Morgunblaðið - 23.06.1999, Blaðsíða 24
24 MIÐVIKUDAGUR 23. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Styrkja ber
öfl einingar
og sátta
Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra
segir það niðurstöðu heimsóknar sendi-
nefndar Evrópuráðsins til Bosníu að stór-
stígar framfarir hafí átt sér stað, en að enn
eigi eftir að uppfylla mikilvæg skilyrði fyr-
ir aðild að Evrópuráðinu. Andri Lúthers-
son fór með sendinefndinni um Bosníu og
veltir fyrir sér framtíðarþróun landsins.
ERLENT
Morgunblaðið/Andri
HALLDÓR Ásgrímsson utanríkisráðherra og Daniel Tarchys, aðalframkvæmdastjóri Evrópuráðsins, standa
ásamt fylgdarliði við rústir gömlu brúarinnar í Mostar, menningarperlu frá 16. öld, sem eyðilögð var í Bosníu-
stríðinu. Hefur endurreisn brúarinnar verið lýst sem tákngervingi sátta í landinu.
RIGGJA daga heimsókn
sendinefndar Evrópuráðs-
ins, undir forystu Halldórs
Ásgrímssonar utanríkis-
ráðherra, til Bosníu-Hersegóvínu
lauk sl. mánudag. Markmið ferðar-
innar, sem farin var að frumkvæði
Islands, var að leggja mat á hvaða
árangri stjórnvöld í landinu hefðu
náð á undanfömum misserum með
hliðsjón af aðildarumsókn þess til
Evrópuráðsins. Verða niðurstöður
ferðarinnar kynntar í ávarpi Hall-
dórs Ásgrímssonar á þingi Evrópu-
ráðsins í Strassborg í dag en þingið
mun á næstunni taka aðildarumsókn
Bosníu-Hersegóvínu til umfjöllunar.
I þéttskipaðri dagskrá heimsókn-
arinnar var komið víða við. I Sara-
jevo átti sendinefndin fundi með
þingmönnum úr röðum múslima,
Króata og Serba sem eru fulltrúar á
löggjafarþingi sambandsríkisins. Þá
ræddu fulltrúar sendinefndarinnar
við trúarleiðtoga í Sarajevo, ríkis-
stjórn landsins og forseta þess. Var
það mál manna í sendinefnd Evr-
ópuráðsins að ánægja ríkti með hinn
eindregna vilja sem fram kom um
fyrirhugaða aðild að ráðinu. Eining
virtist ríkja um að Bosníu-Her-
segóvínu beri að taka sæti meðal
annarra Evrópuríkja. Enn væru þó
ýmis mál, er varði almenn lýðrétt-
indi, sem bæta yrði úr.
Spenna ríkir í Mostar
Á sunnudag hélt utanríkisráð-
herra ásamt sendinefnd Evrópu-
ráðsins til borgarinnar Mostar í suð-
urhluta landsins, þar sem skrifstof'-
ur ráðsins eru staðsettar. Á fundi
með Frangois Friederich, yfirmanni
skrifstofu Evrópuráðsins í borginni,
kom fram að þar ríkir enn mikil
spenna meðal íbúa og að aðstæður
eru talsvert frábrugðnar aðstæðum í
Sarajevo. Reynir skrifstofa Evrópu-
ráðsins því að efla traust og trú íbúa
á því að starfa saman að lausn sam-
félagslegra vandamála og yfirbuga
þannig tilhneigingu til að kynda
undir missætti og sundrungu. I því
skyni hefur t.a.m. verið komið á
laggirnar útvarpsstöð sem ung-
menni - án tíllits til þjóðemis þeirra
- starfrækja í sameiningu.
Af þeim fjölmörgu vandamálum
er steðja að íbúum Mostar nefndi
Friederich sérstaklega útbreitt of-
beldi gegn konum. Hefur þetta
vandamál aukist að umfangi síðan
að stríðinu lauk og nefndi hann al-
menna fátækt og atvinnuleysi meðal
karlmanna á svæðinu sem helsta or-
sakavaldinn í þessu samhengi. Sagði
Friederich að fómarlömbin væm
konur á öllum aldri, mæður, dætur
og eiginkonur og að þær ættu í eng-
in hús að venda með vanda sinn.
Töldu sendinefndarmenn nauðsyn-
legt að Evrópuráðið kæmi þar að
málum og vekti athygli hjálparstofn-
ana á þessum brýna vanda.
Ymsu ábótavant hvað
lýðræðisþróun varðar
Daniel Tarschys, aðalfram-
kvæmdastjóri Evrópuráðsins, sagði
í ræðu er hann fluttí fyrir þing-
mannasamkomu Bosníuþings að á
þeim rúmlega þremur áram er liðin
væra síðan Dayton-samningurinn
var undirritaður hefði margt áunnist
í endurappbyggingu í Bosníu-Her-
segóvínu. Bæði hvað innra skipulag
varði, en ekki síst með tilliti til þess
hvað áunnist hefði í uppbyggingu
ríkisins og stofnana þess. Lagði
Tarschys hins vegar áherslu á að
enn stæðu ýmis vandamál landinu
fyrir þrifum. Enn væra merki þess
að ekki hefði tekist að festa í sessi
almennt samráðskerfi í stjómmálum
landsins og að lýðræðisþróun væri
ekki fyllilega samkvæmt þeim stöðl-
um er Evrópuráðið fer fram á að ný
aðildarríki uppfylli.
„Hafa ber það hugfast að enn er
fyrir hendi valdamikill og hávær
hópur - þótt hann sé e.t.v. ekki fjöl-
mennur - þeirra er sjá ekki framtíð í
einingu landsins og mismunandi
samfélaga þess, heldur í sundrangu.
Ef slíkt nær fram að ganga, þ.m.t.
hugarfar afskiptaleysis og jafnvel
haturs á náunganum, mun það ein-
ungis leiða til hörmungar fyrir íbúa
landsins, og framtíð ríkisins sem
fullgilds aðila í samfélagi lýðræðis-
legra Evrópuþjóða," sagði Tarschys.
Þýðingarmikið fyrir framtíðar-
frið á Balkanskaga
Halldór Ásgrímsson sagði í sam-
tali við Morgunblaðið á mánudag að
með tilliti til umsóknar hins stríðs-
hrjáða ríkis til Evrópuráðsins þá
skipti þróun í stjómmálum landsins
næstu misserin afar miklu máli. I
raun skipti þetta máli fyrir framtíð-
arfrið á öllum Balkanskaga vegna
þess að ef ekki tekst að tryggja sam-
búð hinna mismunandi þjóðfélags-
hópa sem í Bosníu-Hersegóvínu búa,
þá geti Evrópuþjóðir ekki búist við
að það takist annars staðar.
Áðspurður sagði Halldór að Evr-
ópuráðið myndi þurfa að taka á því
hvort rétt sé að taka Bosníu-Her-
segóvínu inn og sé í raun um mikið
lykilatriði að ræða. Einnig hvíli nú
sú spuming á aðildarríkjum Evr-
ópuráðsins hvort það sé réttmætt að
Bosníu-Hersegóvínu verði veitt að-
ild án þess að ríkið uppfylli öll skil-
yrði ráðsins um lýðræði, mannrétt-
indi og forsendur réttarríkis.
Taldi utanríkisráðherra ekki
mikla von til þess að landið komi til
með að uppfylla öll skilyrðin í náinni
framtíð en hins vegar sé um afar
sérstakar aðstæður að ræða. Því
kunni að vera rétt að veita Bosníu
aðild, jafnvel þrátt fyrir að skilyrð-
um sé ekki mætt, í þeirri von og trú
að landið muni gera það eins fljótt
og auðið sé. Þannig geti aðildin að-
stoðað íbúa landsins sem geri sér
miklar vonir um aðild. „Bosníu- og
Hersegóvínubúar mega ekki missa
vonina og trúna á framtíðina. Jafn-
vel þótt þeir séu ósammála um
margt þá era þeir sammála um að
framtíðin liggur í félagsskap með
öðram Evrópuþjóðum."
Taldi Halldór að ef þetta eigi að
ná fram að ganga verði stjómmála-
menn að brjóta niður ýmislegt sem
sé þeim heOagt. ,Að mínu mati er á
þvi allt of mikill áhugi að halda þjóð-
arbrotunum aðskildum. Jafnvel þótt
þeir séu með sameiginlega stjórn á
ýmsum sviðum þá er sú tilhneiging
ríkjandi að halda beri fólki að-
skildu.“
Erfíðar aðstæður
hófsamra afla
Er það álit embættismanna Evr-
ópuráðsins að því fyrr sem Bosnía-
Hersegóvina fái aðild að ráðinu,
þeim mun auðveldara kunni það að
reynast fyrir hófsöm öfl í stjórnmál-
um landsins að halda málstað lýð-
ræðisins á lofti. Málefni Bosníu-
Hersegóvínu séu eðli málsins sam-
kvæmt afar frábragðin aðstæðum í
öðram aðildarríkjum Evrópuráðsins
og hugsanlegum aðildarríkjum þess.
Þá hefur það verið rætt að ekki
megi slíta málefni Bosníu-Her-
segóvinu úr svæðisbundnu sam-
hengi. Viðsjár á Balkanskaga, enda-
lok stríðsins í Kosovo, einræðis-
stjórn Milosevics og ófullburða lýð-
ræði víða í suðausturhluta álfunnar
gefi tilefni til að sýna framkvæði og
snúa vörn í sókn. Ef þing Evrópu-
ráðsins gefi Bosníu-Hersegóvínu
grænt ljós á aðild, sé fyrirsjáanlegt
að það gefi sterk pólitísk skilaboð til
nágrannaríkja um að framþróun í
lýðræðisátt sé í þágu stjórnvalda en
ekki síst í þágu almennings.
Hins vegar hefur einnig verið á
það bent að traust og trúverðugleiki
Evrópráðsins sem stofnunar og gildi
hennar séu einnig í húfi. Ótímabær
aðild landsins að ráðinu gæti ekld
einungis orðið kostnaðarsöm, heldur
gæfi hún röng skilaboð. Væri þar
með hægt að halda því fram að
markmið og gildi líkt og lýðræði,
mannréttindi og réttarríki, séu
sveigjanleg í tíma og rúmi. Að
grundvallargildi evrópsks samfélags
geti átt við stundum, sums staðar,
en ekki alltaf, og væri slík þróun af-
ar hættuleg.
Þá hefur Evrópuráðið gert stjórn-
völdum í Bosníu-Hersegóvínu ljóst
að markmið ráðsins sé að hjálpa
stjómvöldum og almenningi að
hjálpa sér sjálfum. Hugsunin sé ekki
að taka stjórnina og knýja stjóm-
völd til afmarkaðra markmiða, held-
ur að skapa forsendur fyrir lýðræð-
islegri þróun sem eingöngu getur
átt sér stað meðal íbúa landsins.
Fyrstu skref í átt
að fullburða lýðræði
Grannur sá sem Evrópuráðið
stendur á er traustur en ef borað eru \
í hann göt er hætta á að hann bresti.
Styrkur Evrópuráðsins sem stofnun-
ar er tvímælalaust hin skýrt skil-
greindu gildi. Slíkum gildum er afar
erfitt að breyta án þess að upp vakni
siðferðislegar spumingar. Jafnvel á
alþjóðavettvangi. Kom það skýrt
fram í ávörpum sendinefndar Evr-
ópuráðsins til þarlendra stjórnmála-
manna, að skilnings gæti á aðstæð-
um landsins og óþreyju stjórnvalda
til að taka fyrstu skrefin í átt að Evr-
ópu. Hins vegar væri ljóst að tiltekn-
um forsendum - sem flestum ættu
að vera ljós - verði að fullnægja áður
en af aðild verði, ella komi það
stjómvöldum og almenningi illa síð-
ar meir. Er því ljóst að ef Bosnía-
Hersegóvína verður aðili að Evrópu-
ráðinu og taki sín fyrstu skref sem
fullburða lýðræðisríki verða ákveðn-
ar breytingar að fara fram. Á þetta
við um stofnanalegar breytingar en
alls ekki síður hugarfarslegar breyt-
ingar. Bosnía-Hersegóvína - hið
fagra en stríðshrjáða land - hefur
ómælda möguleika í framtíðinni.
Bosníska þjóðin í heild sinni hefur
allt til að bera til að verða tekið inn í
samfélag Evrópuríkja. Um það ríkir
eining innan landsins og utan. Ef
vofur fortíðar ná að skyggja á rétt-
mæta framtíð landsins meðal jafn-
ingja, er af því afar mikil eftirsjá.
Innganga Bosníu-Hersegóvínu er
ekki aðeins í þágu almennings í
landinu, líkt og utanríkisráðherra
komst að orði í ávarpi sínu til fjöl-
miðla á mánudag, heldur í þágu
Evrópu allrar.
Halldór Asgrímsson ávarpar þing Evrópuráðsins í dag
Kosovo efst á
Strassborg. Morgunblaðið.
ÞING Evrópuráðsins hóf árlegan
fund sinn í Strassborg á mánudag.
Kjör aðalframkvæmdastjóra Evr-
ópuráðsins, Kosovo-deilan sem og
lýðræðisþróunin í fyrrum aðildar-
ríkjum sambandslýðveldisins Jú-
góslavíu era efst á dagskrá þingsins
að þessu sinni. Halldór Ásgrímsson,
utanríkisráðherra og formaður ráð-
herranefndar Evrópuráðsins, legg-
ur skýrslu nefndarinnar fyrir þingið
í dag.
Fyrri umferð kosninga um emb-
ætti aðalframkvæmdastjóra Evr-
ópuráðsins fór fram en kost á sér
gáfu þau Terry Davis frá Bretlandi,
Walter Schwimmer frá Austurríki
og Hanna Suchocka frá Póllandi.
Urðu úrslit þau að Terry Davis
hlaut 122 atkvæði, Walter
Schwimmer 119 en Hanna Such-
ocka aðeins 21 atkvæði. Þar sem
enginn frambjóðandi fékk hreinan
meirihluta, eða yfir 146 atkvæði, fer
önnur umferð því fram í dag og eins
og úrslitin vora verður þá kosið á
milli þeirra Davis og Schwimmer.
Evrópuráðið, sem er elsta starf-
andi stjómmálastofnun Evrópu,
hélt fyrir skömmu upp á fimmtíu
ára afmæli sitt með hátíðahöldum í
Búdapest. Aðildarríkin era fjöratíu
og eitt talsins þar á meðal sautján
Austur-Evrópuríki. Sameiginleg
markmið aðildarríkja Evrópuráðs-
ins era samkvæmt stofnsáttmála
þess að virða lýðræði og mannrétt-
indi og að tryggja stjóm á grand-
velli laga og réttar.
Frá árinu 1989 hafa meginverk-
efni ráðsins falist í því að hafa eftir-
lit með stjórnarfarsbreytingunum í
Mið- og Áustur-Evrópu, og að að-
stoða löndin þar við að festa lýðræð-
islega stjórnarhætti í sessi samfara
efnahagslegum umbótum. í dag
liggja fyrir fimm aðildaramsóknir
sem bíða afgreiðslu þingsins þar á
meðal umsókn Bosníu-Hersegóvínu,
en Halldór Ásgrímsson kom til
Strassborgar í gær frá Sarajevó,
þar sem hann átti fund með þar-
lendum ráðamönnum. Halldór sagði
baugi
í samtali við blaðamann Morgun-
blaðsins í gær að þó svo að ástandið
í Bosníu-Hersegóvínu hefði tekið
miklum stakkaskiptum væri enn
langt í land með að þjóðabrotin í
landinu gætu lifað saman í sátt og
samlyndi. Að mati Halldórs getur
hið alþjóðlega samfélag dregið rík-
an lærdóm af þróuninni í Bosníu-
Hersegóvínu fyrir komandi starf-
semi í Kosovo.
Rétt eins og fyrir þremur árum
standa margar pólitískar alþjóða-
stofnanir að friðarsáttmálanum er
lagði drögin að lokum Kosovo-
stríðsins og munu þær allar senda
fulltrúa sína til Kosovo. Evrópuráð-
ið er ein þeirra sem systurstofnun
ÖSE og Evrópusambandsins. Hall-
dór segir að meginverkefni stofnan-
anna sé nú að tryggja samræmi og
skilvirkni sín á milli og að mikilvæg-
ast sé að pólitísk ákvörðunartaka
komist sem fyrst í hendur innlendra
stjómvalda en liggi ekki hjá al-
þjóðastofnunum.
Hvert land fer með formennsku í
ráðherraráðinu sex mánuði í senn
og viðkomandi utanríkisráðherra
leggur skýrslu ráðherraráðsins fyr-
ir þingið og situr fyrir svöram þing-
manna. Ástand stríðshrjáðra land-
svæða á Balkanskaganum og starf-
semi friðareftirlitssveita þar verða
án efa eitt aðalefni ræðu Halldórs
en hann sagðist einnig ætla að
leggja áherslu á mannréttindamál í
Úkraínu og í Tyrklandi.