir krefjast ítarlegri til-
vísana. Þarna má segja að fyrsti
hlekkurinn í keðjunni sé slitinn.
Með grannskólalögum frá 1995
og reglugerð um sérfræðiþjónustu
frá 1996 er kveðið á um, að hlutverk
sérfræðiþjónustu skóla sé að greina
476 ný tilvik í fyrra
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
ÓLAFUR Ó. Guðmundsson, yf-
irlæknir barna- og unglingageð-
deildar Landspítala, segir að
tengja þurfi starfsemi deildar-
innar beint við spítalaþjónustu.
og veita ráðgjöf í tengslum við
greiningu. Hins vegar hafa yfír-
menn fræðsluyfirvalda sagt að skóli
sé kennslustofnun en ekki meðferð-
arstofnun. Þeir era þar með að ýta
þessum vanda svolítið frá sér.
Mitt svar við því er einfaldlega,
að tengja þurfi þessa þjónustu
heilsugæslunni, sem er þá meðferð-
arþjónusta. Það má alveg velta því
fyrir sér hvort skólasálfræðingar
ættu ekki frekar að tilheyra skóla-
heilsugæslu en fræðsluyfirvöldum.
Þannig gætu þeir myndað öflugt
teymi á heilsugæslunni þar sem
bamageðlæknar og aðrir sérfræð-
ingar í geðsjúkdómum barna gætu
verið ráðgefandi og komið inn í þá
vinnu,“ segir Ólafur.
Að sögn Ólafs er þyngstu málun-
um eðlilega vísað til barna- og ung-
lingageðdeildar. Hann tekur fram,
að þeim tilvísunum hafi sífellt fjölg-
að á síðustu áram og einna mest í
Ólafur segir það miður, að biðtími
sé svo langur, því sú meðferð sem
beitt er hafí í flestum tilfellum skil-
að góðum árangi-i. „Við höfum feng-
ið góð viðbrögð frá foreldrum og
skólum þar sem í flestum tilvikum
er hægt að snúa þróuninni til betri
vegar. Við höfum hins vegar átt í
erfíðleikum með að fylgja þessum
málum nógu vel eftir. í sumum til-
vikum myndum við vilja að aðrir
tækju það að sér eins og heilsugæsl-
an, skólasálfræðingar eða sérfræð-
ingar á stofum.“
Hann segir að oft séu mörkin á
milli úrræða og greiningar ekki al-
veg skýr. Greining geti í sjálfu sér
verið hluti af meðferð. „Það að
greina vandann og upplýsa foreldra
um hvemig hann liggur, hvað þeir
geta gert barninu til stuðnings eins
og að breyta aðstæðum barnsins
hefur oft mikið lækningagildi. Þetta
nægir sumum. Vandamálið er að
biðin er löng, hvort sem verið er að
tala um hjá skólasálfræðingum eða
hér á BUGL til dæmis.“
Afköstin hafa aukist
fyrra, þar sem 36% fjölgun varð á
nýjum málum eða 476 nýjar tilvís-
anir. „Þá ber að hafa í huga að við
eram með fjölmörg þung mál fyrir,
sem fylgja þarf eftir árum saman.“
Bið eftir innlögn eða greiningu
fer eftir eðli málsins. Ef um alvar-
leg sturlunareinkenni eða sjálfs-
vígshættu er að ræða er strax
brugðist við, en stór hluti þeirra,
sem vísað er til BUGL, er börn í
miklum hegðunarvanda sem aðrir
sérfræðingar hafa sinnt og þeirra
úrræði hafa ekki dugað til.
„Þessi böm eru í mjög mörgum
tilvikum ofvirk og með ýmsar aðrar
fylgiraskanir, þannig að þau eru
jafnvel komin í mikla mótstöðu,
sýna andfélagslega hegðun, era
með sértæk þroskafrávik, með
námserfíðleika, eru þunglynd, döp-
ur og kvíðin. Við eram með nokkuð
vel skipulagða þjónustu við þennan
hóp, en þrátt fyrir að hafa spennt
bogann til hins ýtrasta er meira en
hálfs árs bið núna.“
Hann segir að þrátt fyrir að bið-
tíminn hafí lengst hafi afköstin
aukist og þá aðallega með breyttu
vinnulagi. Það sýni sig í auknum
fjölda sjúklinga á göngudeild, fleiri
innlögnum og styttri legutíma.
„Við erum með þrjár legudeildir;
legudeild barna með fimm pláss-
um, framhaldsdeild á Kleifarvegi
þar sem eru sex pláss og unglinga-
geðdeild hér þar sem eru sjö
pláss.“
Ólafur tekur fram að vegna þess
að BUGL sé ekki í beinum tengsl-
um við annan sjúkrahússrekstur sé
mjög erfítt að taka bráðainnlagnir
utan skrifstofutíma. „Deildin hér er
lítil og blönduð og alla stoðþjónustu
vantar. Hér era að öllu jöfnu ekki
hjúkranarfræðingar á nóttunni og
læknar eru aðeins á bakvakt. Það að
taka inn ungling sem er mjög veik-
ur, hugsanlega í sjálfsvígshættu eða
búinn að taka inn einhver vímuefni,
þýðir að það þarf að vaka mjög vel
yfir honum fyrst eftir innlögn. Það
væri auðveldara um vik, ef við vær-