Morgunblaðið - 28.03.1999, Side 32

32 SUNNUDAGUR 28. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 28. MARZ 1999 33
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
ANDSTÆÐINGAR núver-
andi fiskveiðistjórnar-
kerfis hafa haft uppi efasemd-
ir um, að hugur fylgi máli hjá
þeim stjórnmálamönnum, sem
fram að þessu hafa varið
óbreytt kvótakerfí en lýsa nú
yfir vilja til að standa að
breytingum á því. Eftir ræðu
Halldórs Asgrímssonar, for-
manns Framsóknarflokksins,
á miðstjórnarfundi Fram-
sóknarmanna í fyrradag er
nánast ómögulegt að halda
fram slíkum efasemdum með
nokkrum rökum.
I ræðu sinni sagði Halldór
Asgrímsson m.a.: „Sem for-
maður Framsóknarflokksins
lýsi ég yfir því að gefnu tilefni
og enn einu sinni að við erum
tilbúin að vinna að nýrri sátt
um sjávarútveginn og erum til
í að skoða hvaða tillögu, sem
koma kann upp á borðið í því
efni. Mér sýnist að afmarkað-
ar breytingar á núverandi
kerfí séu líklegastar til að
skila þjóðinni mestum af-
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
rakstri enda hefur það í
grundvallaratriðum gefizt
vel ... Framsóknarflokkurinn
er reiðubúinn að hafa forystu
um að breyta lögum um físk-
veiðistjórnun þannig að sátt
megi ríkja um þetta grund-
vallaratriði íslenzks samfé-
lags.“
Hér er skýrt talað og eng-
inn þarf að efast um heilindi
Halldórs Asgrímssonar þegar
hann talar á þennan veg. Á
landsfundi Sjálfstæðisflokks-
ins fyrir skömmu flutti Davíð
Oddsson, formaður flokksins
ræðu, sem vakti þjóðarathygli
m.a. og ekki sízt vegna þess,
að með þeirri ræðu opnaði
hann möguleika á að beina
umræðum og aðgerðum í físk-
veiðistjórnarmálum í nýjan
farveg og taldi einsýnt að
horfast yrði í augu við þá óá-
nægju, sem ríkir hjá þjóðinni
vegna óbreytts kerfis.
Fyrir skömmu lagði Sam-
fylkingin fram ákveðnar til-
lögur um bráðabirgðabreyt-
ingar á fiskveiðistjórnarkerf-
inu, jafnframt því, sem þessi
nýju stjórnmálasamtök lýstu
því sem markmiði þeirra að ná
fram varanlegri breytingum á
nokkrum árum. í ræðu sinni
vék Halldór Ásgrímsson sér-
staklega að stjórnarandstöð-
unni og sagði: „Tillaga stjórn-
arandstöðunnar um auðlinda-
nefnd, sem ég fyrstur manna í
stjórnarliðinu lýsti stuðningi
við, var mikilvæg sáttatilraun
í sjávarútvegsmálum. Ég bind
vonir við að í tillögum nefnd-
arinnar megi reisa þjóðarsátt
til langrar framtíðar um fisk-
veiðistjórnun okkar. Stjórnar-
andstaðan, sem flutti tillöguna
á heiður skilið fyrir að rétta
sáttarhönd yfir flokkssjónar-
mið og pólitíska skammtíma-
hagsmuni í þessu mikilvæga
máli. Þetta á ekki sízt við um
Margréti Frímannsdóttur,
sem nú er aðaltalsmaður Sam-
fylkingarinnar.“
Það er ljóst að þrír megin-
flokkar þjóðarinnar, Sjálf-
stæðisflokkur, Framsóknar-
flokkur og Samfylkingin, hafa
nú allir lýst því yfir að þeir
vilji vinna að því að ná sátt um
breytingar á fiskveiðistjórnar-
kerfínu og koma til móts við
þá miklu óánægju, sem árum
saman hefur ríkt meðal al-
mennings í landinu með
óbreytt kerfí.
Þetta er grundvallarbreyt-
ing á stöðu málsins á vett-
vangi stjórnmálaflokkanna.
Menn þurfa ekki annað en
horfa til baka til þess að átta
sig á því hvers konar breyting
er hér á ferð. Þess vegna hafa
nú augljóslega skapast póli-
tískar forsendur fyrir því að
finna málamiðlun, sem allir
geta verið sæmilega sáttir
við.
BREYTINGAR í
FISKVEIÐISTJÓRN
ÍSLENDINGA-
•sögur eru sam-
an settar úr margvís-
legum flækjum í gömlu
samfélagi sem er okkur
að sumu leyti framandi
og andstæðum í sálarlífi
fólks, sem er okkur nákomnara en
við höldum í fljótu bragði, svo lítið
sem mannskepnan hefur breytzt í
gegnum aldimar. Hrafnkatla er
einna einföldust þessara sagna, svo
einhæft sem efni hennar er.
Sýknt og heilagt er verið að fínna
samtímafyrirmyndir í þessum sög-
um og þá farið logandi ljósi um sam-
félag höfundar á þrettándu öld.
Hermann Pálsson staðnæmist enn
einu sinni við Odd Þórarinsson,
bróður Þorvarðs sem Barði Guð-
mundsson telur að hafí skrifað
Njálu og bróðurson Brands ábóta
sem Hermann telur að sé höfundur
Hrafnkötlu. En Oddur var fullhugi
mikill og að því er virðist e.k. fyrir-
mynd Njáluhöfundar í lýsingu á
Gunnari Hámundarsyni. En nú á
Oddur einnig að vera persóna í
heldur nöturlegu og fomlegu sam-
félagi Hrafnkels goða, Einars
smalamanns, Sáms og þeirra
bræðra, Þjóstarssona. Það er að
minni hyggju heldur langsóttur
samanburður. Oddur er ofnotaður í
þessum fræðum. Hitt er þó athygl-
isverðara að alltaf er farið í smiðju
til Sturlu Þórðarsonar þegar fínna
þarf samsvaranir milli söguatburða
og samtímans á Sturlungaöld. Það
er nú einnig gert þegar reynt er að
breyta Hrafnkötlu, þessari ofurein-
földu smásögu um máttleysi goð-
anna og illsku sem fylgikvilla villu-
trúar, í einhvem yfirgengilegan lyk-
ilróman um ættarátök á þrettándu
öld. Mér er til efs að saga Hrafnkels
goða eigi þennan heiður skilinn.
Hitt er öllu merkilegra hvemig
Hermann Pálsson hefur grafízt fyr-
ir um rætur hennar og Grettlu og
raunar fleiri rita með því að sýna
fram á ótrúlegustu áhrif gamalla
latneskra rita á þessi einstæðu lista-
verk, en þó einkum
latneskar fyrirmyndir
í orðskviðum þeirra og
spakmælum. Þessar
frumlegu athuganir
hans era lýsandi
kyndill aftur í aldir og
beina sjónum að ekki ósvipuðu efni
og Einar Pálsson hefur fjallað um í
skrifum sínum um táknmál miðalda
og áhrif aftan úr fomeskju, en það
er önnur saga.
Við verðum að líta á þessi
•gömlu íslenzku rit fyrst og
síðast sem bókmenntaafrek, annars
gagnast þau okkur ekki. Það ræður
engum úrslitum hvort arfsögur um
einstakar persónur era ritstýrðar
inní skáldlegt umhverfí sagnanna
eða hvort þær era einber tilbúning-
ur, sem er raunar harla ólíklegt.
Það era listrænu tökin sem máli
skipta og sú innsýn inní menningu
og samfélag forfeðra okkar sem
skipta öllu máli vegna þess við höf-
um fengið það hlutverk að rækta þá
tungu sem geymir þetta mikilvæga
samfélag. Persónumar og umhverfi
þeirra lifa sjálfstæðu lífi í verkunum
einsog um sé að ræða skáldskap úr
veruleikanum, enda mun sú skil-
greining sönnu næst.
Sterkasta málsvörn Her-
•manns Pálssonar lyrir því
að Brandur Jónsson hafi skrifað
Hrafnkels sögu er samanburður
hans á málfari á henni og Alexand-
ers sögu og það er rétt hjá Her-
manni að rökin fyrir því að Brandur
sé höfundur sögunnar eru „svo
margvísleg og traust, að óþarft er
að draga slíkt í efa“. Það sem ráðið
verðui- um höfundinn af sögunni
sjálfri kemur ágætlega heim við
Brand ábóta, segir Hermann, en
ekkert einkenni sögunnar mælir
gegn slíku. Þetta er hárrétt og slík
rök eru sterk. En sömu rök hníga
þá einnig að því að Sturla Þórðar-
son hafi skrifað Njálu og einnig
fleiri fomar sögur. Rökin hníga öll í
þá átt að höfðinginn á Staðarhóli
hafi lokið ritun Njáls sögu á hausti
ævi sinnar, og þá í Fagurey. Hvorki
einkenni sögunnar né neitt annað
mælir gegn honum sem höfundi
hennar.
Þama standa tveir miklir rithöf-
undar á sviðinu og athyglin hlýtur
að beinast að þeim öðram fremur.
Eg vil ekki sízt benda á og
•taka undir orð Hermanns
Pálssonar í inngangi að Hrafnkels
sögu og Freysgyðlinga um kristi-
legt siðgæði Brands ábóta og
hvernig hann reynir á trylltri og
blóðugri öld haturs og hefnda að
beita því í þágu sátta og friðar:
„Með þeim Böðvari í Bæ og Brandi
ábóta var mikil vinátta með mægð-
um. Báðir voru þeir friðarsinnar og
reyndu að afstýra vandræðum með
höfðingjum. Þeir eru saman á Hvít-
árbrúarfundi, á fundinum við
Ámótavað og á Rauðsgili, þegar
rætt er um hefndarráðstafanir eftir
víg Odds Þórarinssonar. Eftir meið-
ingar Órækju árið 1237 kom Böðvar
sættum á með þeim Þorleifi bróður
sínum og Órækju, og Böðvar reyndi
að sætta þá Sturlu Sighvatsson og
Þorleif bróður sinn fyrir Bæjarbar-
daga sama ár. Árið 1241 sendi
Böðvar mann til Reykholts til að
biðja Klængi Ormssyni griða, en
Órækja fór þá ekki að því. Þeir
Böðvar og Brandur ábóti vora ekki
einungis návinir, mágar og sam-
starfsmenn um friðarleitanir með
valdamönnum, heldur var aðstaða
þeirra í þjóðfélaginu að sumu leyti
áþekk, því að ættmenn þeirra hvors
um sig áttust illdeilum við. Það var
ógæfa íslenzku þjóðarinnar, hve lítt
slíkir menn sem Brandur og Böðvar
máttu sín, og þá hefði Sturlungaöld
haft jafnvel enn grimmilegri svip, ef
þeirra hefði ekki notið við.“
En því má þá bæta við að allt er
þetta tíundað í ritverkum Sturlu
Þórðarsonar.
M.
HELGI
spjall
Færa má rök að því
að kosningarnar í
Skotlandi í maí næst-
komandi geti skipt ís-
lendinga máli því að þær
fjalla í aðra röndina um
afstöðu Skota til Atl-
antshafsbandalagsins og
varna- og öryggismála á Atlantshafi.
Ástæðan er sú að Skozki þjóðarflokkurinn
(SNP), sem hefur lýst því yfir að hann vilji
fullt sjálfstæði frá Bretum, hefur jafnframt
gefið í skyn að hann muni breyta varnar-
stefnunni, jafnvel með úrsögn úr Atlants-
hafsbandalaginu. Það liggur þó ekki ljóst
fyrir að Salmond, leiðtogi skozki-a þjóðem-
issinna og fulltrúi þeirra á brezka þinginu,
léti reyna á úrsögn úr Atlantshafsbanda-
laginu, ef til þess kæmi, heldur hætta af-
skiptum af bandalaginu og einbeita sér ein-
göngu að friðargæzlustörfum fyrir Samein-
uðu þjóðirnar. Hann er aftur á móti þeirrar
skoðunar að Skotar hefðu sterkari áhrif
innan ESB, ef þeir væru lausir við Breta
og bendir á, að smáríki njóti sín vel í Evr-
ópusambandinu, skírskotar þá gjarnan til
þess hve efnahagur írlands blómgist í
þessu samstarfi og írsk þjóðmenning hafi
aldrei verið hærra á hrygginn reist en nú
um stundir. Salmond lítur til íra sem íyrir-
myndar í sjálfstæðisbaráttu sinni en aðal-
keppinautur hans, Donald Dewar,
skotlandsmálaráðherra og leiðtogi Verka-
mannaflokksins í Skotlandi, hefur lagt höf-
uðáherzlu á að það sé Skotum enn mikil-
vægara að hafa náið samstarf við Bretland
en Evrópusambandið, þótt það sé að sjálf-
sögðu einnig harla mikilvægt. Hann hefur
lýst því yfii' að sjálfstætt Skotland gæti
ekki átt aðild að Evrópusamstarfi af þeirri
einföldu ástæðu að það gæti ekki fullnægt
skilyrðum Maastricht-samkomulagsins. I
kosningunum sé þannig ekki einungis fjall-
að um framtíðarskipan Skotlands innan
brezka samveldisins, heldur einnig um
stöðu þess í heiminum.
Það var á stefnuskrá brezka Verka-
mannaflokksins í síðustu þingkosningum
að Skotar fengju einhvers konar heima-
stjóm og nú hafa þeir í þjóðaratkvæða-
greiðslu óskað eftir henni. Þeir munu fá
sitt eigið löggjafarþing og eigin heima-
stjóm eftir næstum þriggja alda leiðsögn
fi-á Lundúnum. Ef þjóðernisflokkurinn
sigrar í kosningunum er talið líklegast,
eins og áður hefur verið tíundað í grein hér
í blaðinu, að efnt verði til þjóðaratkvæða-
greiðslu um skilnað við Englendinga. Allir
aðrir flokkar, þ.e. Verkamannaflokkurinn,
Ihaldsflokkurinn og Frjálslyndir, hafa lýst
sig andstæða slíkri þróun og munu berjast
gegn henni af alefli. En með því að veita
Skotum sérstakt löggjafarþing sem tekur
ákvörðun um ýmis innanríkismál, þ. á m.
skattamál, virðist margt benda til þess að
sú ákvörðun Blairs, forsætisráðheira, geti
orðið til þess að efla sjálfstæðisþrá Skota,
en hún hefur blundað með þeim frá fyrstu
tíð, enda eiga Skotar mikla sögu og hafa af
mikilli og sérstæðri þjóðmenningu að státa.
Það gæti því farið svo að Skotar létu sér
ekki nægja litla fingurinn á Blair, heldur
krefðust þeir allrar handarinnar. Hitt er
svo annað mál að skozkir þjóðemissinnar
hafa ekki meirihluta í Skotlandi og brezki
Verkamannaflokkurinn virðist enn hafa
talsvert meira kjörfylgi en þeir. Svo gæti
þó farið að þjóðemissinnum yxi fiskur um
hrygg í kosningabaráttunni nú og þá gæti
dregið til tíðinda í skozkri sögu.
FLUGLEIÐIR
eiga mikilla hags-
muna að gæta
vegna áætlunar-
flugs til Glasgow. Það hefur verið að síefl-
ast undanfarið og virðist álitlegur þáttur í
starfsemi félagsins. Á þetta er nú lögð sér-
stök áherzla með stóram auglýsingum í
fjölmiðlum í Skotlandi og þá ekki sízt á
stórum flettispjöldum sem blasa við al-
menningi, bæði í Edinborg og Glasgow.
Samstarf Skota og Islendinga er þannig
töluvert en mikilvægast hlýtur varnarsam-
starfið að vera vegna þess að báðar eru
Margvíslegir
hagsmunir
REYKJAVIKURBRÉF
Laugardagur 27. marz
þjóðirnar Atlantshafsþjóðir og eiga mikilla
sameiginlegra hagsmuna að gæta í þeim
efnum. Varnarsamstarf okkar hefur ekki
sízt verið í allverulegum tengslum við ör-
yggismál S Skotlandi og það er auðvitað
hárrétt hjá brezkum ráðherrum þegar þeir
benda á að miklir hemaðai'hagsmunir séu í
húfi, ef breyt'a þyrfti þeirri hemaðar- og
vamaruppbyggingu sem fram hefur farið í
Skotlandi á undanförnum áratugum. Varn-
ir Bretlandseyja eru ein heild og flóknari
en svo að unnt sé að höggva á þann hnút án
afdrifaríkra afleiðinga.
Allt snertir þetta okkur Islendinga að
sjálfsögðu og þá ekki síður sjálfstæðisbar-
átta annarrar þjóðar sem er okkur enn ná-
komnari, Færeyinga, því að með stöðu
sinni innan danska ríkisins hafa þeir tekið
sinn þátt í vörnum á Atlantshafi. Þegar
þeir nú eru að undirbúa sjálfstæði sitt eða
fullveldi hljóta utanríkismál að koma þar
við sögu - og þá ekki sízt varnir og örygg-
ismál eyjanna.
Það er mikið hagsmunamál fyiir okkur
Islendinga að vel takist til. Af þeim sökum,
ekki sízt, hljótum við að fylgjast rækilega
með sjálfstæðisbaráttu þessara tveggja ná-
grannaríkja því að segja má, að við eigum
einskonar landamæri að þeim, þótt ekki
séu þau beinlínis dregin með öðrum hætti
en þeim sem 200 mílna lögsaga segir til
um. En hafsbotnslögsagan er enn óskýr og
óútkljáð og mikilvægt að samningar um
hana fari vel úr hendi og þeim Ijúki með
þeim hætti sem við gætum vel við unað.
NÚ ÞEGAR ER
farið að þjarka um
hlutdeild Skota í ol-
íuvinnslunni undan
efnahagslegt ströndum landsins
SÍálfstæðÍ °g telJ'a þjóðernis-
sinnar að hún eigi
að vera allt að 90%. Aðrir telja þetta hina
mestu firru, skozkir þjóðernissinnar gætu
með engu móti gert kröfur til slíkra tekna
af olíu- og gaslindum í Norðursjó og
brezka blaðið The Economist hefur haldið
því fram að rannsókn sýni að Skotar ættu
ekki rétt á nema helmingi þeirra tekna af
olíu og gasi sem þeir hafa nefnt, eða 45%.
Blaðið efast um að þjóðartekjur Skota
myndu hækka þótt til sjálfstæðis yrði
stofnað.
Það er augljóst að efnahagsmál hafa haft
hamlandi áhrif á sjálfstæðisbaráttu bæði
Skota og Færeyinga, gagnstætt því sem var
uppi á teningnum í sjálfstæðisbaráttu okkar
íslendinga. Við efuðumst aldrei um að land-
inu yrði betur borgið án tengsla við Dan-
rnörku. Margir Skotai' hafa aftur á móti fyr-
irvara á slíku og þá ekki færri Færeyingar,
eins og kunnugt er. En efiiahagur Islands
tók þegar að blómgast eftii' að innlendur
ráðherra var skipaður í Reykjavík 1904 og
frá þeim tíma hafa orðið stöðugar og miklar
framfarir. Má ætla að slík þróun gæti ekki
síður orðið í fyrrnefndum löndum því að
sjálfstæði eykur mönnum þrek og kjark.
Það er aftur á móti tíundað rækilega í
Skotlandi að þeir hafi grætt stórlega á sam-
bandinu við Breta eins og sjá megi af því að
8,7% af íbúum Bretlands njóti 10,1% skatt-
tekna í Skotlandi. Þannig sé Skotland í raun
og veru ekki fært um að sjá sjálfu sér far-
borða. Þetta telja margir hræðsluáróður og
Tony Blair hefur hamrað á því að skoðana-
könnun hafi sýnt að einungis forystumenn
sex fyrirtækja af hundraði í Skotlandi séu á
þeirri skoðun að hagsmunum þeirra yrði
betur borgið, ef Skotland yrði sjálfstætt
ríki.
Skotar hafa löngum talið að á þeim væri
níðzt með einum og öðram hætti, þeir væru
afskiptir og brezka þingið hefði tiltölulega
lítinn áhuga á því sem fram færi í Skotlandi.
Um þetta má deila. Á það má benda að
margir helztu stjómmálamenn Breta hafa
komið frá Skotlandi, bæði fyrr og síðar.
Ekki er annað að sjá en svipuð velmegun sé
í Skotlandi og Bretlandi að öðru leyti, svo
vart hallast þar á. En samt er þessi tilfinn-
ing inní skozkri þjóðarsál, ef svo mætti að
orði komazt, hún er áreiðanlega sögulegur
arfur sem hefur loðað við Skota frá fyrstu
Sagan - og
óttinn við
tíð. Saga þeirra er líka einskonai' áminning
um sjálfstæði, svo sérstæð sem hún er og að
mörgu leyti frábrugðin enskri sögu fyrr á
öldum. Þeir áttu sína konunga, sinn þjóðar-
metnað. Eigin tungu sem enn má heyra í
sérstökum sjónvarpsþáttum. Eigin tónlist.
Og eigin bókmenntir. Örlagasteinninn sem
gamlir konungar sátu á, þegar þeir vora
krýndir, er til sýnis í Edinborgarkastala,
ásamt gömlum konungstáknum sem Skotar
líta nánast á sem helga dóma. Örlagasteinn-
inn lenti í London, en Bretar skiluðu honum
aftur fyrir nokkram áram. Þá var hátíð í
Skotlandi.
Skotar hafa sýnt nokkurt sjálfstæði í
verki, t.a.m. í íþróttum. Nú vill SNP að þeir
keppi sem sjálfstæð þjóð í söngvakeppni
Evrópu, til að minna á sig eins og tals-
mennimir segja.
Hvað er
brezkt?
■ BOSWELL VAR
Skoti og lét dr. John-
son hann stundum
heyra það. Boswell
lét sér vel líka. En
Skotar þekkja bakhjarl sinn og arfleifð
betur en svo að þeir taki nærri sér, þótt
reynt sé að tala niður til þein-a. Þeir eiga
sögu og bókmenntir sem bæði Bretar og
aðrir hafa ástæðu til að virða og meta. Að
vísu eiga Bretar og Skotar mikla sameigin-
lega arfleifð vegna þess að tunga þeirra er
hin sama og mikið af arfleifðinni skrifað á
þessa tungu; enskan hlýtur því að ráða
miklu um fi-amtíðina nú þegar reynt er að
slíta böndin milli þessara þjóða sem í aug-
um útlendinga eru í raun og veru ein þjóð í
einu landi. Tungumálið hefur verið hið
sama, þingið og konungsveldið, herinn og
varnarkerfið. Bent hefur verið á að Breta
skorti ýmislegt sem_ í öðrum löndum sé
talið til einkenna. í Bretlandi sé engin
þjóðkii'kja, svo að dæmi sé tekið, og blöðin
séu einatt í eigu útlendinga svo annað
dæmi sé nefnt. Bent er á að Bandaríkin
eigi stjórnarskrá og eigin fána sem samein-
ar öll ríkin. En hvorki brezka konungs-
dæmið né brezki fáninn sé sameiningar-
tákn allra innan brezka samfélagsins eða -
hvað er brezkt? er spurt og mönnum vefst
tunga um tönn. Knattspyrna? Nei, ekki
einu sinni hún! er svarað.
Þegar gengið er gegnum flugstöðina í
Glasgow blasa við stórar litmyndir úr sögu
Skotlands, það er engin tilviljun við upphaf
heimastjórnar. Þar er lögð áherzla á
skozka konunga og skozkar drottningar og
þá ekki síður skozk skáld eins og Steven-
son og Burns sem era orðnir einhvers kon-
ar tákngervingar skozkrar arfleifðar. Þar
hefði mátt bæta við ýmsum fleiri, t.a.m.
Knox og Hume og Valtari Skott, eins og
Fjölnismenn kölluðu höfuðsagnaskáld
Skota í yfirlitsgrein um bókmenntir, 1839.
Og það er hverju orði sannara að Skotland
hefur verið í miklu uppáhaldi hjá brezku
krúnunni, því að þangað hafa kóngar og
drottningar sótt, sér til hvíldar og heilsu-
bótar. Brezkir þjóðernissinnar gagmýndu
Karl Bretaprins fyrir „að skreppa til
Skotlands", þegar Díana fórst í bflslysinu í
staðinn fyrir að „vera heima“ á svo alvar-
legum tímamótum. Og hvergi leið Viktoríu
drottningu betur en í Skotlandi eins og sjá
má á dagbókum hennar.
I könnun sem gerð var 1997 kom í ljós að
88% enskra unglinga litu svo á að þeir
byggju í Englandi, en ekki Bretlandi; 66%
einkenndu sig sem Englendinga og aðeins
19% sem Breta. Og 59% töldu að brezka
ríkið yi'ði liðið undir lok árið 2017; 49% litu
á drottninguna sem Breta, en 17% sem
Þjóðverja, Skota, Walesbúa eða íra! Það
virðast ekki mikil tilfinningabönd milli
þessa unga fólks og brezku krúnunnar.
Þannig gæti farið að hún gengi inn í nýja
öld á brauðfótum. Allt yrði í óvissu um
stöðu Skotlands gagnvart krúnunni, ef
landið fengi fullt sjálfstæði og þing þess
yrði ekki í Lundúnum, heldur Edinborg.
Þá þyrfti mikla stjórnkænsku til að unnt
væri að tala um „eina krúnu, tvö þing“. Á
það hefur verið bent að enginn brezkur
þjóðhöfðingi hafi verið krýndur af
kalvínistum eða skozku kirkjunni. Mundi
það vera liðið, ef til kæmi? Hvernig færi
það saman við þá kenningu kalvínista að
Kristur einn sé höfuð kirkjunnar? Allt slíkt
væri í óvissu, ef til kæmi.
EINS OG FYRR
segir má búast við
harðri kosningabar-
áttu um skipan
ingar þeirra skozka þingsins og
óvíst hvernig kosn-
ingarnar fara 6. maí næstkomandi. Ef litið
er á síðustu skoðanakönnun fengi Verka-
mannaflokkurinn um 60 þingsæti af 129,
SNP um 40, Frjálslyndir í nánd við 20 og
íhaldsmenn um 10. Slík niðurstaða kallaði
að öllum lfldndum á samsteypustjóm
Verkamannaflokksins og Frjálslyndra
demóki'ata sem tækju þá við völdum án
þess umróts sem yrði, ef þjóðernissinnum
vegnaði betur en nú virðist. Þá yrði ekki
þjóðaratkvæðagreiðsla um framtíð landsins,
en látið þar við sitja. Þá þyrfti ekki heldur
að taka afstöðu til þess, hvemig aðild Skot-
ar ættu að Atlantshafsbandalaginu eða
hvort þeir gengju úr því og færa eigin leiðir;
það þyrfti ekki heldur að hefja neinar um-
ræður um skozka ríkið og krúnuna eða
hvort Skotar ættu að sækja um aðild að
ESB sem sjálfstætt rfld. En Alex Salmond
hefur bent á að Skotar mundu að sjálfsögðu
sækja um aðild að Evrópusambandinu, ef
þeir stofnuðu sjálfstætt rfld, og þá gætu
þeir nýtt sér þróunarsjóði þess til umfangs-
mikillar uppbyggingar, jafnvel gengið í
Efnahags- og myntbandalag Evrópu og tek-
ið upp evrana og yrði þetta allt Skotum til
hagsbóta. En margii’ hafa mikla fyrirvara á
slíku, eins og fyiT greinfr. Salmond svarar
því til að smái'fld eigi að sumu leyti meira
erindi við Evrópusambandið en hin stæm
og ef vel sé að málum staðið geti smáríld
haft mikil áhrif innan ESB.
Enginn hinna flokkanna styður hug-
myndir skozki'a þjóðernissinna. Dewar,
Skotlandsmálaráðherra brezku stjómar-
innar, sem talinn er nú um stundir líkleg-
asta forsætisráðherraefni skozku heima-
stjórnarinnar, blæs á allt þetta sjálfstæðis-
tal og vísar því til föðurhúsanna - en þau
eru bara að sumu leyti í Verkamanna-
flokknum! Hvað sem því líður verður sjálf-
stæðisbarátta þjóðemissinna samt sem áð-
ur höfuðefni væntanlegra kosninga og allt
annað mun áreiðanlega falla í skuggann,
t.a.m. mennta- og heilbrigðismál, svo að
dæmi séu nefnd. Um þau hefur lítið verið
talað. Önnur mál eru fyrirferðarmeiri,
t.a.m. yfirráð yfir auðlindum í Norðursjó
og skozka hálendinu sem eru að miklu leyti
í eigu auðkýfinga, en brezka stjórnin vill
jafna þessa eignaraðild milli íbúanna - svo
að ekki sé talað um utanríkis- og varnar-
málin sem hér hafa verið til umræðu.
Enginn skyldi halda að hér sé ekki um
mikið tilfinningamál að ræða. Enginn vafi
er á því að skozkum þjóðernissinnum er
mikið niðri fyrir og barátta þeirra mun
halda áfram, hvernig sem til tekst. Enginn
skyldi halda að þeir láti sér nægja litlafing-
ur Tony Blairs, þeir vilja höndina alla.
Það getur háð Verkamannaflokknum að
Skotar telji litla ástæðu til að ýta undir
brezku ríkisstjórnina í næstu kosningum og
hafi því áhuga á að velja eitthvað annað,
t.a.m. flokk skozkra þjóðemissinna þó að
þeir séu síður en svo allir ánægðir með
stefnuski’á hans, hvað þá forystumann
þein'a sem virðist ekki njóta þess trausts í
Skotlandi sem ætla mætti, enda yfirlýs-
ingaglaður og ekki alltaf trúverðugur, finnst
mörgum Skotum. Og ef í nauðfrnar rekur
má benda á að allir flokkamir, Verka-
mannaflokkur, frjálslyndir og íhaldsmenn
mundu áreiðanlega taka höndum saman, ef
einhver veruleg hætta yrði á því að þjóðem-
issinnum tækist ætlunarverk sitt.
Kosningarn-
ar og afleið-
Sjálfstæðis-
barátta okk-
ar og þeirra
þingmenn á danska
ÞAÐ ER MIKILL
munur á s.jálfstæðis-
baráttu Islendinga
eða Færeyinga og
Skota. Færeyingar
og Skotai- hafa átt
og brezka þinginu, en
VIÐ MÝVATN
Morgunblaðið/Snorri Snorrason
íslendingar áttu aldrei neina aðild að
danska þinginu og gerðu aldrei ncjinar
kröfur í þeim efnum. Þeir óskuðu eftir
nýrri stjórnarskrá í framhaldi af endur-
reisn Alþingis og aldrei var gengið lengra
en svo, að Islendingum var skylt að bera
upp íslenzk málefni í ríkisráði Danakon-
ungs. Ef Uppkastið hefði verið samþykkt
1908 hefði uppburður íslenzkra mála í
danska ríkisráðinu fallið brott, en vegna
þess að Uppkastið var fellt hélzt sá háttur,
þangað til Islendingar fengu fullveldi sitt
1918. Oft hefur verið reynt að mistúlka
þessa staðreynd, ekki sízt í kosningabar-
áttunni um Uppkastið. Bæði Danir og
Færeyingar hafa haft miklu nánara sam-
starf við yfirþjóðir sínar en íslendingar
höfðu nokkurn tíma. Danskur þingmaður
hafði allt að því úrslitavald um örlög
danskrar stjórnar vegna setu í danska
þinginu og skozkir þingmenn hafa einatt
haft örlagarík áhrif á stefnu brezkra
stjórnvalda vegna ráðherradóms og setu
sinnar á brezka þinginu. Skotar tóku upp
enska tungu og Færeyingar hafa leyft
mikla notkun danskrar tungu í landi sínu,
það hefur jafnvel verið prédikað á dönsku,
en slíkt leyfðu Islendingar aldrei né þoldu,
enda var íslenzk tunga eitt helzta vopnið í
sjálfstæðis- og frelsisbaráttu okkar. Af
þessu öllu má væntanlega draga mikilvæg-
an lærdóm; þann einna helzt að bakhjarl
sjálfstæðis okkar er saga okkar og arfleifð
og þá ekki sízt tunga okkar, en Jón Sig-
urðsson fjallaði sérstaklega um rétt hennar
og mikilvægi og gerði sér fulla grein fyrir
því, að án hennar hefðu erfiðustu hjallarnir
orðið enn erfiðari en raun bar vitni.
Það var ekki sízt á forsendum þessarar
þjóðmenningar sem við ákváðum að taka
þátt í varnar- og öryggissamstarfi Atlants-
hafsríkjanna. Og nú er full ástæða fyrir
okkur að fylgjast með og huga vel að þeim
umbrotum og þeirri pólitísku þróun sem á
sér stað í löndum næstu nágranna okkar.
Það getur skipt okkur mefra máli en blasir
við í fljótu bragði, það gæti raunar skipt
sköpum fyrir vamar- og öryggissamstarf á
Atlantshafi. Ýmsir munu vafalaust telja
það kaldhæðni örlaganna að forseti íslands
fari í opinbera heimsókn til Póllands til að
fagna stækkun NATO með þarlendum for-
seta, sem áður sat í kommúnistastjórn, á
sama tíma og Skotar þurfa að gera upp
hug sinn um það, hvort þeir eigi áfram að-
ild að NATO og varnarsamstarfi á Atlants-
hafi. En ekki koma allir dagar í böggli,
sagði gamla fólkið.
Færa má rök að
því að kosning-
arnar í Skotlandi
í maí næstkom-
andi geti skipt
Islendinga máli
því að þær fjalla
í aðra röndina
um afstöðu
Skota til Atlants-
hafsbandalags-
ins og varna- og
öryggismála á
Atlantshafí.