Morgunblaðið - 20.05.1999, Blaðsíða 38

38 FIMMTUDAGUR 20. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
David Scheffer, farandsendiherra Bandaríkjanna í
Hernaðaríhlutu]
verndar mannrétti
OFBELDISMENNIN G
CLINTON Bandaríkjaforseti hefur ítrekað gert áhrif of-
beldis í kvikmyndum að umræðuefni. í vikulegu útvarps-
ávarpi síðastliðinn laugardag hvatti hann til þess að dregið
yrði úr ofbeldi í kvikmyndum og sjónvarpi. Forsetinn sagði
að draga yrði verulega úr ofbeldinu og kvað sérfræðinga
hafa áætlað að „venjulegir Bandaríkjamenn sjái 40.000 leikin
morð“ í kvikmyndum og sjónvarpi áður en þeir ná átján ára
aldri. „Það eru enn of mörg berskjölduð börn sem eru gagn-
tekin af ofbeldismenningunni, verða æ ónæmari fyrir ofbeld-
inu og afleiðingum þess, þannig að hundruð þeirra verða lík-
legri til að fremja ofbeldisglæpi sjálf, eins og rannsóknir
hafa leitt í ljós,“ sagði forsetinn.
Vissulega eru til rannsóknir sem sýna fram á að samhengi
sé á milli ofbeldis í kvikmyndum og ofbeldis í samfélaginu en
einnig eru til rannsóknir sem sýna fram á að þarna á milli sé
lítið eða ekkert samhengi. Að minnsta kosti hafa fræðimenn
talið afar erfitt að skilja á milli áhrifa úr þessari átt og ann-
arra ástæðna ofbeldis. En þrátt fyrir að fræðimenn séu ekki
sammála er full ástæða til þess að taka viðvaranir Clintons
til rækilegrar skoðunar. Forsetinn vitnaði í hina hræðilegu
atburði í bænum Littleton þar sem tveir unglingar myrtu
tólf nemendur og einn kennara í skotárás í grunnskóla bæj-
arins áður en þeir sviptu sig lífi. I ljós hefur komið að
drengirnir voru tíðir notendur tölvuleikja sem ganga út á
morð og ofbeldi. Ekki er óeðlilegt að menn sjái samhengi
þarna á milli.
Það er virðingarvert að Bandaríkjaforseti skuli vekja at-
hygli á þessu máli með þessum hætti. Hvort sem eitthvert
samhengi er á milli ofbeldismynda og -leikja og ofbeldis í
samfélaginu eða ekki þá má Ijóst vera að ítrekaðar aðvaranir
forsetans eiga eftir að vekja aukna umræðu um þetta mál og
hvetja til aukinna rannsókna eins og áróður hans gegn reyk-
ingum gerði fyrir fáum árum. Eins og þá á forsetinn væntan-
lega einnig eftir að hafa einhver áhrif á menningariðnaðinn
nú þegar. I báðum tilfellum hlýtur það að vera af hinu góða,
enda er rétt að hafa allan varann á.
FORMENNSKA í
EVRÓPURÁÐINU
ISLAND tók fyrir skömmu við formennsku ráðherranefnd-
ar Evrópuráðsins og kynnti Halldór Ásgrímsson utanrík-
isráðherra áherslur íslands á meðan á formennskunni stend-
ur á fundi með fastafulltrúum Evrópuráðsins í Strassborg í
gær. I ræðu er Halldór ílutti af því tilefni lagði hann áherslu
á mikilvægi eftirlitshlutverks Evrópuráðsins í mannréttinda-
málum og að fylgst væri með því að aðildarríkin virtu þær
skuldbindingar, sem þau hefðu undirgengist. Alls á 41 ríki
nú aðild að ráðinu og bíða nokkur til viðbótar eftir að um-
sóknir þeirra verði teknar fyrir. Mun sú vinna að hluta verða
unnin í formennskutíð Islands.
Þá hyggjast íslensk stjórnvöld leggja áherslu á að leita
leiða til að efla Mannréttindadómstól Evrópu, m.a. með því
að treysta fjárhagsgrundvöll hans.
Evrópuráðið er ein af fáum stofnunum er nær til nær allra
ríkja Evrópu og er því að mörgu leyti mikilvægur samráðs-
vettvangur Evrópuríkja. Eftir því sem fleiri nýfrjáls ríki í
austurhluta Evrópu bætast í hóp aðildarríkja þeim mun meir
eykst þörfin á að gengið verði eftir því, að skuldbindingar
séu virtar. Þessi ríki hafa verið að byggja upp réttarkerfi sín
frá grunni á síðustu árum og oft hafa hinar formlegu laga-
breytingar gengið hraðar en breytingar á viðhorfum og rót-
gróinni pólitískri menningu er mótaðist á tímum kalda
stríðsins. Á þessu sviði getur Evrópuráðið lagt mikilvæg lóð
á vogarskálarnar.
Þótt íslendingar hafi áður átt þess kost að taka við for-
mennsku í ráðinu er þetta í fyrsta skipti sem af því verður.
Mikil uppbygging hefur átt sér stað í utanríkisþjónustunni á
síðustu árum og er það mat manna að hún hafi nú bolmagn
til að ráða við jafnviðamikið verkefni og formennskan í Evr-
ópuráðinu er. Þessu ber að fagna. Formennska í ráherra-
nefnd ráðsins er kjörið tækifæri til að koma áherslum Is-
lands á framfæri auk þess sem hún verður til að þroska og
efla hina íslensku utanríkisþjónustu enn frekar. Samskipti
Islands við önnur ríki verða stöðugt nánari og tæknilegri,
ekki síst vegna aukins samstarfs við önnur Evrópuríki í
tengslum við EES-samninginn. Það er því mikið hagsmuna-
mál að sá hluti stjórnkerfisins, sem sér um þau tengsl, sé í
stakk búinn til að takast á við öll þau verkefni er upp kunna
að koma og snerta hagsmuni Islands. Þannig er tryggt að við
fylgjumst ekki einungis með hinni evrópsku þróun heldur er-
um virkir þátttakendur sem axla ábyrgð.
David Scheffer, farandsendiherra Banda-
ríkjanna í málum tengdum stríðsglæpum,
var staddur hér á landi í vikunni. Hann
ræddi við Steingrím Sigurgeirsson og
Hrund Gunnsteinsdóttur um afstöðu
Bandaríkjastjórnar til Alþjóðlega glæpa-
dómstólsins og Kosovo-deilunnar.
DAVID Scheffer, farand-
sendiherra Bandaríkjanna
í málum tengdum stríðs-
glæpum, átti viðkomu hér á
landi sl. mánudag á ferð sinni um
Evrópu. Megintilgangur heimsóknar
hans var að ræða við íslensk stjóm-
völd um rannsóknir á stríðsglæpum,
sérstaklega í Kosovo. Einnig var rætt
um málefni Alþjóðlega glæpadóm-
stólsins (ICC) en að sögn Scheffers
er Island mikilvægur bandamaður
Bandaríkjanna í Atlantshafsbanda-
laginu (NATO) og þar sem það fer
með formennsku í Evrópuráðinu og í
Norðurlandaráðinu næstu sex mán-
uði, hefur það sérstaklega mikilvægu
hlutverki að gegna varðandi fram-
vindu þessara mála í Evrópu á næstu
mánuðum.
Nú hefur bandaríska ríkisstjórnin
neitað að undirrita ICC-sáttmálann
vegna 12. greinar hans á þeim for-
sendum að hún veiti dómstólnum
„vafasama lögsöguFlest önnur
vestræn ríki hafa ekki hreyft mót-
mælum við þessu ákvæði sáttmálans.
Hvers vegna hefur Bandaríkjastjóm
neitað að undirrita hann og hverju
þarf að breyta til að af undirrituninni
verði?
„Ástæður Bandaríkjastjómar fyrir
því að vilja ekki undirrita sáttmálann
í núverandi gerð em einfaldar. 12.
grein kveður á um að lögsaga dóm-
stólsins nái til þegna þeirra ríkja sem
ekld hafa undirritað sáttmálann.
I okkar augum er það einfaldlega
ótrúverðug stefna að lögsaga þessar-
ar nýju alþjóðlegu stofnunar nái til
herstöðva Bandaríkjanna um heim
allan, þrátt fyrir að Bandaríkin séu
ekki aðilar að sáttmálanum.
Þetta er nýstárlegt hugtak sem við
getum ekki samþykkt í ljósi alþjóða-
laga,“ sagði Scheffer.
Scheffer kvað Bandaríkjastjórn
hafa talið rétt að sáttmálinn yrði
byggður þannig upp að hann hefði
einungis lögsögu yfir þegnum ríkja
sem ekki væra aðilar að sáttmálan-
um, að því tilskildu að Öryggisráð Sa-
meinuðu þjóðanna (SÞ) styddist við
kafla 7 í stofnskrá SÞ í
umræddu máli. Þá hefði
dómstóllinn einnig rétt til
að dæma þegn sem grun-
aður væri um stríðsglæpi
ef ríkisvaldið í heimalandi
hans hefði samþykkt lög-
sögu dómstólsins í því tilfelli.
,Að sjálfsögðu á þetta einungis við
um þau ríki sem ekki eru aðilar að
sáttmálanum, aðildan'íki hefðu ekki
val um að lúta dómstólnum," sagði
Scheffer.
Oldungadeildin myndi
líklega ekki samþykkja
„vafasömu löggjöfina"
Scheffer sagði Bandaríkjastjórn
telja með öllu ótækt að dómstóllinn
ætti að hafa lögsögu yfir Bandaríkj-
unum, þrátt fyrir að Bandaríkja-
stjórn hefði ekki samþykkt sáttmál-
ann.
„Af þessum ástæðum undirrituðu
Bandaríkin ekki sáttmálann á ráð-
stefnunni í Róm.
Einnig drögum við í efa að öll ríkin
hafí gert sér grein fyrir því hvað þau
væra að samþykkja. Því raunveruleg
áhrif sáttmálans eins og hann er nú
yrðu þau, að um leið og 60 ríki hafa
DAVID Scheffer, farandsendi-
herra Bandaríkjanna í málum
tengdum stríðsglæpum, segir
ákvörðun NATO um að beita
hernaðaríhlutun í Júgóslavíu
ekki síst hafa verið tekna út frá
sjónarhorni mannréttinda.
staðfest hann, skiptir engu máli hvort
önnur ríki bætast í þann hóp. Akvæði
sáttmálans eru þá í gildi og ná til
allra, allstaðar í heiminum, óháð því
hvort þau hafa staðfest sáttmálann,"
sagði Scheffer.
Ennfremur sagði Scheffer að
bandaríska þingið myndi að öllum lík-
indum ekki samþykkja sáttmálann
yrði 12. grein óbreytt.
Scheffer kvaðst hins vegar fullviss
um að vandamál þetta væri vel hægt
að leysa og sagði Bandaríkjastjóm
alla af vilja gerða til að vinna að
þeirri lausn í samvinnu við önnur ríki.
Scheffer segir að frá þeim tíma
sem Bandaríkjastjóm myndi undir-
rita sáttmálann og þar tii öldunga-
deildin staðfesti hann, sem getur tek-
ið nokkur ár, vilja Bandaríkin fá
tryggingu fyrir að lögsagan nái ekki
til Bandaríkjanna.
Hættuna við að láta lög-
sögu dómstólsins ná yfir
Bandaríkin frá því að hann
er undirritaður þar til öld-
ungadeildin staðfestir
hann, sagði Scheffer vera
þá, að öldungadeildin mjmdi að öllum
líkindum ekki staðfesta hann yrði sú
raunin.
„Við erum hins vegar að mörgu
leyti bjartsýn á að aðrar ríkisstjórnir
geri sér grein fyrir að kostir þess að
Bandaríkjastjórn staðfesti sáttmál-
ann vegi þyngra en kostir þess að við-
halda þessari „vafasömu lögsögu““
Þetta er samt sem áður ekki eini
sáttmálinn sem Bandaríkjastjórn hef-
ur ekki samþykkt og mætti í því sam-
bandi nefna jarðsprengju- og barna-
sáttmála SÞ. Einnig hefur Banda-
ríkjastjórn verið treg til að láta a 1-
þjóðlcga sáttmála ná til bandarískra
embættismanna. Geturðu skýrt út
hvers vegna Bandaríkjastjórn virðist
svo oft vera á skjön við aðrar vest-
rænar ríkisstjórnir hvað viðkemur
undirritun alþjóðiegra samninga?
„Þrátt fyrir tengsl okkar við svo
margar Evrópuþjóðir og Kanada, er
staðreyndin sú að bandaríski herafl-
„Föllumst
ekki á hina
vafasömu
lögsögu"
SÉRFRÆÐINGAR grafa upp líkan
verið á túnum Bosníu-stríðsins. Davi
ríkjanna í málum tengdum stríðs^
glæpum sem framdir hafa verið í K
inn er sá stærsti og dreifðasti í heim-
inum í dag. Yfir 200.000 hermenn era
staðsettir annarsstaðar en í Banda-
ríkjunum og það sama á við um gífur-
legt magn hergagna.
Bandaríkin era í auknum mæli
beðin um að taka að sér umdeilanleg
verkefni erlendis. Ef litið er til átak-
anna í Kosovo í þessu sambandi, í
ijósi ailra þeirra ásakana sem ganga
á víxl, gerir maður sér fljótt grein
fyrir að er við sendum þangað her til
varnar mannréttindum, - sem þó
kann að hljóma kaldhæðnislega -,
vekjum við upp ákveðnar gagnrýnis-
raddir og ásakanir."
Scheffer sagði Bandaríkin verða að
fara gífurlega gætilega, eigi að vera
hægt að treysta á herafla þeirra
hvort sem það yrði í bandalagi við
aðra eða ekki. „Við verðum að gæta
þess að leggja ekki á herðar herafla
okkar óréttmæta lagalega ábyrgð,“
sagði Scheffer.
„Bandaríkin reyna allt hvað þau
geta til að lúta stríðslögum, hvort
sem um er að ræða ákvarðanir okkar
um hvaða skotmörk eigi að hæfa í
Kosovo-deilunni eða við þjálfun her-
manna okkar fyrir þátttöku í átökum
erlendis. Eg hef mikla trú á heiðar-
leika og réttmæti hernaðaraðgerða
Bandaríkjamanna. En það er vera-
lega mikilvægt að við forðumst að
koma upp alþjóðlegum dómstól sem
dregur mikið úr vilja ríkja til að taka
áhættu, sérstaklega hvað viðkemur
verndun mannréttinda erlendis.
Þar af leiðandi er það svo, að vegna
einstakrar stöðu þurfa Bandaríkin oft
að grípa til hernaðaraðgerða, sem
aðrar þjóðir, jafnvel í bandalagi
þjóða, era ekki reiðubúnar að sam-
þykkja. Því verðum við að fara afar
gætilega er við samþykkjum að láta
af hendi upplýsingar um starfsfólk
hers okkar.
Að þessu sögðu verð ég að leggja
ríka áherslu á að frá árinu 1993 hefur
ríkisstjórn Clintons verið einn af
helstu þátttakendum í ICC- samn-
ingaviðræðunum og stutt stofnun