Alþýðublaðið - 23.06.1934, Blaðsíða 3

LAUGARDAGINN 23. JÚNl 1934.
alj»ýsublaðið
Trúarbrðgðin og Nazisminn.
Einræðísstefnaii og Kírkjan
Eftir séra Jakob Jónsson á Norðfirði.
ismjnn sé sá bjargræð'svegur, sem
I.
Kri:stiain Schjeldsrup er ruorskur
guðfræðiingur og sálarfræðingur,
mjög nnikils' metinn og vel þiektur.
Hann hefir langað til að verða
prestur, en trúmálaíhaldið norska
hefir komáð í vieg fyrir það, svo
sem kunnugt er. Dr. Schjel-derup
sendi méjr í vor bók e|ina, er han;n
hefiir ri'tað. Þar béndir hann méð-
al annars á þau undarlegu
straumhvörf, sem víða hafa orðið
með tilliti til mannlífshugsjóna
og lífsskoðana. Beztu og vitrustu
menn þjóðanna hafa um langt
skeið' reynt að opna augu alrnenn-
ings fyrir því, að sú kenniug
heimspekingsins Hobbes, að stríð
allra gegn öilum sé mönnunum
©iigiinlegiast frá náttúrunnar hendi,
sé ekki á rökum bygð. 1 þess
stað hafa þeir sýnt fram á, að
ldin eðlilega þróun væri félagsleg,
fyrst kæmi ættin, síðan þjóðin og
lpks mainnkynið alt, sem uppi-
staða sáðferðiliegra hugmynda.
Allsherjar bræðraliag ár. tillits til
flokka, ætta eða þjóða er þá hin
æðsta hugsjón, Og maðurinn, án
tdílit-s til ættar ieða umhverfis, hið
dýrmætasta eða þýðiingarmiesta.
Af þessum hugsunum, siem
þarna er lýst, er sprottim sú barn
átta fyrix jafnrétti ailra, sem háð
hefir verið á öllum sviðum, ekki
aðeins jafnrétti með tiiliti til
bjargriæðiismögulieika, hieWur og
jáfnrétti í hugsun og trú. Þó að
beimskulegt og úrelt atvinnu- og
þjóð-skipulag samkeppninnar,
grundvallað á kenningum Hobbes,
hafi í reyndiuni útilokað jafn-
réttiö, þá hefir þó svo mikið unn-
ist, að frelsi hiefir fengist til þess
að nnenn mættu án tilliits tii sfcoð-
ana .siuna tala og rita á opiihber-
unt vettvaingi og kjósa sér trún-
aðarmenn á löggjafarþing. Raun-
ar hefdr frelsi þetta löngum ver-
ið takmarikað, en stöðugt hafa
þær takmarkanir verið að veröa
niinni og minni. Hér á íslan'ði ém
takmarkanirnar efcki mieiri en þ:að,
aö alþýðan getur ráðið því sjálf-
hvanær fult jafnvægi í félagslegu
tilliti kemst á.
1 ritimu, sem ég vitnaði í áðan,
er sagt, að nú sé straumurmn að
falla í þ.á átt, að afniema mann-
réttdníjiin, frelsið, og setja í þess
stað einræhi, þar sem alþýða
jnanna er ekki meiri en svo, að
hennj er bannað að hugsa, tala og
rita sjálfstætt. Hún á að vera
hópur af peðum á taflborði ein-
vaíldsherranna. Listir, visindi, trú-
arbrögö, öl! mienningartæki, svo
sem útvarp, skólar og kirkjur,
eiiga því aðieins tilverurétt, að þau
lúti boði og baníni þeirra, sem
vop,niavaWið gerir að stjórniend-
um, Dr. Schjelderup minnist á
þrent sérstaklega, sem sýni vax-
andi lítilsvirðingu maminum,
abdspænis flokki, stétt, ætt eða
þjóð. Það er „krieppu-guðfræði."
Karls Barths, sem hér á landi
hefir1 helzt hiotið meðmiæli hr.
Sigurbjarnar Á. Gisfasönar, rit-
.stjóra, „Bjarma“. I öðru lagi er
það Marxisminn, eins og hann
mjög oft er settur franr. Þó við-
urkennir höf., að grundvallar-
hugsum Marxismans sé i sjálfu
sér ekki í neimu ósamræmii við
iniinnréttindahugsanlr og stefnur.
— Um Marxismann má margt
begja í þessu sambandi, ef rúm
væri fyrir hendi, en sennilega
verður ekki langt þangað ti.1 út
hemur bók eftir próf. Leo.na.rd
Ragaz um þetta efni. Hún er.
þýdd af séra Eiríki Helgasyni í
Bjarnaniesi og sýnir, hvernig lærð-
ur guðfriæðiinigur, heitur trúmaður
og ákveðiinn jafnaðarmaður gerir
sér grein fyrir sambandi Marx-
isma og kristiíndómis, og þá um
leið sambandi hans við mann-
réttiinda hugsanir og bræðralags.
En hvað sem líður grundvailar-
hugsun Marxismans, þá verður
þyí ekki nieitað, að þar sem komi-*
múimstar hafa völdin, eru manm-
réttindin úr sögunni, og allar þær
sfcefnur, sem ekki fajla stjórninni
í geð, eru kúgaðar og þeim hnekt
rne'ð lofbieldii. — í þriðja lagii
nefnir dr. Schjeldierup nazismann
þýzfca. Máii síau tfl sönrunar vitm-
lar hann í rit eftir suma hielztu
menn þýzku þjóðermshrieyfingair-
innar. Einn þeirra Moeller van
den Bruck, segir t. d.: „Frjáls-
lyndisstefnan er sú heimsskoðun,
nei skoðamaheimur, sem æskan í
Þýzkalandi nú snýr sér frá með
viðbjóði, andúð og jafnvel sér-
stakri fyrirlitningu. Því að það
er ekkert til, sem er andstæðara'
heimsskoðun þessiarar æsku éðia
.andstyggilegra.“ (M. v. d. Bruck:
Dasi diitte Reich, 3. útg. Hamburg
1931, bls. 102.) Þá er það Alfrsd
Roselrtberg: „Frjiáls'iyndisstefnain
kendi: Frelsi, rétt til að búa þar
siem miaður vildi, frjálsa verzl-
un, þjngræði, kvenréttindi, jafn-
ræði mannanna, jafnræði kynj-
ajnna -o. s. frv. — Þ. e. a. s., bún
syndgiaði gegn náttúrulögmáli. ...
Hin þýzka hugsun krefst í dag
þegar hjnn kvenlega hugsandl
heimur er íið hrynja: valdboös,
mótUHili kraftar, aga, (autarki).
verndunar kynþáttarins og viöur-
kenningu fyrir eilífri andstööu
kynjanna." Þetta nægir til að sýna
hugsunarháttinn. Raunar mættl
minnia á hók Hitlers: Mein kampf,
þar sem því er haldið fram, að
gildii mannsins fari eftir því, af
hvaða kynþætti hann sé, og enn
fremur þyí, að siðgæöið eigi að
eins að miðast við það, hvað sé
kyriþættiinum í hag. —- Eg ætia
ekki að fara hér út í !það, hvernig
afleiðingar þessar kennlngar og
' aðrár slíkar hafa hejft í þýzkut
þjóðlífi. Ég YÍ'l a.ð ei'ns taka þaði
fram, að ég lit á 'nazisniann
þýzka sömu augum og ég lít á
aðfarir manns, sem búið er að
þjarma, svívirða og meiQa svd
ag liggnr vi'ð lífláti, svo að hann
að l'okum missir alla stjórn á
sér og bí'tur frá sér með dýnslegri
heift, Hátfalaglð er sálfræðilega
eðlilegt, en það er langt frá því
að vera fyrirmýnd í da'gliegrii um-
gengni, Það er ef til vill ekki
hægt að dæma Þjóðverja hart,
þótt þeir lé-tu leiðaist út. í ósvinni-
una, þegar friðarsamningiarniir frá
Viersaillie eru hafðir í huga, en
með því er ekki sagt, að naz-
þjóðir eiigiii að fara.
II.
Ég hefi hér a-ð framan hugleitt
kenningar hin$ norræna sálar-
fræðings um einræðistilhneiging-
a;r nútímans. Hann gerir sér vonir
um, að úr þessu verði helzt hægt
aö bæta með því að efla sál-
fræöilegan skilning á mönnunum,
— með uppeldi, sem bygt sé á
niðurstöðum sálfræðivísinda nú-
tímanis, o.g en.n fremur með því
að heiibrigðar lífsskoðainir nái
tökurn. Hann sýnir fratn á það
nneð öhriekjandi rökuni, hvernig
hin æðri trúarbrögð séu und,i;r-
staða bræðTalagshugsunar og trú-
ar á giWi mannsins, meðan játn-
ingabundin, kredduföst kirkju-
eða trú-félög nái lekki að nota
þ.au í þágu hins gagnstæða.
En hvers vegna er ég að íninn-
ast á þefcta alt saman núna? Ég
get ekki stilt mig um það sökum
þiesis, að frá hálfu nazista hafa
verið gierðar ýmsar tilraunir til
þiess að koma því inn hjá fólki,
að þdr stand'i öðrum fremur á
grundvelli kiistilegra trúarbragða
og göfugrair lífsskoðunar. í stú-
dientablaðiinu „Mjölnii" hafa birst
grecnar, þar sem gefi'ð er til
kynna, að þjóðsrniissinnar ætli
sér að útrýma k'Ommúnismanum
m. a. sökum vantrúar og ó-
kiistiliegs hugarfars þeirriar stefnu.
(Og í Vís;i ritíir Á. G. með mikfum
fjálg'leik um það, að Hitl'er
spásséri daglega með nýja-t.esta-
mentið upp á vasann. En hverju
skiítir það, þótf kommúnistar
hverfi úr sögunni, ef annár ein-
ræðLsflokkur á að taka völdiin?
Og mig gildir einu. ,þótt Hitier
gangi með tnoðna vasa af biblí-
um ,ef stjörnarstéfna hans fer í
bága við hugsjónir heimsi-ns
beztu manna um frelsi, jafnrétiti
og bræðralag, í einu orði sagt,
mapnréttind'i.
í Lesbók Morguitblaðsins fcom
í vor g-rein um þýzku k.irkju-
stjórni'ma, eftir að Hitler komst
ti'l vald.a. Höíundur virtist undiir
niðri ve'ra hrifinn af þeirri bneyt-
ingu, sem þá varð. Það er vafa-
laust rétt, að mikill hluti þýzku
kirkjunnar hef'iir snúist ónotalega
yfir til nazismans, og morski ri.t-
höfU'ndurinn, * sem ég hefi talað
imi, hefir orðið mjög svartsýnn
á kirkjuma af þeim sökum. En
þær fregnir, sem í vetur og vnr
hafa borást frá Þýzkalandi. sýna
mjö-g ljósiega, að sterk andstað'a
er nú \ ;\kin og óánægjan stöðugt
að magnast innan kir'kjun.nar.
Enska blaðið „Mancbester Guar-
d'i;an“ (11. maí þ. á.) birtir yf.ir-
lýsilngu fná félagsska.p þeim með-
al presta, sem forystu hefir í
;a;nd:stöðunn:i. Þar segir meðai
annars, a'ð núverandi kirkjustjórn
ista;ndi í vegi fyrir friði, því að
hún stijcjisf ehki vid trairst, held-
ofbeldi, setji dutlunga í stað rétt-
læti.s, verndi ekki trúna, helduir
1 níðiiist á henni og berjist gegn
hinni trúföstu kirkju i staði'r.in
fyrirr að berjast gegn óvinum
kirkjunnar,1'
Þá er óá'nægjan ekki minni hjá
kaiþólsku kirkjunni. I fyrra suitT-
ar var að vísu gerður saminingur
milli Þýzkalands og páfans, en
3
kaiþólskum möinnum finst samn-
iingur sá vera bæði hártogaður
'Og iila staðið við hainh. í grein í
enska tímaritinu „The New Sta-
tesmain and Nation“ 2. þ. m. er
þess getið, aið Faulhaber- kardibáli
hafi tekfð að sér forystu i and-
stöðunni og hafi predikanir hans,
sem fjöldinn sækist eftir að hlusta
á, „hleypt nýju bíóði í alla hina
krlstnu aindstöðú gegn nazismi-
iainlum.“ Aö páfinn sjálfur hafi
lítíð dálæti á naziistum má ráða
ai því, a'ð hann hefír neitað sjálf-
um varakanzlaranum, von Papen,
um viðtal, og var það þó hann,
isiem í fyrirta und'irritaði samin.ing-
inn fyrir hönd Þýzkalands.
Það er óþarfi að taka það
frarn, að fjöld'i þýzk’ria presta si't-
iur nú í fangelsum nazista.
Ef í'slenzkir þjóðernissiinnar
ineina nokkuð með Þórshamars-
merki sinu, má búast við sams
konar stjórnarstefnu hjá þeim og
nazistum í Þýzkalandi. Fyrir 10
—15 árum hefði hver maður
svarið fyriiir, að slík stefna fengi
fylgi hér. En nú er ekki' nóg
með það, að nazistaflokkur sé
stofnaður, heldur hefir aunar
flokkur, Sjálfs'tæðisflökkurimn,
sem telur sig lýðræðisfliokk, haft
siammeyti við hann í kosndnguni'
iog biirt í blöðum sinum athuga-
semdalaust greinar, sem draga
taum hans.
Ef nokkur aivara ier í þessu, þá
er hætfca á ferðum. ísliendingar
hafa hrósað sér af því, að þeir
væru frjálslyndir. Islenzka kirkj-
aín er t. d. mörgum sinnum frjáls-
lyndari og óháðari kennisetning-
um en kirkjur nágr,a:n:naþjóðann.a.
í því efni á hún mikið að þakika
möinnum eins og t. d. séra Har-
•átldi Niielssyni. En hverni'g hefðli
lariö, ef þröngsýnn inræð'isflokk-
ur hefði verið við völd, með|a;n
hanin kvaddi kröftugast til hljóör
fyrir Irugsanafrelsi i trúarlefnum?
íslendáinigar mintust Jóns Sig-
urðssoinar á sun:nudagi,nn var. En
hvað hefði orðiö úr hans starí-
semi, ef harövítugt, valdafíkiö
einræði hiefði ríkt í Danmörkn
á ha.tvs ’dögurn ?
Ég skil ekk.i í því, að nokkur
sá, sem á grundvelH kristinmar
br;æ ðralagshugs jó nar vil.f jafn-
rétti hugsu.n og trú, lj.ái' fylgi si.tt
einræðis- -og ofbeldis-'Stefnum.
Ég trúi því ekki fyr e;n ég. tek
á, að þjóð, senv á sjálf,stæði sitt
rit- og mál-fneMnu að þakka,
varðveiti það ekki, meðain hún
má.
En sízt af öllu má það. koma
fynir, að mönnurn eða blö.ðum —
hvaða flokki isem þau fylgja -
haldiiist það uppl óátalið, að bóð,a
afjnám mannréttinda undir fána
trúarbragðianna.
Jakob Jómson.
Maðurinn minn, faðir okkar og tengdafaðir, Guðmundur
Ármasion frá Kambi, andaðist 22. þ. m. að heimili sí'nu, Urðar-
stig 7 A,
iGi0jx.rwj Sœmimdsdótiir,
böm ocj tengdabörm.
Jörfundur
til að velja 6 alþingismenn fyrir Reyííjavik verður hald-
inn í Miðbæjarskólanum 24. þ. m.
Kosningarathöfnin hefst kl. 10 árdegis. UNDIR-
KJÖRSTJÓRNIR MÆTÍ Á KJÖRSTAÐ KL. 9 V2 ÁRD.
Talning atkvæða fer fram þegar að aflokinni at-
kvæðagreiðslu.
Yfirkjörstjórnin i Reykjavík, 22. júní 1934.
Björn Þórðarsson. Bjarnt Benediktsson.
F. R Valdimarsson.
Til Hvammstanga,
Blönduóss og
SauÖárkuóks
verður farið á morgun (eftirmiðdag) í nýrri ágætri
bifreið. Nokkur sæti laus.
Bifrelðastöð Stelndérs, sími 1580.
Vélstjórafélag íslands
heldur aðalfund þriðjudaginn 26 þ. m.
kl. 6 e. h. í Kaupþingssalnum.
Áríðandi að allir félagsmenn mæti.
Félagsstjórnin.