Morgunblaðið - 26.06.1999, Blaðsíða 43
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 26. JÚNÍ 1999
UMRÆÐAN
Notkun uppsagna í
kjarabaráttu
NOKKUÐ hefur borið á því und-
anfarið að einstakir hópar hafi not-
að uppsagnir sem vopn í kjarabar-
áttu. Samkvæmt vinnulöggjöfinni
eru aðgerðir af þessu tagi ólögmæt-
ar. Því er haldið fram að hér sé um
einstaklingsbundnar uppsagnir að
ræða, en allir sjá að hér er um hóp-
aðgerðir að ræða í flestum tilvikum.
Þeir sem segja upp koma oft fram
sem einn hópur, þeir eiga sér tals-
menn og fulltrúa sem sendir eru til
viðræðna við atvinnurekandann. Að
mínu mati er hér ekki einungis um
vafasamar aðgerðir að ræða heldur
líka stórhættulegar. Það þarf ekki
mikið til að afleiðingar aðgerða af
þessu tagi komi margfalt í bakið á
launafólki og hitti þá fyrir hópa sem
síst skyldi.
Sérstaka athygli vekur að í nær
öllum tilvikum hafa slíkar aðgerðir
snúið að stjómvöldum sem atvinnu-
rekendum, bæði ríkisstjóm og
sveitarfélögum. Abyrgð þeirra sem
hafa látið undan og þannig stuðlað
að því að aðferðir af þessu tagi hafa
skilað árangri er mikil. Þannig hafa
stjórnvöld af tilliti til eigin skamm-
tímahagsmuna látið undan slíkum
aðferðum og þar með stefnt fleiri
hópum út á sömu braut.
Kjarasamningar hinna einstöku
hópa em stöðug samanburðarfræði.
Allir reyna að ná sem mestu fram
og allir miða sig við aðra hópa. Yms-
ir hópar innan ASI telja sig þannig
stöðugt verða undir í kjarabarátt-
unni. Aðildarsambönd ASI semja
fyrst og síðan koma aðrir hópar á
eftir og ná miklu meim fram. Þetta
þekkja allir.
Við síðustu kjarasamninga kenn-
ara varð til víðtæk sátt um að
breyta hlutföllum í samanburðar-
fræðinni um að kennarar gætu náð
meira fram en aðrir. T.d. má nefna
að á síðasta þingi Verkamannasam-
bandsins var samþykkt ályktun í
Uppsagnir
Með því að nota hóp-
uppsagnir sem þrýsti-
tæki er ekki einungis
verið að brjóta friðar-
skylduna, segir Ari
Skúlason, heldur er
einnig verið að leika
sér að einu af fjöreggj-
um launafólks, ráðning-
arverndinni.
þessa átt. Kennarar náðu mun
meira fram í samningum sínum en
almennt gerðist innan ASI, en þrátt
fyrir það heyrðust engar raddir frá
aðildarsamtökum innan ASÍ um að
fyrir það þyrftu aðrir að fá bætt. Ég
tel mjög hæpið að sama sátt ríki um
kjarabætur til hópa sem beita að-
ferðum sem líklegt er að komi í bak-
ið á öðrum fyrir utan það að í mörg-
um tilvikum er um að
ræða mun meiri launa-
hækkanir en aðrir hafa
fengið í kjarasamning-
um.
Ráðningarverndin er
fjöregg
Ráðningarverndin er
eitt af fjöreggjum
launafólks og eitt af
þeim atriðum sem
verkalýðshreyfingin
hefur lagt hvað mesta
áherslu á að berjast fyr-
ir og verja á undanförn-
um áratugum. Það er
mjög alvarlegur hlutur
að fara þannig með
ráðningarsamband milli launafólks
og atvinnurekanda að hér sé um
einhverja almenna söluvöra að
ræða. Óll léttúð í sambandi við
ráðningarvemd er beinlínis stór-
hættuleg. í hvert skipti sem upp-
sögnum er beitt sem þrýstitæki í
kjarabaráttu kemur upp sú umræða
meðal ráðamanna að það þurfi að
breyta reglum um þessi mál til þess
að takmarka möguleika af þessu
tagi. Slíkar breytingar bitna auðvit-
að á öllu launafólki. Það er þannig
nær útilokað að vera með sérstakar
ráðningarreglur fyrir kennara eða
hjúkranarfræðinga svo dæmi sé
tekið og aðrar reglur fyrir aðra
hópa. Afleiðingar aðgerða af þessu
tagi bitna því á hópum sem síst
skyldi, hópum sem aldrei hafa beitt
aðgerðum af þessu tagi. Ábyrgð
þeirra sem beita þessum aðferðum
er því mikil.
Það myndi eflaust heyrast hljóð
úr strokki ef atvinnurekendur færa
að beita aðgerðum af svipuðu tagi
sem varnarbaráttu. Atvinnurekend-
ur gætu tekið upp á því að beita
hópuppsögnum sem
sínu tæki í kjarabar-
áttu. Slíkt væri mjög al-
varlegt. Að mínu mati
eru ráðningarvemdin
og uppsagnarrétturinn
yfir það hafin að vera
notuð sem þrýstitæki í
sambandi við kjarabar-
áttu. Ég tel einnig að
staða verkalýðshreyf-
ingarinnar hafi veikst
gagnvart atvinnurek-
endum í sambandi við
uppsagnarvemd að
undanfömu vegna
notkunar ólöglegra
uppsagna. Nú nýverið
kom upp kvittur um
það á Seltjarnamesi að skólastjóra
og aðstoðarskólastjóra hefði verið
sagt upp. Forsvarsmenn kennara
mótmæltu kröftuglega og ásökuðu
bæjaryfirvöld um ólöglegar upp-
sagnir. Nú virðast þau mál hafa far-
ið í annan farveg. En ég get ekki
neitað því að mér fannst öll umræð-
an um þetta mál vera dálítið undar-
leg í ljósi þess að hópar kennara
hafa sjálfir beitt uppsögnum á und-
anförnum mánuðum og ekki litið á
ráðningarsambandið sem sérstak-
lega merkilegt fyrirbæri. Að mínu
mati hafa kennarar verið að leika
sér að eldinum með uppsögnum sín-
um og það kann því miður að fela í
sér alvarlegar afleiðingar bæði fyrir
þá og annað launafólk.
Það verður að virða bæði
réttindi og skyldur
Það er mjög mikilvægt fyrir
verkalýðshreyfinguna að allir aðil-
ar á vinnumarkaði virði réttindi og
skyldur og fari eftir þeim reglum
sem settar eru. Ein meginástæðan
fyrir því að atvinnurekendur era
yfir höfuð tilbúnir til þess að semja
við verkalýðsfélög um kaup, kjör
og réttindi er að verkalýðsfélögin
taka að sér að tryggja friðarskyldu
á samningstíma. Ef þessi skuld-
binding um friðarskyldu verður
ekki haldin má auðvitað búast við
því að slíkt hafi einhverjar afleið-
ingar þegar til lengri tíma er litið.
Skuldbindingar atvinnurekenda í
þessu tilliti eru réttindi launafólks,
því má alls ekki gleyma.
Með því að nota hópuppsagnir
sem þrýstitæki er ekki einungis
verið að brjóta friðarskylduna
heldur er einnig verið að leika sér
að einu af fjöreggjum launafólks,
ráðningarverndinni. Ráðningar-
verndin er mun veikari hér á landi
en gengur og gerist í þeim löndum -
sem við kjósum að bera okkur sam-
an við. ASÍ hefur barist hart fyrir
því að fá íslensk stjórnvöld til þess
að fullgilda tvær samþykktir Al-
þjóðavinnumálastofnunarinnar
(ILO) sem snúa að ráðningarvernd,
þ.e. samþykkt nr. 156 um málefni
starfsfólks með fjölskylduábyrgð
og samþykkt nr. 158 um uppsagnir.
Á sama tímar eru hópar á íslensk-
um vinnumarkaði að knýja á um
sérstakar kjarabætur sér til handa
með því að beita hópuppsögnum.
Þetta tvennt fer illa saman.
Ég tel mjög mikilvægt að verka-
lýðshreyfingin fari mjög varlega og
vari félagsmenn sína alvarlega við
aðferðum af þessu tagi sem ein- '
ungis era til þess fallnar að tryggja
skammtímahagsmuni einstakra
hópa. Hér er allt of mikið í húfi til
þess að hreyfingin öll horfi aðgerð-
arlaus á aðgerðir af þessu tagi.
Höfundur er Framkvæmdastjóri AI-
þýðusambands íslands.
Ari
Skúlason
Eyjabakkar - Mat
valkosta, forsenda
farsællar lausnar
ÞAÐ er ljóst að djúp-
stæður ágreiningur er
meðal þjóðarinnar um
þau áform stjómvalda
að beisla orkulindir
norðan Vatnajökuls með
þeim hætti að dýrmætt
gróðurlendi og einstakt
griðland fugla á Eyja-
bökkum fari undir uppi-
stöðulón. Margir telja
að slíkt væri óbætanlegt
tjón fyrir komandi kyn-
slóðir og myndi skapa
mjög neikvæða ímynd
af landi okkar og þjóð á
alþjóðavettvangi. Hjá
því þarf að sneiða, ef
þess er nokkur kostur.
Því er afar mikilvægt að nýta þann
umþóttunartíma sem enn er fyrir
hendi sem allra best. Þeim tíma má
ekki eyða í stapp og deilur, heldur
verður að nota hann til að leysa
málin í sem víðtækastri sátt.
Það dugar ekki að vísa í gamlar
samþykktir og veittar heimildir svo
mjög sem öll viðhorf hafa breyst á
síðustu áram. Þjóðin hefur nýlega
valið sér þingmenn og meirihluti
þingsins myndað nýja ríkisstjóm.
Það er brýnt að þessir aðilar meti
málið út frá ríkjandi gildismati og
nýrri framtíðarsýn til að draga úr
líkunum á því að farið verði út í
framkvæmd sem síðar verði flokkuð
sem óbætanlegt slys.
Nýlega kom fram í fjölmiðlum
það álit iðnarráðherra að það væri í
valdi Landsvirkjunar að ákveða
hvort og með hvaða hætti umhverf-
isáhrif fyrirhugaðrar virkjunar yrðu
metin. Forstjóri' Landsvirkjunar
staðfesti að Landsvirlgun væri að
framfylgja stefnu stjórnvalda. Þetta
era þversagnarkennd skilaboð og
bera keim af því að einn vísi á ann-
an. Mikilvægt er að leiða í ljós hver
það er sem afræður hvort umhverf-
isáhrif Eyjabakkalóns verða metin
með sambærilegum hætti og lög
segja fyrir um. Landvernd treystir
því að fram komi ótví-
ræðar upplýsingar um
það hvar ákvörðunar-
valdið í þessu máli ligg-
ur, í Ijósi þeirrar stöðu
sem lýst er hér að
framan. Á ríður að aðil-
ar þæfi ekki formsat-
riði lengi fyrir sér,
heldur gangi rösklega
að því að leysa málið.
Landsvirkjun hefur
upplýst að í haust verði
lagðar fram upplýsing-
ar um umhverfisáhrif
Eyjabakkalóns. Sam-
kvæmt núgildandi lög-
um um mat á umhverf-
isáhrifum, þá tekur það
um 6 mánuði að afgreiða mats-
skýrslur ef ekki koma fram veraleg-
ir gallar vegna verldags og upplýs-
Virkjanir
Á ríður að aðilar þæfi
ekki formsatriði lengi
fyrir sér, heldur gangi
rösklega að því að leysa
málið, segir Jón Helga-
son í opnu bréfí til iðn-
aðarráðherra og um-
hverfísráðherra.
ingaöflunar. Ekki er ástæða til að
ætla annað en Landsvirkjun muni
taka saman vandaða skýrslu um
málið. Það má því ætla að afgreiða
mætti umhverfismat vegna Eyja-
bakka á fyrri helmingi árs árið
2000. Af yfirlýsingum Norsk Hydro
má ráða að ekki verði tekin ákvörð-
un um byggingu álvers við Reyðar-
fjörð fyrr en um mitt næsta ár. Það
virðist því ekki vera þannig, að ekki
sé nægur tími til að byggja ákvörð-
unartöku á sambærilegum vinnu-
Jón
Helgason
brögum og þeim sem lög um mat á
umhverfisáhrifum kveða á um.
Landvemd hefur mikinn skilning
á þeim sjónarmiðum sem leggja
áherslu á að treysta byggð og
styrkja atvinnulíf á Austfjörðum.
Eyðilegging Eyjabakka er hins veg-
ar ekki nauðsynlega forsenda fyrir
uppbyggingu á orkufrekum og at-
vinnuskapandi iðnaði á Austfjörð-
um. Vemdun Eyjabakka útilokar
ekki virkjun Jökulsár á Fljótsdal,
þó að hún kunni að skerða eitthvað
mögulega orkuvinnslu sem og rýra
hagkvæmni orkuversins. Það kostar
sitt, bæði að virkja og vemda, en
um það þarf að nást sátt. Sú leið er
grandvöllur að hugmyndafræðinni
að baki rammaáætlun um virkjun
orkulinda landsins í ljósi sjálfbærr-
ar þróunar, sem ríkisstjómin hefur
hleypt af stokkunum undii- forræði
iðnaðarráðherra.
Það kann að reynast nauðsynlegt
að leita annarra og kostnaðarsamari
leiða til að tryggja Austfjörðum að-
gang að orkulindum ef það má
verða til þess að bjarga einni dýr-
mætustu náttúraperlu íslands.
Tveir meginvalkostir era fyrir
hendi. I fyrsta lagi verður að skoða
af fullri aívöru útfærslur á virkjun-
arkostunum norðan Vatnajökuls
sem ekki valda röskun á dýrmæt-
ustu náttúraperlunum. I öðru lagi,
að verði sú leið ekki metin fær, þá
verður að tengja Austfirði við orku-
ver í öðram landshlutum. Austfirð-
ingar hljóta að verða að fá þá orku,
sem þeir þurfa til atvinnustarfsemi
eins og aðrir og á sama verði fari
svo að þjóðfélagið kjósi fremur að
nýta orkulindir Austfjarða með öðr-
um hætti en til raforkuframleiðslu.
Þann aukakostnað, sem af því hlýst,
verður þjóðfélagið í heild þá að
greiða. Mat á umhverfisáhrifum
Eyjabakkalóns með sambærilegum
hætti og kveðið er á um í lögum nr.
63/1993 kann að leiða í ljós að þessir
valkostir séu betri leiðir en sú sem
stjórnvöld og Landsvirkjun fylgja
nú. Landvemd skorar á umhverfis-
og iðnaðarráðhema að beita sér fyr-
ir því að slíkt mat fari fram og virkj-
unarleiðir valdar í Ijósi þess. Þjóðin
á allt að vinna að ákvarðanataka
fari fram með þeim hætti.
F.h. Landverndar
Höfundur er formaður Landvernd-
ar og fv. landbúnaðarráðherra.
„Réttindakenn-
ari“ - kennari
ÁSTÆÐA þess að ég
sest við tölvuna mína að
morgni 17. júní er að
umræðan um „réttinda-
kennara" gengur alveg
fram af mér. Hvað er
réttindakennari? Ég
kannast ekki við slíkt
starfsheiti. Er til eitt-
hvað sem heitir rétt-
indalæknir, réttindalög-
fræðingur, réttinda-
verkfræðingur o.s.frv.?
Ég kannast heldur ekki
við það. Hvemig stend-
ur á því að samfélagið
allt viðurkennir það að
hafa ófaglært fólk við
kennslustörf? Hvaða
önnur stétt mundi taka slíkt í mál?
Kennsla
Af hverju samþykkja
menn að hafa ófaglært
fólk við kennslustörf,
--------------,---------
spyr Sigrún Olafsdótt-
ir, en ekki önnur störf?
Það má vel vera að í hópi leiðbein-
enda sé vel upplýst fólk, slíkt er
bara ekki mergurinn málsins. Það
ætti enginn að fást við kennslustörf
nema kennai-ar. Ef slík regla væri í
heiðri höfð væra laun
kennara önnur en þau
era í dag. Virðing þjóð-
arinnar fyrir starfinu
er engin, það virðist
hver sem er geta kennt
börnum ef hann er
sæmilega læs og skrif-
andi. Af hverju sam-
þykkja menn að hafa
ófaglært fólk við . m
kennslustörf en ekki
önnur störf? Af hverju
þurfa menn meirapróf
til að aka stórum bíl-
um? Hver þekkir fólk
sem fæst við læknis-
störf sem ekki hefur til
þess tilskilda mennt-
un? Þekkir einhver fólk sem stund-
ar lögfræðistörf án tilskilinnar
menntunar og svo mætti endalaust
upp telja. Er æska landsins ekki
þess virði að fagmenntað fólk sjái
um menntun hennar? Hver vill ekki
aðeins það besta fyrir barnið sitt?
Kæra landsmenn, hættið að
spara við menntun barna ykkar,
sparið á öðrum sviðum.
Hættið líka að tala um réttinda-
kennara, þeir era ekki til. Kennar-
ar, stöndum vörð um starf okkar og
hefjum það til vegs og virðingar.
Líðum ekki að ófaglært fólk gangi í
störf okkar, slíkt gerir engin önnur
stétt.
Höfundur er kennari við Öldusels-
s kóla.
Sigrún
Ólafsdóttir
_ Gœðavara
Gjafavara - matar- og kaífistell.
Allir veröflokkar. ‘
Heimsfrægir liönnuðir
m.a. Gianni Versace.
VERSLUNIN
Litugavegt 52, s. 562 4244.