Morgunblaðið - 23.06.1999, Síða 38

38 MIÐVIKUDAGUR 23. JÚNÍ 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Geislavirkar
friðarárásir
FYRIR nokkru mátti
lesa örstutta frétt í
Morgunblaðinu þess
efnis að ítalskir fiski-
menn við Adríahafið
hefðu efnt til mótmæla
gegn árásarstríði Nató
á Júgóslavíu þar sem
ekki væri lengur óhætt
að fiska í Adríahafinu
vegna sprengja sem
Natóflugvélar köstuðu í
hafið á leið sinni til baka
frá árásarferðum til Jú-
góslavíu (kannski er
nauðsynlegt að geta
þess að Morgunblaðið
notaði ekki orðalagið
„árásarstríð Nató“). Nú,
nú, ætla mætti að þess-
ari frétt hefði eitthvað verið fylgt
eftir, ekki síst vegna þess að í henni
kom fram sá ótti fiskimanna að
Natóvélarnar köstuðu einnig úran-
íumsprengjum í hafið og þarf lítt að
fjölyrða um áhrif þess á lífríki í bráð
og lengd. En því miður hefur málinu
ekki verið fylgt eftir í Morgunblað-
inu, né heldur hefur heyrst nokkuð
ðun þessi sprengjuköst í Adríahafið
frá hinum glaðbeitta fréttamanni
Ríkisútvarpsins í Brussel sem send-
ir allar sínar fréttir frá aðalstöðvum
Nató. Það er því ekki úr vegi að líta
nánar á málið.
Innihald úraníumsprengja
I úraníumsprengjur, eins og þær
sem varpað hefur verið á Júgóslavíu
og meðal annars á Kósóvóhérað, er
notað afgangsúraníum í sprengju;
oddana, á ensku depleted uranium. I
ji'gun er um að ræða geislavirkt úr-
gangsefni. Þetta er afgangur sem
eftir verður þegar úraníum er nýtt
til að knýja kjarnorkuver eða við
smíði kjarnorkusprengja. Af-
gangsúraníumið er geislavirkur
þungmálmur, ódýr og er gnægð til
af honum. Helsti eiginleiki efnisins
er þéttleikinn sem veldur því að efn-
ið þykir afskaplega gott í sprengju-
odda vegna þess að það sker í sund-
ur brynvarið stál eins og um smjör
væri að ræða. Við sprengingu kvikn-
ar í efninu og örsmáar geislavirkar
agnir myndast og geta þær borist
víða með vatni og vindum, auk þess
að setjast í jarðveginn. Við beina
innöndun agnanna setjast þær í lík-
amsvefi og gera umhverfi sitt geisla-
■>irkt. Vitað er að þessar geislavirku
agnir haldast í líkamanum í að
minnsta kosti 10 ár. Helmingunar-
tími úraníums eru 4,4 billjón ár
þannig að vel er til framtíðar hugs-
að.
Sovétríkin notuðu fyrst úraníum-
sprengjur í Afganistan, en í afar litl-
um mæli. Fyrsta meiriháttar notkun
á sprengjum með afgangsúraníumi
var í Persaflóastríðinu. Gífuriegu
magni var skotið á Irak og er talið
að um 300--800 tonn af úraníumögn-
um og -ryki hafi dreifst
yfir Irak en einnig Sádi-
Arabíu og Kúveit.
Langflestar sprengj-
urnar komu frá Banda-
ríkjaher en lítill hluti
kom frá breska hernum
sem einnig ræður yfir
sprengjuhleðslum af
þessu tagi. í Bosníu-
stríðinu 1995 beitti
Bandaríkjaher einnig
úraníumsprengjum til
að sprengja héruð
Serba.
Þann 3. maí síðastlið-
inn viðurkenndu banda-
rísk stjórnvöld að hafa
notað sprengjuhleðslur
með afgangsúraníumi í
Júgóslavíu, en það væri nú ekkert
hættulegra en kvikasilfur! Banda-
rísku hersveitimar sem staðsettar
hafa verið í Bosníu undanfarin ár
„við friðargæslu" eins og landvinn-
ingar og innlimanir heita á máli sig-
urvegaranna, hafa haft yfir að ráða
sprengjum með afgangsúraníumi,
sama gildir um breska herinn sem
staðsettur hefur verið að undan-
fömu í Makedóníu. Auk þessa er
rétt að hafa í huga að sérhvert cru-
ise-flugskeyti inniheldur kjölfestu
úr afgangsúraníumi.
Stríð
í írak hefur orðið
hrikaleg aukning á
hvítblæði, segir Birna
Þórðardóttir, einkum
meðal barna, auk þess
sem vanskapanir hafa
aukist ógnvænlega.
Hvítblæði og vanskapanir
En hverjar em afleiðingar geish
unar af völdum þessa úraníums? í
Irak hefur orðið hrikaleg aukning á
hvítblæði, einkum meðal bama, auk
þess sem vanskapanir hafa aukist
ógnvænlega. Þetta má rekja beint til
notkunar Bandaríkjahers og hins
breska á úraníumvopnum. í
Persaflóastríðinu tóku þátt um
700.000 bandarískir hermenn. Sam-
kvæmt upplýsingum frá Pentagon
lentu um 400.000 þeirra í úraníum-
menguðu umhverfi. Um 200.000
hafa leitað sér læknisaðstoðar vegna
ýmissa kvilla og hafa 115.000 fyrrum
Persaflóahermenn, karlar og konur,
verið greindir með Persaflóaveikina
svokölluðu. Einkennin era öndunar-
færasjúkdómar, lifrar-, nýrna- og
blóðsjúkdómar. Vanskapanir hafa
einnig komið fram hjá börnum
þeirra. A vegum bandarískra stjórn-
Birna
Þórðardóttir
valda hafa engar úraníummælingar
farið fram opinberlega á þessum
fyi-ram hermönnum, en þær hafa
verið framkvæmdar til dæmis í
Kanada og hefur mælst gífurlegt
magn afgangsúraníums og það
núna, níu áram eftir að hermennirn-
ir urðu fyrir geislun.
Fullkominn mengunarfriður
Ég gat í upphafi um mótmæli
fiskimannanna við Adríahafið. í
ítalska dagblaðinu il manifesto mátti
lesa þann 9. júní að ekki hafi áhyggj-
ur fiskimanna minnkað. Tveimur
nóttum áður viðurkenndi Nató að
hafa kastað 17 sprengjum í Adría-
hafið, um 30 mflum norð-austur af
Ancona, áður höfðu hernaðaryfir-
völd Nató viðurkennt að hafa kastað
sprengjum úti fyrir ströndum Catt-
oliea, Falconara og Monte Conero.
Flestir, nema ef vera kynni bláeygir
blaðamenn í Brassel, vita að her-
stjórnir viðurkenna aldrei nema það
sem þær neyðast til að viðurkenna,
þannig að sprengjumagnið í Adría-
hafinu er öragglega umtalsvert
meira en upp er gefið.
Adríahafsströndin _er falleg
strönd, sumarparadís ítala og er-
lendra ferðamanna, meðal annars
héðan af Fróni. Síðustu vikurnar
hefur þessari paradís verið breytt í
óhugnanlegar herbúðir og herflug-
velli þaðan sem flugvélar hafa tekið
sig á loft hlaðnar banvænu innihaldi
sem látið hefur verið rigna yfir Jú-
góslavíu, og svona ein og ein bomba
aðeins fyrir utan „af slysni". Vand-
inn hefur vaknað á bakaleiðinni því
að flugvélarnar mega ekki lenda
með afgangsgóss, ekki einu sinni úr-
aníumgóss, þannig að það hefur
bara verið látið gossa í sjóinn. Við
þekkjum það: lengi tekur sjórinn við
- ekki satt! Nýskipaður umhverfis-
ráðherra ætti að vita það og gleðjast
yfir þessum hluta stríðsreksturs
Nató, sem öðrum.
Það verður ánægjulegt fyrir ís-
lenska ferðamenn að geta notið
smjörþefsins af friðarstríði Nató í
Júgóslavíu á meðan þeir snæða úr-
aníummengaðar sjávarafurðir á
dægilegum restauröntum Rimini-
borgar, nú eða bara anda að sér loft-
inu. Úraníumagnimar berast fljótt
og vel með loftstraumum, það hefur
sýnt sig í írak og Kúveit ef út í það
er farið, loftmengun spyr ekki um
landamæri.
Að lokum skora ég á Halldór Ás-
grímsson utanríkisráðherra að
skreppa til Balkanskaga og njóta
nýlegra jarðávaxta, drekka jarð-
vegsvatn og hafa heim með sér örlít-
inn moldarköggul írá nýupp-
sprengdu svæði til að setja í mat-
jurtagarðinn sinn, hann gæti jafnvel
haft með sér aukapoka og gefið for-
sætisráðherranum og fleiri eðalmar-
skálkum landsins sem hrópað hafa:
sprengið, sprengið, drepið helvitin!
Byggt að hluta á skýrslu dr. Rosalie
Bertell, sem er meðal helstu sér-
fræðinga í hægfara geislun og fyrr-
um starfsmaður Bandaríska
Krabbameinsfélagsins. Hún er nú
starfandi í Kanada.
Höfundur er blaðamaður.
A ári
aldraðra
í UMFJÖLLUN
undanfarið um málefni
aldraðra hefur komið
fram að þeir sem era
að eldast vilja láta að
sér kveða í mótun þjón-
ustu við aldraða. Mest
hefur borið á umræðu
um „fríska" aldraða og
aðstæður þeirra.
Umönnun til sjálfs-
hjálpar
Enginn vill verða
gamall og veikur, en
nokkrir lenda þó í þeim
aðstæðum síðustu ár,
mánuði eða daga æv-
innar. Fólk í þeim að-
stæðum vill fá aðstoð til að geta
hjálpað sér sjálft. Það að þurfa ekki
að vera öðrum háður með að geta
sinnt framþörfum sínum er kapps-
mál þeirra langveiku á meðan vit og
einhver kraftur er til staðar. Þróun
þjónustunnar síðustu árin hefur
miðast við að mæta þörfum aldr-
Aðhlynning
Starfsfólkið og viðhorf
þess, segir Rannveig
Guðnadóttir, eru lykil-
atriði til hjálpar hinum
aldraða til að viðhalda
gæðum lífsins.
aðra, til að dvelja heima eins lengi
og kostur er. En þegar veikindi
ágerast er oft þörf fyrir varanlega
innlögn á hjúkrunarheimili. Hjúkr-
unin hefur breyst og er að breytast
í takt við nýja kynslóð aldraðra.
Umönnun aldraðra í dag miðast við
að einstaklingurinn haldi sjálfstæði
sínu og ákvörðunarrétti sem lengst
og að hjálpa hinum langveika aldr-
aða og ættingjum hans til sjálfs-
hjálpar. Margir hafa sem betur fer
fengið að upplifa góða umönnun, en
allt of margir hafa farið á mis við
hana þegar mest lá við.
Ný kynslóð aldraðra
Hin nýja kynslóð aldraðra hefur
aðra reynslu og forsendur en sú
fyrri. Hin nýja kynslóð hefur
ákveðnar kröfur og væntingar til
þjónustunnar, sem aftur krefjast
annarra faglegra vinnubragða en
fyrram forræðishyggja fagfólks
veitti. Fólk breytist ekki mikið sem
einstaklingar við að eldast, þótt
sýnin á lífið og þarfirnar breytist.
Hver hefði getað hugsað sér
kjúklingaveislu med Bítlamúsík á
elliheimili fyrir 20 áram? Við erum
og verðum það sem við eram, en
breytumst ekki í ein-
hver stöðluð gamal-
menni við að ná ákveðn-
um aldri? Nútíma
hjúkrunarheimili skap-
ar umhverfi þar sem
einstaklingarnir geta
notið sín þrátt fyrir
veikindi. Ramminn er
og þarf að vera fallegt,
vel hannað húsnæði
sem jafnframt er vel
búið hjálpartækjum.
Breytt þjóðfélag
Starfsfólkið og við-
horf þess eru lykilatriði
til hjálpar hinum aldr-
aðra til að viðhalda
gæðum lífsins. A Islandi er mikið til
af vel menntuðu og vel gerðu fólki
sem vill vinna gott starf af alúð og
metnaði í þjónustu við aldraða.
Eins og Jenna Jensdóttir orðaði
það svo vel í Morgunblaðspistli sín-
um: „Hinn fjölmenni hópur aldr-
aðra, sem enn hefur óskert vitund-
arlíf, hefur sannarlega lært það á
langri ævi að sál sem býr við ást-
ríki, skilning og umhyggju getur
hjálpað líkamanum mikið í að skapa
friðsæld og ánægju öðra fremur
síðustu árin.“ Þetta á líka við um þá
sem hafa skert vitundarlíf. Á Is-
landi hefur fjölskyldan annast aldr-
aða sem eiga við veikindi að stríða
með miklum dugnaði. Breyttar
þjóðfélagsaðstæður á Islandi hafa
þó leitt til þess að margar fjölskyld-
ur hafa ekki tíma eða aðstæður til
að sinna umönnun aldraðra. Megi
hinn kröftugi hópur sem hefur látið
í sér heyra á ári aldraðra verða til
þess að viðurkennt verði að aldrað-
ir eigi rétt á gæðaþjónustu og að
góð þjónusta aldraðra langveikra
kostar peninga.
Höfundur er Iijúkrunarforstjóri á
hjúkrunarheimilinu Skógarbæ í
Reykjavík.
mbl.is
Rannveig
Guðnadóttir
la!
r&k
9ty
Keid
Rýmum til fyrir nýjum vörum
og seljum nokkrar gerðir
af þrúgum og víngerðarefnum
með 40 -50% afslætti.
Sumarafsláttur af öðrum vörum.
- cUlt Ul 4M*UfeSu)ciSl
Suðurlandsbraut 22, Reykjavík, slmi 553-1080
Opið: mán - fös: 10-18 og lau: 10-14
Baldursgata 14, Keflavík, sími 421-1432. Opið mán. - fös: 13-18
Sunnuhlíð 12, Akureyri, sími: 461-3707. Opið mán - fös.13-18