Morgunblaðið - 02.07.1999, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 2. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Stóriðja og menning
við Evjafjörð
Hve mætti bæta lands og lýðs vors kjör
að leggja á bogastreng þinn kraftsins ör,
að nota máttinn rétt í hrapsins hæðum,
svo hafín yrði í veldi fallsins skör.
Það var draumur Einars Bene-
diktssonar að virkja íslensk fallvötn
til rafmagnsframleiðslu.
bæta „lands og lífs vors
kjör“ vildi hann nota
raforkuna til þess að
koma upp stóriðju, til
dæmis áburðarfram-
leiðslu, og hjálpa svo
bændum að græða land-
ið. Öll átti stóriðjan að
bæta lífsskilyrði fá-
tækrar þjóðaj'.
En draumar Einars
Benediktssonar, til
dæmis um virkjun
Þjórsár við Búrfell,
rættust ekki fyrr en
langt var liðið á tuttug-
ustu öldina. Islendingar
voru ekki reiðubúnir að
fylgja skáldinu fyrr en
Landsvirkjun var stofn-
uð árið 1965, en fyrsta verkefni
hennar vai’ einmitt að standa fyrir
virkjun í Þjórsá. Þá voru breyttir
tímai' og verulegur hluti raforkunn-
ar frá Búrfellsvirkjun fór til álvers-
ins í Straumsvík. Þar er fyrsta raun-
verulega stóriðjan sem byggð var á
Islandi og markaði tímamót í at-
vinnusögu Islendinga, enda þótt
verksmiðjan sé að hluta í eigu út-
lendinga. Þessi starfsemi hefur
gengið vel, en Islenska álfélagið hf.,
sem rekur álverið í Straumsvík, var
stofnað árið 1966.
Svo varð langt hlé, þar til ný stór-
iðja, sem þvi nafni gæti nefnst, yrði
að veruleika á Islandi. Það er járn-
blendiverksmiðjan á Grundartanga,
en íslenska jámblendifélagið hóf at-
hafnir þar árið 1975. Aftur leið lang-
ur tími þar til álver Norðuráls reis á
sama stað og álverið í Straumsvík
Byggðaþróun
Við verðum að koma
upp fyrirtækjum sjálf,
segir Svanbjörn Sig-
urðsson, akureyrskum
fyrirtækjum sem sækja
fram á landinu öllu og
inn á erlenda markaði.
Til að menning megi blómstra á
Akureyri er nauðsynlegt að reisa
stóriðju við Eyjafjörð. Hvort
tveggja mun ekki einungis hafa
áhrif á Akureyri, heldur einnig nær-
liggjandi byggðarlög frá Trölla-
skaga og austur í Skjálfanda. Mynd-
ast mundi eitt atvinnusvæði þar sem
jafnframt væri hleypt styrkari stoð-
um undir grósku menningar. Akur-
eyri er nú láglaunasvæði og íbúamir
flytja unnvörpum á suðvesturhomið,
þar sem betri vinnu er að fá og
hærri laun. Við höfum þó hér á
Akureyri ennþá öflug fyrirtæki eins
og ÚA og KEA og stórhuga at-
hafnamenn eins og Samheijafrænd-
ur og Höldsbræður, en okkur vantar
meira af slíku. Það er ekki rétta leið-
in að reyna sífellt að næla í eitthvað
frá Reykjavík. Þó sumt af því sé
gott, vill flest sogast íljótt þangað
aftur. Við verðum að treysta á eigið
hugvit og atorku. Við verðum að
koma upp fyrirtækjum sjálf, akur-
eyrskum fyrirtækjum sem sækja
fram á landinu öllu og inn á erlenda
markaði.
Því aðeins höldum við áfram að
vera menningarbær og höfuðstaður
Norðurlands.
Höfundur er rafveitustjóri Rafveitu
Akureyrar.
var stækkað, en það gerðist hvort
tveggja árið 1998. A tímabilinu frá
því er járnblendiverksmiðjan reis og
þar til Norðurál kom til sögunnar
var mikið rætt við Atlantsálshópinn
um byggingu álvers á Islandi og um
tíma var talið koma til greina að það
yrði staðsett við Eyjafjörð. Um
þetta var hvað mest
rætt á árinu 1990 en
undir lok viðræðnanna
var tekin um það
ákvörðun að álverið yrði
byggt á Keilisnesi, ef tO
framkvæmda kæmi.
Á þessu tímabOi
komust Eyfirðingar
næst því að fá byggða
stóriðju á sínu athafna-
svæði og þykir nú tími
tO kominn að aftur verði
gerð tflraun tfl þess að
það geti orðið að veru-
leika. Að mínu mati
gæti það verið forsenda
þess að í þeim lands-
hluta héldist sá Iqami
sem stuðlað gæti að
jafnvægi milli landsbyggðarinnar og
Faxaflóasvæðisins.
Akureyri hefur verið nefnd ýms-
um fögrum nöfnum í tímans rás, svo
sem höfuðstaður Norðurlands,
skólabær, iðnaðarbær og stundum
menningarbær. Bærinn hefur hing-
að til getað staðið undir merkjum í
öflum þessum tflvikum, en ef það á
að vera svo í framtíðinni þarf nú að
gerast eitthvað verulegt í atvinnu-
málum. Atvinnumálin snúast ekki
einungis um fiskveiðar, iðnað og
verslun, heldur einnig um menntun
og menningu. Lýst hefur verið yfir
að á Akureyri skuli rísa menningar-
hús og allt gott um það að segja. En
tO þess að menningarhús geti þrifist
á Akureyri, þarf að búa íbúum þess
svæðis, sem það á að þjóna, góð lífs-
skilyrði með arðsömum atvinnu-
rekstri og góðum kjörum.
T0 þess að
Svanbjörn
Sigurðsson
13.000 heiðagæsir hafa
ekki rangt fyrir sér
í Morgunblaðinu 27.
júní síðastliðinn er viðtal
við Friðrik Sophusson,
forstjóra Landsvirkjun-
ar. Þetta viðtal við Frið-
rik er á margan átt at-
hyglisvert. Meðal ann-
ars segir Friðrik: „Ég
tel það vera fagnaðar-
efni að fólk virðist vera
miklu betur meðvitandi
um umhverfi sitt og
náttúruna en áður og
það er forsenda þess að
við tökum réttar
ákvarðanir.“ Þá segir
Friðrik: „Það er óskyn-
samlegt að hunsa tfl-
finningar fólks sem er
andvígt Fljótdalsvirkjun en þær
mega ekki einar ráða.“ Þetta eru at>
40 - 70%
AFSLÁTTUR
hyglisverð orð þegar
það er haft í huga að
fram tO þessa hefur
ekkert tfllit verið tekið
tO skoðana andstæð-
inga^ Fljótsdalsvirkjun-
ar. í títtnefndu viðtali
við Friðrik kemur fram
fuflyrðing sem ekki er
rétt og Skotveiðifélag
íslands vOl leiðrétta en
hún er þessi: „Ég hef á
hinn bóginn minni
áhyggjur af fuglalífinu
á Éyjabökkum. Þetta er
ekki varpsvæði
gæsanna heldur svo-
nefnt felHsvæði og ég
hef trú á því að heiða-
gæsin muni færa sig eins og hún
hefur alltaf gert. Lón getur auk þess
verið ágætur staður fyrir heiðagæs
þegar hún er að feUa fjaðrirnar. Ég
bendi á að varpsvæði heiðagæsar-
innar hefur verið að aukast mjög á
undanfömum árum.“
Stærsti fellistaður heiðagæsa
Helstu ástæðumar fyrir því að
heiðagæsimar hafa kosið Eyjabakk-
ana fremur en önnur svæði tO að
fella flugfjaðrimar era þær að þar
njóta þær þess friðar sem þær þurfa
svo mjög á að halda á meðan þær
eru í sáram. Ljóst er að gerð miðl-
unarlóns á Eyjabökkum mun valda
meh’i og alvarlegri umhverfisspjöll-
um en nokkrar aðrar framkvæmdir
á hálendinu til þessa. Gæsirnar
munu því verða fyrir miklu ónæði og
alls konar áreiti. Á meðan gæsimar
era í sáram þurfa þær mjög mikla
Virkjanir
Gerð miðlunarlóns á
Eyjabökkum, segir
Sigmar B. Hauksson,
mun valda meiri og al-
varlegri umhverfís-
spjöllum en nokkrar
aðrar framvæmdir á
hálendinu til þessa .
orku tO að framleiða nýjar fjaðrir og
byggja upp vöðva og bein. Hinn
kjammikli háfjallagróður á Eyja-
bakkasvæðinu gefur þeim þá orku
sem þær þarfnast. Við gerð 44 fer-
kflómetra uppistöðulóns mun beiti-
land gæsanna fara í kaf. Heiðagæs-
inni mun því ekki verða vært á
Eyjabökkum, hún mun hrökklast
burt og enginn veit hvert hún mun
flýja eða hvaða áhrif þetta rask mun
hafa á stofninn. Talið er að heiða-
gæsastofninn sé nú í hámarki. Stór-
felldar framkvæmdir á Eyjabökk-
um, sem er stærsti fellistaður heiða-
gæsa í heiminum, gæti því haft mjög
alvarleg áhrif á stofninn, jafnvel
stuðla að veralegri fækkun hans.
Era stjóm Landsvirkjunar og AI-
þingi Islendinga tilbúin að taka þá
áhættu?
Höfundur er formaður
Skotveiðifélags íslands.
9'
Sigmar B.
Hauksson
Samkeppnisstofn-
un - afturhvarf
til haftastefnu
LANDSSÍMINN
hefur verið í umræð-
unni að undanförnu og
það mjög á einn veg.
Það er eins og það til-
heyri samkeppni að
mola hann niður í smá-
einingar, sérstakt bók-
hald þurfi að vera um
þetta eða hitt og jafn-
vel sérstök hlutafélög
búin til um hverja ein-
ingu sem eykur ýmsan
innri kostnað. Þannig
er útlit fyrir að það eigi
að eyðileggja hinn stór-
kostlega árangur sem
síminn hefur náð í
ódýrri og góðri fjar-
skiptaþjónustu á heimsmælikvarða
og það í fámennu dreifbýlislandi.
Símanum hefur tekist svo vel að
lækka verð þjónustunnar að ekki
virðist árennilegt að stofna ný fyr-
irtæki tO að keppa við Landssím-
ann. Hagnaðurinn verði of lítill.
Vantaði
talfærin
Vegna starfa hjá Framkvæmda-
banka Islands á sjötta áratug ald-
arinnar þurfti ég að afla upplýs-
inga um fjárfestingar Pósts og
síma. Ég ræddi við póst- og síma-
málastjóra og fékk greið svör.
Langur biðlisti var í Reykjavík á
þeim tíma eftir nýjum símum.
Póst- og símamálastjóri sagði mér
frá því að ný sjálfvirk símstöð væri
að fullu tilbúin en það væri ekki
hægt að taka hana í notkun því það
fengjust ekki innflutningsleyfi fyr-
ir talfærunum. Innflutningi var þá
stjórnað með leyfum og þeim
stjórnaði „Samkeppnisráð" þess
tíma en um langt árabil var sam-
keppninni stýrt af innflutnings-
nefndum og -ráðum sem breyttu
um nafn þegar þurfa þótti en bak-
grunnurinn - miðstýringin - var
óbreytt. Þetta voru fyrstu kynni
mín af því sem Póstur og sími átti
við að stríða.
Ný utanlands-
sambönd treyst
Nokkru síðar gerðist ég starfs-
maður Pósts og síma og þekkti þar
til innanhúss um 20 ára skeið.
Þrátt fyrir einokunaraðstöðu var
stöðugt unnið að aukinni hag-
kvæmni og lækkun þjónustu-
gjalda. Fjarskiptasamböndin frá
og til landsins vora í höndum er-
lendra aðila. Síminn hafði áhuga á
að eignast þau sambönd þegar
samningar rynnu út. Síminn náði
því að verða aðili að ýmsum sam-
böndum mflli erlendra staða á leið-
um sem Island þurfti á að halda og
koma Skyggni upp. Þannig var bú-
ið að vinna í haginn til að takast á
við það stóra mál að eignast öll
sambönd að og frá landinu þegar
einkaréttur hins erlenda aðila rann
út.
Miklar kvaðir
á Pósti og síma
Ég kom til starfa hjá Pósti og
síma í ársbyrjun 1961. Þá kynntist
ég því hvað erfítt er að reka fyrir-
tæki samkvæmt fjárlögum settum
af Alþingi jafnvel þótt allar fjár-
festingar hafí verið fyrir eigið fé
frá fyrirtækinu. Óskum um arð-
bærar fjárfestingar var oft skotið
á frest og stundum oftar en einu
sinni. Póstur og sími vildi láta
markaðinn fyrir eftirspurn þjón-
ustunnar ráða en það fékkst ekki.
Fjárlögin stöðvuðu það.
Miklar kvaðir fylgdu þeirri ein-
okun sem Póstur og sími hafði og
enn eru kvaðirnar í fullu gildi þótt
einkaleyfið hafi verið afnumið. Það
er því ekkert óeðlilegt við það að
Landssíminn fái, eins og gróin fyr-
irtæki á öðrum svið-
um, að njóta allrar
þeirrar uppbyggingar
sem árin hafa gefið. Þá
er tæknin það hröð að
uppbygging frá göml-
um tíma er að ýmsu
leyti úrelt orðin og
samkeppni mun mið-
ast við nýjungar og
tækni framtíðarinnar.
Á þeim vettvangi ættu
allir að standa jafnfæt-
is þótt að sjálfsögðu
ráði fyrirtæki, ný og
gömul, yfir mismiklu
fjármagni og við-
skiptavild. Þannig er
það á öllum sviðum í
þjóðfélaginu, enda munu höft á
helsta þjónustuaðila í ákveðinni
grein engan skaða meira en við-
skiptavinina.
Þá verður að gera sér grein fyr-
Samkeppni
Það er eðlilegt að setja
samkeppnislög, segir
Páll V. Daníelsson.
En ég tel að gengið
sé til haftatíma fortíðar
að skipa samkeppnis-
ráð og það beri að
leggja niður.
ir því að Landssíminn þarf að taka
virkan þátt í viðskiptum á alþjóða-
fjarskiptamarkaðnum. Hann er
þekktur þar og virtur fyrir að hafa
náð frábærum árangri í góðri og
ódýrri þjónustu. En miðað við er-
lendu risana á þessum markaði er
hann smár og því auðveldara að
setja fótinn fyrir hann. Landssím-
inn þarf að verða sterkur aðili í því
að vernda og styrkja sjálfstæði ís-
lensku þjóðarinnar.
Höftín liðin tíð
Eins og áður er sagt bjó þjóðin
við mikla opinbera stýringu nefnda
og ráða. Állskonar reglur, fyrir-
mæli, skömmtun og kvóti réðu för.
Þessi kerfi gerðu fyrirtæki mjög
missterk á markaðnum. Þegar
frelsið jókst man ég ekki eftir
neinu fyrirtæki sem settar voru
samkeppnishamlandi skorður. Þau
fengu að njóta sín hvert eftir sín-
um styrk, hvernig sem hann var til
kominn. Sama á að gilda um ríkis-
fyrirtæki sem byggð hafa verið
upp, þótt með einokun sé á ekki að
eyðileggja þau. Enda er það svo að
þau hafa tekið á sig miklar skyld-
ur, m.a. til að jafna aðstöðumun
þegnanna.
Forðast þarf
nýja haftastefnu
Það er eðlilegt að setja sam-
keppnislög. En ég tel að gengið sé
til haftatíma fortíðar að skipa sam-
keppnisráð og það beri að leggja
það niður. Réttargæsla samkeppn-
islaga á að vera eins og annarra
laga hjá dómsvaldinu. Samkeppn-
isráð, eins og nú er, er nánast ein-
okunarvald og endurlífgun á fyiri
ráðum og nefndum sem stýrðu við-
skipta- og atvinnulífi þjóðarinnar.
Að skammta samkeppni er út í
hött. Það er í raun furðulegt ef við
ætlum að ganga inn í nýja öld með
slíkt helsi um háls og Samkeppnis-
ráð hlýtur að verða og breytir þar
engu hverjir það skipa því kerfið
sjálft ber óviðráðanleg og hættu-
leg höft og forsjá í skauti sér.
Höfundur er viðskiptafræðingur
Páll V.
Daníelsson'