Morgunblaðið - 23.06.1999, Side 29

Morgunblaðið - 23.06.1999, Side 29
MORGUNBLAÐIÐ LISTIR MIÐVIKUDAGUR 23. JÚNÍ 1999 29 Frábær orgelleikari TÓNLIST Hallgrímskirkja ORGELTÓNLEIKAR Martin Haselböck flutti verk eftir Kerll, J.S. Bach, C. Franck, J. Alan og eigin spuna. Sunnudaginn 20. júní, 1999. MARTIN Haselböck, orgelleik- ari frá Austurríki, hóf sumarkvölds- tónleikana í Hallgrímskirkju. Pað hlýtur að vera nokkur freisting fyr- ir hvem gestaorgelleikara, að velja sér viðfangsefni til að nýta sem mest af registurs-möguleikum Klais orgelsins stóra í Hallgrímskirkju. Haselböck hóf tónleikana á tveimur raddsýningarverkum eftir Johann Caspar Kerll, eða Kerl (1626-93), þýskan orgelleikara og tónskáld, er lærði hjá Pietro Francesco Valent- ini (1570-1654), Carissimi og líklega einnig hjá Frescobaldi í Róm. Auk orgelverka, samdi hann m.a. tokkötur og ricercar, óperur, sónöt- ur fýrir tvær fiðlur og bassa, mess- ur og mótettur og margvíslega kirkjutónlist. Battaglia (Stríðshvöt) og Capriecio cucu (einskonar gleði- gaukalag), eftir Kerll, eru hvað snertir hljómræna skipan ákaflega viðburðasnauð, oft hamrað á sama hljóminum og augljóst að orgelleik- arinn var hér að leika sér með hljómsýningu á spönsku lúðrunum í stríðsljóðinu og svo flauturöddum orgelsins í gaukslaginu. Flutningur- inn var aðvitað frábærlega útfærður og í Prelúdíu og fúgu í D-dúr, BWV 532, eftir meistara J.S. Bach var leikur Haselböck aldeilis glæsileg- ur. Prelúdían er tvískipt með ímpró- vísatoriskum inngangi en milliþátt- urinn, Alla breve, er skemmtilegur leikur meistarans að biðtónum og endar á tilvitnun í innganginn. Inn- gangurinn hefst á D-dúr tónstiga í pedal og gefur það tóninn fyrir fúg- una, sem var mjög hratt leikin og gerir miklar kröfur til léttleika í pedaltækni, sem var glæsilega út- færð af Haselböck. Eftir þessi meistaratök, lék Ha- selböck h-moll kórinn, nr 2, eftir Cesar Franck af glæsibrag. Franck var á stundum sagður vera nokkuð langdreginn og er haft eftir Debus- sy að „þegar Franck er í vandræð- um með framhaldið, tekur hann til að mödúlera (skipta um tónteg- und)“, sem er að því leyti til rétt, að verk hans eru oft sérstök stúdía í margvíslegum hljómskiptum, er aft- ur voru mjög einkennandi fyrir rómantíska tónlist. Einn af höfund- um rómantískrar hljómfræði, var Franz Liszt og eftir hann lék Hasel- böck nýfundna umritun Liszts sjálfs fyrir orgel, á Prelúdíu yfir sálminn Weinen, Klagen, Sorgen, Zagen, samin 1859 fyrir píanó, tileinkuð Anton Rubinstein og gefin út í Berlín 1863. Tilbrigðin yfir tema úr sömu kantötu, eftir J.S. Bach og bera sama nafn, eru einnig til, bæði í píanó og orgelgerð og hafa verið tíð viðfangsefni tónflytjenda. Prelúdían virðist ekki hafa verið þekkt í þeirri orgelgerð, sem Hasel- böck fann í handriti en þess ber að geta, að stór hluti tónverka eftir Liszt hefur enn ekki verið gefin út og mörg þau verk, sem einleikarar hafa verið að uppfæra á síðari árum, eru aðeins til í handritum. Þessi stutta prelúdía er áhrifamikið og sorgþrungið verk og getur þar að heyra ýmislegt sérkennilegt, eins og t.d. „stununa" í niðurlagi verks- ins, sem við fyrstu heyrn virðist ótrúlegt að hljómi vel á orgel en er sérlega eðlileg fyrir píanó. Verkið var vel flutt af Haselböck og var undirrituðum nýnæmi í að heyra þetta glæsilega verk. Þrír dansar fyrir orgel eftir Jeh- an Alain voru næst á efnisskránni. Þetta er leiktæknilega vel gerð tón- list, mikið byggð á þrástefjun og þrátt fyrir skrautlegan rithátt fyrir hljómborðið er hljómgrunnurinn og þar með hljómskiptin oftast mjög einföld, sem Haselböck bætti upp með sérlega skemmtilegri raddskip- an og auðvitað frábærum leik sín- um. Lokaviðfangsefnið var spuni og til Haselböck, af hálfu kirkjunnar, var vikið sálminum við Lilju Ei- steins munks, en vel má fara að breyta til, þegar orgelleikurum er gert að spinna yfir íslenskt sálma- lag, því nær ávallt hefur þetta sálmalag orðið fyrir valinu. Það er svo með nútíma spuna, að þár má gera allt, hvað snertir samskipan tóna en auðvitað reynir á leikni hljóðfæraleikarans og getur spuninn heppnast vel. Að þessu sinni var spuninn svo lítið út og suð- ur og í raun meira um að Haselböck spilaði frjálst og óbundið af sálmin- um sjálfum. Hvað um það, þá er Haselböck frábær orgelleikari og auk mikillar leikni, mótar hann leik sinn af sterkri tilfmningu fyrir tón- ferli og formskipan verkanna, sem kom hvað best fram í verkunum eft- ir J.S. Bach og Liszt og í raddskip- an og auðvitað í leik, gerði hann margt frábærlega vel í verkunum eftir Franck og Alain. Jón Asgeirsson Hundur söguhetja í nýrri bók Pauls Austers SÖGUHETJAN í „Timbuktu“, nýrri skáldsögu bandaríska rit- höfundarins Pauls Austers, er lítið hundsræksni sem sárlega vantar nýjan húsbónda eftir að sá gamli, heimilislaus furðufugl, hrekkur upp af í byrjun bókar- innar. Hundurinn heitir „herra Bones“ og er allt aunað en ham- ingjusamur þegar hann allt í einu stendur uppi aleinn og ein- mana, ráðvilltur og rammvilltur í heimi mannanna. Auster er alls ekki fyrsti rit- höfundurinn sem fær þá hug- mynd að notast við hund sem eins konar leiðsögumann um þann heim sem hann skapar og þá sögu sem hann vill segja les- endum sínum. Virðist Auster bara hafa tekist nokkuð vel upp, ef marka má bókagagnrýni dag- blaðsins The New York Times en í henni er m.a. upplýst að að- dáendur skáldsins geti greint hefðbundin viðfangsefni þess í „Timbuktu“; eðli einmanaleik- ans og minninganna um hið liðna; misklíð tveggja einstak- linga sem eftir á að gera upp; heimspekilegar hugleiðingar um Iífið og tilveruna, og dagleg samskipti fólks. Auster nýtur mikillar virðing- ar fyrir bækur sínar í Banda- ríkjunum en er einna helst þekktur fyrir New York-trílógíu sína, sem bókaútgáfan Bjartur hefur gefið út á íslensku. Heita bækurnar í íslenskri þýðingu Glerborgin, Draugar og Lokað herbergi. Ennfremur hefur bók- in Hending komið út í íslenskri þýðingu. Auster hefur í seinni tíð einnig komið nálægt kvikmyndagerð og samdi og leikstýrði kvikmyndun- um „Smoke“ og „Blue in the face“ í samvinnu við leikstjórann Wayne Wang árið 1995. mörkum draums og veruleika KARL Guðmundsson í hlutverki Samúels og Björn Karlsson í hlut- verki landmælingamannsins. KVIKMYNDIR STEYPTIR DRAUMAR irk Leikstjóri Kári Schram. Handritshöf- undar Kári Schram, Ólafur Engil- bertsson. Sviðsmynd Ólafur Engil- bertsson. Aðalleikendur Björn Karls- son, Karl Guðmundsson, Helgi Skúla- son, Björk Jakobsdóttir, Þóra Frið- riksdóttir, Arnór Hannibalsson, Benedikt Benediktsson. Leikin heim- ildamynd. 40 mín. íslensk. Andrá/RÚV, 1999. Á EINUM fáfamasta útnára okk- ar afskekkta eylands blasa óraun- veruleg listaverk við augum. Hvolf- þök, spírur, tumar, hallir, kirkja, ábúðarmikil steinljón, sem em, þeg- ar betur er að gáð, haganlegir gos- brannar, helgir menn og víkingar. Ferðalangurinn á öragglega von á öllu öðra í Selárdal vestur, en slíkri undraveröld sem birtist honum á hlaðvarpanum í Brautarholti. Allt era þetta verk þjóðhagasmiðsins, af- dalabóndans og listamannsins Sam- úels Jónssonar (lést á áttræðisaldri, 1968), sem flutti brot af heimsmenn- ingunni af litlum veraldlegum efnum þama vestur á hjara veraldar. Hlað- ið er á mörkum draums og vera- leika, og sá ágæti heimildamynda- smiður, Kári Schram, hefur nálgast það á svipaðan hátt, dregur upp skemmtilega dulræna mynd af við- fangsefninu. Kemst vel frá því, þó rýmri fjárhagur hefði vissulega ekki skemmt fyrir. Steyptir draumar, sem unnin er fyrir RÚV, er leikin heimildamynd þar sem atburðarásin er séð með augum Péturs (Bjöm Karlsson), starfsmanns Vegagerðarinnar. Sem um miðjan sjöunda áratuginn er sendur vestur í Arnarfjörð til land- mælinga og þiggur húsaskjól í guðs- húsi Samúels bónda (Karl Guð- mundsson), í Selárdal. Þá er búið að standa yfir blómaskeið í listsköpun bóndans, þar sem hann er kominn á löggiltan aldur gamalmenna; ellilíf- eyririnn gerir honum fær kaup á hinu ómissandi sementi. Annað byggingarefni ber hann á sjálfum sér úr fjörakambinum. Hrærir steypuna í höndum. Með elju og þolinmæði kemur hann sínum stóra draumum í verk, aðrir, þ.á m. hans eigin útgáfa af Péturskirkjunni, bíða betri tíma. Tveh- áratugir líða. Listamaður- inn með bamshjartað og verkin hans víkja ekki frá Pétri, sem held- ur aftur vestur sumarið ‘98, til fund- ar við fortíðina. Þá er staðurinn ekki nema svipur hjá sjón. Bóndinn og naivistinn allur, listaverkin hans við það að fara sömu leiðina. Nú upplifir Pétur dulræna reynslu. Samúel vitjar hans, brot úr erfiðri lífsbaráttu bóndans svífa hjá, ekki síst viðskipti hans við harðneskju- legan sveitaklerk (Helgi Skúlason), og ástkæra eiginkonu (Þóra Frið- riksdóttir). Mælingamaðurinn snýr til baka, hann hefur komist í snert- ingu við ójarðneska undraheima. Þá tilfínningu upplifir áhorfand- inn einnig í nokkrum mæli, kvik- myndagerðarmennirnir leiða okkur inní undarlega veröld, ólíka öllu sem við höfum áður séð. Dulúð draum- kenndra verka Samúels er enn áhrifaríkari þar sem umhverfið, ægifegurð Amarfjarðar, er nánast algjör fagurfræðileg andstæða lista- verkanna. Myndin er gerð í tvenn- um tilgangi; að halda nafni lista- mannsins á lofti og vekja athygli á dapurlegu ástandi listaverkanna sem lágu undir skemmdum. Hvorttveggja hefur tekist með ágætum. Það er létt yfir Steyptum draumum, líkt og yfir listsköpuninni og vafalaust listamanninum sjálfum. Myndin er í stuttum, afmörkuðum köflum, skipt fimlega á milli tíma- skeiða sem hefjast á æskuáram Samúels og lýkur í dag. Ef undan er skilinn „evrópskur" nemi í arki- tektúr (Björk Jakobsdóttir), sem skapar reyndar nokkuð skemmti- legt, jarðbundið mótvægi við mystíkina, þá era persónumar vel unnar og skrifaðar. Karl Guð- mundsson og Björn Karlsson geisla frá sér hlýju og frá gamla lista- manninum hans Karls stafar bams- legur friður og kátína. Andstaða þeir'ra getur ekki verið sköraglegri í klerkskömminni hans Helga Skúla- sonar. Það gustar af honum sem jafnan, í þessari síðustu persónu- sköpun listamannsins. Leikin atriði og viðtöl við íbúana era nett fléttuð saman. Kári og félagar hafa, líkt og við- fangsefnið, skapað mikið úr litlu. Þrátt fyrir fjárskort er útkoman einkar vel lukkuð á sínum rósömu nótum og þjónar tilgangi sínum. Við þurfum að gæta vel að genginni stund og standa vörð um landið okkar. Sæbjörn Valdimarsson undirfatnaði Spennandi leynitilboð Kringlunni 1,1. hæð, sími 553 7355.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.