Morgunblaðið - 26.06.1999, Blaðsíða 42
W 42 LAUGARDAGUR 26. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Alþj óðasamtök
Gídeonfélaga
100 ára
FYRIR 100 árum var Gídeonfé-
lagið stofnað af þremur hugsjóna-
mönnum vestur í Bandaríkjunum.
Mönnum sem höfðu hjartalag fyrir
það að kynna Biblíuna fyrir al-
menningi. Mönnum sem stuðla
vildu að því að Biblíunni allri eða
einstökum ritum hennar væri kom-
ið fyrir á stöðum þar sem almenn-
ingur gæti nálgast Guðs orð, eins
og fólk á ferðalögum sem dvelja
þyrfti á hótelum eða gistiheimilum.
Til að gera langa og merkilega
sögu stutta hefur nokkuð fjölgað í
alþjóðasamtökum Gídeonfélaga á
þeim 100 árum sem liðin eru frá því
félagið var stofnað.
Félagsmenn eru nú um tvö hund-
ruð þúsund, karlar og konur, og
starfar félagið í 172 löndum með
þátttöku innfæddra félagsmanna í
hverju landi fyrir sig.
Markmiðið alls staðar það sama
Markmið félagsins í hverju landi
er það sama. Að ávinna menn fyrir
frelsarann Jesú Krist, einkum með
útbreiðslu Biblíunnar eða Nýja
testamentisins. Frá upphafí hefur
yfir 600 milljónum eintaka af Biblí-
um og Nýja testamenti verið komið
í umferð í þeim 172 löndum sem fé-
lagið starfar nú í.
ísland, þriðja Gídeonlandið
Sama ár og stofnun Gídeonfé-
Tímamót
Nokkuð hefur fjölgað í
alþjóðasamtökum Gíd-
eonfélaga á þeim 100
árum sem liðin eru frá
því félagið var stofnað,
segir Sigurbjörn Þor-
kelsson, en félagsmenn
eru nú um tvö hundruð
þúsund og starfar fé-
lagið í 172 löndum.
lagsins fór fram í Bandaríkjunum
var æskulýðsleiðtoginn mikli sr.
Friðrik Friðriksson að hefja starf á
meðal íslenskrar æsku.
Hann var að undirbúa
jarðveginn til enn frek-
ari starfa að menning-
ar- og kristindómsmál-
um á íslandi.
Island er þriðja
landið þar sem Gídeon-
félag var stofnað. Fé-
lagið var stofnað hér á
landi árið 1945 af Vest-
ur-íslendingnum
Kristni Guðnasyni sem
ungur hafði flust frá
Islandi til Bandaríkj-
anna og þar komist í
kynni við Gídeonfélag-
ið og þá miklu hugsjón
sem því fylgdi. Kristni
fannst hann standa í skuld við þjóð
sína og vildi gera eitthvað fyi-ir
hana. Vissi hann ekkert betra en
koma hingað til lands og reyna fyrir
sér með stofnun Gídeonfélags hér
því að hann vissi að ekkert yrði
betra fyrir Islenska þjóð en að ger-
ast handgengin Guðs orði. Fékk
hann þekktan Islending Ólaf Ólafs-
son kristniboða í lið með sér til þess
að kalla saman menn sem líklegir
yrðu til að geta haft áhuga á mál-
efninu háleita. Ólafur var vel kynnt-
ur hér á landi og vinsæll en hann
hafði m.a. starfað í 14 ár sem
kristniboði í Kína.
Að loknum kynningarfundum
sem haldnir voru þrjú kvöld í röð í
húsi KFUM við Amtmannsstíg í
Reykjavík var gengið frá stofnun
félags. Stofnendur voru sautján en
fimm menn til viðbótar höfðu lofað
að ganga í félagið en komust ekki á
stofnfundinn en gerðust félagar á
Sigurbjörn
Þorkelsson
ISLEIVSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1011. þáttur
AÐ GEFNU mörgu tilefni end-
urbirti ég hér kafla úr 872. þætti:
Orðasambandið að vinna með
dugir ekki með þolfalli, en er auð-
vitað jafnsjálfsagt með þágufalli.
Við vinnum oft með einhveijum
öðrum.
Hitt að vinna með eitthvað,
einhvern heyrist því miður oft um
þessar mundir og sést á prenti.
Þetta virðist merkja að fást við,
vinna að, annast um og jafnvel
nota.
Umsjónarmanni þykir jaðra við
mannfyrirlitningu, þegar talað er
um að „vinna með fólk“. Nú eru,
held ég, orðin til umönnunarfræði,
og önnun er auðvitað leitt af sögn-
inni að annast. Menn gætu því
með góðu móti annast um sjúk-
linga og aðra sem umönnunar
þarfnast, en ekki „unnið með þá“,
eins og einhvers konar hluti. Eg
gat unnið með nemendum mín-
um, ef svo bar undir, en mér hefði
aldrei hugkvæmst að „vinna með
þá“. Böm vinna auk heldur ekki
með liti, en þau nota þá stundum
eða hafa þá öllu heldur sér að leik
og skapandi gleði.
Eg veit ekki hversu mjög orða-
sambandið að „vinna með eitt-
hvað, einhvem“ er til komið vegna
áhrifa frá dönsku eða ensku. í
þeim tungum verður ekki lengur
munur á þolfalli og þágufalli. Með
hjálp frá íslenskri málstöð fékk ég
mörg dæmi um að „arbejde með“
á dönsku og hvemig þau em þýdd
á ensku. Þau dæmi virðast flest
fela í sér það sem við gætum kall-
að að fást við, glíma við, vinna
með einhverju (verkfæri). Ekki
hafa fundist dæmi um að „arbejde
með nogen“. Best er því að láta
liggja milli hluta í bili, að hve
miklu leyti margnefnt orðasam-
band er heimatilbúin smekkleysa.
Niðurstaða: Fellum alveg það
tal að „vinna með eitthvað, ein-
hvem“. Höldum áfram að annast
um, fást við, vinna að og nota.
Umsjónarmaður fæst við ís-
lenskt mál og vinnur að þáttum
um það, en honum dettur ekki í
hug að „vinna með það“.
Nýjasta tilefni þessarar endur-
birtingar er auglýsing frá virðu-
legri stofnun, Háskólanum á Akur-
eyri, hér í blaðinu sunnudaginn 30.
maí. Þar er boðuð ráðstefna um
„lausnamiðað breytingastarf1
(hvað sem það kann að merkja), og
sagt er að efni ráðstefnunnar eigi
erindi við alla sem vinna með
vandamál (auðkennt hér).
Auglýsing þessi er í heild sinni
á böngulegu máli. Sagt er að ráð-
stefnan sé „haldin af Háskólanum
á Akureyri", og er hann þá von-
andi ekki haldinn af neinu illu.
Enn er talað um „hin Norðurlönd-
in“ og vísa ég um það atriði til af-
ar skýrrar greinargerðar Ara
Páls Kristinssonar í Handbók um
málfar í talmiðlum.
Af þessari auglýsingu að dæma
sýnist mér sjálfgefið að Háskólinn
á Akureyri ráði sér málfarsráðu-
naut. Eftir höfðinu dansa limirnir,
stendur skrifað.
★
Endemi (endimi) mun orðið til úr
eindæmi og tákna þá það sem ekki
á sér hliðstæðu. Snemma var þetta,
að því er virðist, einhaft í niðrandi
merkingu, og það svo mjög, að
endemi getur þýtt „for, drulla"
(Blöndal). Eg hef engin dæmi úr
orðabókum um jákvæða merkingu
og skil því vel að það hafi farið fyrir
brjóstið á Jóni Isberg að sjá hér í
blaðinu, að ættarmót hafi tekist
með „endemum vel“.
Hefðin er á móti þessu, en hitt
er annað mál, að eitthvað kann að
vera svo gott, að það sé einsdæmi.
Lögmál
I gólfið dúndrar blessað brauðið mitt, -
og bagalegt það hefur alltaf verið
(en á því nærist illskuglottið þitt)
að ævinlega dettur það á snyerið.
(Þorvaldur í Hraungerði)
★
Oft misheyra menn og mis-
skilja, ekki síst börn sem eru að
læra kvæði. Við munum eftir
dæmum eins og 1) „Æ, breið þú
blessun þína á bamaskóna mína“,
Fleygir burt gullhörpu fossbúinn
grár/fellir nú skóggyðjan inja-
græn tár“ og 3) „Forðum okkur
háska frá/því ræningjaross, vilja
ráðast á“. Af þessu tagi er sú
breyting, þegar máltækið að „sjá
sína sæng upp reidda" breyttist í
að sjá sína „sæng útbreidda", eða
þegar „skrattinn úr sauðarleggn-
um“ varð að skrattanum úr
„sauðalæknum".
En staðnæmumst við upp
reidda sæng. Það er uppbúið rúm.
Að fomu notuðu menn orðtakið að
sjá sína sæng upp reidda í þeim
skilningi, að „uppreiðslan" væri
vegna þess að sá, sem slíkt sá,
væri búinn að vera, jafnvel dauð-
ans matur. „Mergur málsins“ hef-
ur nútímalegt dæmi: „Þegar hann
var settur á varamannabekkinn,
sá hann sína sæng upp reidda og
ákvað að hætta í knattspymu.“
Þetta minnir mig á þá skringi-
legu merkingarbreytingu sem
varð fyrir nokkmm áram, að títt
nefnt orðtak merkti að komast í
dauðafæri í knattspymu. Þessi
vitleysa virðist nú hafa verið kveð-
in niður.
En þetta er því rifjað upp hér
og nú að Rakel Þorbergsdóttir
fréttaþulur í útvarpinu fór lauk-
rétt með orðtakið föstudaginn 4.
júní. Framburðurinn var skýr og
góður og merkingin hárrétt. Gam-
an er, þegar nýir fréttaþulir fara
svo vel af stað.
★
Þjóstólfur þaðan kvað:
Suðrí króki eitt kvistgluggahús er,
þar býr Kalla sem dálítið fús er
og hafa sig lætur
að hjúpast um nætur
hjá Hilmari dissara og lúser.
★
Speki: Vits ljær vá, en vells
ekki. (Benedikt Sveinsson, þing-
forseti 1877-1954.) Vá er hætta,
vell er gull.
Þetta kvað vera flatara á
dönsku: „Skaden gör mænd kloge,
men ikke rige.“ Auk þess fá Amts-
bókasafnið á Akureyri og Hag-
kaup á Akureyri plús fyrir orðið
afgreiðslutími, ekki „opnunar-
tími“. Hins vegar höfðu margir að
óþörfu á fyrir framan 17. júní.
Ætli menn fari að segja „á 1. maí
og á 1. desember“?
fyrsta fundi félagsins
eftir stofnunina. Allir
vora þessir menn fé-
lagar í KFUM og
höfðu þess vegna skiln-
ing og forsendur til
starfa fyrir Gídeonfé-
lagið vegna þess mikil-
væga grandvallar sem
sr. Friðrik Friðriksson
hafði lagt með starfi
sínu í KFUM.
Þannig má segja að
stofnun Gídeonfélags-
ins vestur í Bandaríkj-
unum fyrir 100 áram
og stofnun KFUM á
Islandi fyrir 100 árum
sé um margt tengd á
skemmtilegan hátt þótt sr. Friðrik
Friðriksson og ungir lærisveinar
hans sem síðar urðu sumir á meðal
stofnenda Gídeonfélagsins á Islandi
hefðu ekki getað séð fyrir þessa
stórkostlegu ráðstöfun Guðs. En
svona er Guð, svona starfar Guð.
Vegir hans era órannsakanlegir en
verða okkur mönnunum tO blessun-
ar og heilla þegar til lengri tíma er
litið.
Flestir íslendingar
10-57 ára hafa fengið Nýja
testamentið að gjöf
Það sem hæst hefur borið í starfi
Gídeonfélagsins á Islandi er það að
á hverju ári er einum árgangi ís-
landinga gefið eintak af Nýja
testamentinu. Ættu nú flestir Is-
lendingar 10-57 ára að hafa fengið
Nýja testamentið að gjöf frá félag-
inu.
Einnig kemur félagið Nýja
testamentinu fyrir á herbergjum
hótela og gistiheimila, við sjúkra-
rúm, við rúm aldraðra sem dvelja á
dvalarheimilum, í skip, flugvélar, í
fangaklefa og víðar. Hjúkrunar-
fræðingum og sjúkraliðum er gefið
eintak af Nýja testamentinu við út-
skrift sem og fjölda fólks sem
verða kann á vegi félagsmenna ein-
hvers staðar úti í lífinu. Eintök
sem hafa komið sér vel við hinar
margvíslegustu aðstæður lífsins.
Stuðlað að dreifingu á
meðal fátækari þjóða
Allt fram yfir 1980 fengu Gídeon-
félagar á Islandi hjálp frá alþjóða-
skrifstoíú félagsins til þess að fjár-
magna kaup á Nýja testamenti og
Bibh'um sem komið vai- í umferð hér
á landi frá stofnun félagsins.
Fyrir tólf til þrettán áram varð
hins vegar sú breyting á að íslenskir
félagsmenn fóru að geta lagt fram
smáupphæð aukalega árlega til
kaupa á Nýja testamenti til dreifing-
ar í löndum þar sem innfæddir fé-
lagsmenn geta ekki fjármagnað
kaupin á Nýja testamentinu sem
þeir dreifa sjálfir nema þá að afar
litlu leyti oft á tíðum. Slík lönd era
yfir 150 af þeim 172 sem félagið
starfar á meðal.
Undanfarin ár hefur Gídeonfélag-
ið á Islandi með góðra vina hjálp
getað staðið straum af kaupum á
15.000 til 20.000 eintökum af Nýja
testamenti sem dreift er á meðal fá-
tækari þjóða, en þess má geta að fé-
lagsmenn Gídeon á íslandi eru ekki
nema á milli tvö og þrjú hundrað.
100 mikilvæg ár
í sögu mannkyns
Síðastliðin 100 ár hafa verið við-
burðarík í mannkynssögunni. Fram-
þróun og þekking aldrei verið menú.
A þessum tíma hefur Gídeonfélagið
gefið eða lagt til Bibhuna eða ein-
staka hluta hennar sem innlegg í
umræðu og lifnaðarhætti nú-
tímanns. Gjöfunum fylgja stöðugar
bænir að Guðs orð fái að hafa áhrif á
einstaklingana, fjölskyldur og þjóðir
heims. Að fólk fái tileinkað sér boð-
skap Guðs úr Biblíunni, þegið kær-
leika hans og náð, uppörvun og
styrk, notið blessunar hans og eign-
ast þann frið og það líf sem enginn
getur veitt nema frelsarinn Jesús
Kristur.
Höfundur er framkvæmdastjóri
KFUM og KFUK fReykjavfk.
„Valdahroki
Davíðs“
FYRIRSÖGN þessi
er tekin úr grein Sig-
urðai- A. Magnússonar
í DV. Það þarf ekki að
spyrja að sjálfskipuð-
um menningardindlum
þessa lands. Engir hafa
dæmt fleiri menn á ís-
landi sem óhæfa,
hrokafulla, fáfróða og
spillta og þessir rétt-
trúar postular til
vinstri. Engir hafa
heldur haft oftar rangt
fyrir sér og þarf þá
ekki nema líta til fyrir-
mynda þeirra í austri.
Það má segja að mikill
er máttur Davíðs, að
Hreggviður
Jónsson
honum skuli óbeinlínis kennt um að
hægrimenn lesi minna, en vinstri-
menn. Allt er þetta tengt RÚV, sem
Fjölmiðlun
Við höfum ekkert við
ríkisrekinn fjölmiðil,
segir Hreggviður Jdns-
son, á öldum ljósvakans
að gera árið 2000.
nú sé í höndum manna Davíðs, sem
ráðskist með dagskrá þess í full-
kominni fáfræði um hlutverk
„menningarlegs fjölmiðils“. Manni
verður bara hugsað til Þjóðviljans
heitins, sem dó úr leiðindum, þegar
vinstrimenn nenntu ekki að lesa,
þetta menningarbull, sem þar var.
Eins er þetta með lesturinn hjá
hægrimönnum, þeir nenna ekki að
lesa þessar ömurlegu leiðinlegu
bókmenntir, sem nú um stundir er
ausið yfir þjóðina.
Einna helst er hægt að
hafa nokkurt gaman af
Guðbergi Bergssyni.
Það væri raunar rann-
sóknarefni hvort lestur
íslendinga hefði nokk-
uð minnkað. Er það
ekki bara svo, að eng-
inn arftaki hefur kom-
ið í stað Guðrúnar frá
Lundi, sem um árabil
hélt uppi útlánum í
bókasöfnum landsins
og aðrir rithöfundar
nutu góðs af?
Eg verð að segja
eins og er að hvað
varðar þessa leiðinlegu
smásögu í Lesbók Morgunblaðsins,
þá var það ekki við hæfi fyrir mann
í stöðu ritara Kristnitökuhátíðar-
nefndar að láta birta hana. Það er
ekki hægt að ætlast til þess að for-
sætisráðherra uni því, að starfs-
maður hans hafi slík skrif í frammi.
Þar að auki era þessar sífelldu
ásakanir í gegnum tíðina um land-
sölu og landráð hægrimanna löngu
afsannaðar. Fortíð margra vinstri-
manna er hins vegar í þoku. Davíð
Oddsson þarf ekki að sitja undir
ósmekklegum dylgjum.
Hvað varðai- framtíð RÚV er
best fyrir alla að selja þá stofnun,
sem fyrst. Við höfum ekkert við rík-
isrekinn fjölmiðil á öldum ljós-
vakans að gera árið 2000. Eins og
Morgunblaðið, DV og Dagur hafa
fulla burði til að sinna menning-
unni, þá myndi einkarekinn raf-
rænn fjölmiðill eins og RÚV hafa
þar betri og fjölbreyttari menning-
ardagskrá, heldur en ríkisrekinn
RÚV mun nokkra sinni hafa.
Höfundur er fyrrverandi þingmað-
ur Sjálfstæðisflokksins.