Morgunblaðið - 06.07.1999, Blaðsíða 38

38 ÞRIÐJUDAGUR 6. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MENNTUN
Fullorðinsfræðsla Menntasmiðja kvenna á Akureyri fékk styrk til að vinna með öðrum á Norðurlöndunum, í
Eystrasaltslöndunum og Rússlandi að verkefnum í fullorðinsfræðslu fyrir konur. Hafliði Helgason hitti konur
sem skipulögðu námskeiðið Freyja í Nordens folkliga akademi í Gautaborg og ræddi við nemendur.
Styrkur, nytsemd
og sköpun
Markmiðið er alltaf að auka
lífsleikni nemenda
Sjálfstraustið efiist gagnvart
göllum samfélagsins
Morgunblaðið/Hafliði Helgason
NÁMSKEIÐIÐ er fyrir kennara og þjálfara í óformlegri menntun fyr-
ir konur,“ segir Valgerður t.v. Ragnhildur Vigfúsdóttir t.h.
UNDANFARIN fimm ár
hefur verið rekinn daglýð-
háskóli íýrir konur á
Akureyri að norrænni fýr-
irmynd. Hefð og aðstæður fýrir slíka
starfsemi eru þó um margt ólíkar því
sem gerist á Norðurlöndum.
Menntasmiðja kvenna á Akureyri,
en svo heitir skólinn, hefur úr litlu að
spila en hefur þó tekist að halda úti
öflugri starfsemi. Sú staðreynd vakti
s athygli Norrænu ráðherranefndar-
innar sem veitti Menntasmiðjunni
styrk til að vinna með stofnunum á
Norðurlöndum, í Eystrasaltslöndun-
um og í Rússlandi að verkefnum í
fullorðinsfræðslu fyrir konur. Val-
gerður H. Bjarnadóttir, verkefnis-
freyja Menntasmiðjunnar, og Ragn-
hildur Vigfúsdóttir, íslenskur lektor
við Nordens folkliga akademi í
Gautaborg, skipulögðu námskeið
sem ber heitið Freyja og var haldið í
húsakynnum Nordens folkliga aka-
demi í Gautaborg í júní síðastliðnum.
„Hugmyndin varð til hér á NFA í
fyrra haust,“ segir Ragnhildur. „Hér
var í gangi námskeið fyrir kennara í
fullorðinsfræðslu frá Eystrasalts-
löndunum. Þegar við vorum að
kynna okkur tók ég eftir því að þrjár
konur af þessum þrjátíu þátttakend-
um, sem voru af báðum kynjum,
voru að vinna með konum í heima-
löndum sínum. Ég bað þær því um
að hitta mig og sagði þeim frá
Menntasmiðju kvenna á Akureyri og
því sem verið væri að gera þar. Eng-
in þeirra hafði verið að fást við heild-
stæða hugmyndafræði í menntun
kvenna, heldur verið með ýmiss kon-
ar námskeið. Þær sýndu því strax
mikinn áhuga sem verið var að gera
á Akureyri. Ég setti mig síðan í sam-
band við Valgerði og Lilian Hultén
hjá Kvennalýðháskólanum í Gauta-
borg og kannaði áhuga þeirra á þvi
að þessar þrjár stofnanir sæktu um
styrk ásamt þremur stofnunum í
Eystrasaltslöndunum og Rússlandi
til að þjálfa kennara í fullorðins-
fræðslu. Það varð úr og Mennta-
smiðjan, sem er í forsvari fyrir verk-
efninu, fékk einnar og hálfrar millj-
ónar króna styrk frá Norrænu ráð-
herranefndinni til verkefnisins. Sú
upphæð var einn þriðji af því sem við
höfðum gert ráð fyrir og urðum við
því að stytta námskeiðið og sníða það
að því sem við höfðum milli hand-
anna.“
„Námskeiðið er fyrir kennara og
þjálfara í óformlegri menntun fyrir
konur og byggist á hugmyndafræði
kvennalýðháskólanna á Norðurlönd-
um,“ segir Valgerður. „I þessu tilviki
göngum við út frá þeim hugmyndum
sem notaðar hafa verið til grundvall-
ar starfsemi Menntasmiðjunnar."
,Á^tæða þess að við horfum á
starfsemi Menntasmiðjunnar," bætir
Ragnhildur við, „og möguleika þess
að beita aðferðum hennar í Rúss-
landi og í Eystrasaltslöndunum er sú
að í Skandinavíu er rík hefð fyrir
slíkri menntun, mikill skilningur á
nams
henni og þó riokkru fjármagni varið
til hennar. A Akureyri hefur hug-
myndafræðin verið aðlöguð íslensk-
um veruleika og þeim fjármunum
sem fást þar til slíkra verkefna.
Þessi lönd geta engan veginn varið
sambærilegum upphæðum til þess-
arar menntunar við til dæmis Svía,
en hafa alla möguleika til að nýta sér
reynslu Menntasmiðju kvenna á
Akureyri."
Valgerður segir að takmarkað fé til
starfseminnar hafi ýtt undir að nýta
það sem hver kennari hafi upp á að
bjóða. „Dýrar bækur og kennsluefni
verða því að víkja fýrir hæfileikum
fræðarans til að miðla til nemend-
anna. Við spyrjum gjaman kennar-
ana í Menntasmiðjunni; hvað finnst
þér skemmtilegast að gera og hvern-
ig er skemmtilegast að gera það?
Markmiðið er alltaf að auka lífsleikni
nemendanna. I Skandinavíu er rík
hefð fýrir þessum kennsluaðferðum,
mikilli þátttöku nemenda, lýðræði og
ekki tekin próf. Þessi hefð er varla til
á Islandi og við höfum því þurft að að-
laga okkur þeim hugsunarhætti. Þess
vegna erum við kannski betur til þess
fallnar að miðla hugmyndum til
þeirra sem búa við svipað ástand
hvað þetta varðar. Þær konur sem
sækja í þetta nám hafa margar
hvekkst í skólakerfinu eða langt er
síðan þær voru í námi, þannig að þær
eru hikandi við að takast á við form-
legt nám. Styrkur þessarar menntun-
ar er sá að hún nær til hóps sem ann-
ars myndi ekki sækja sér menntun.
Námið er þríþætt með megináherslu
á skapandi nám, sjálfstyrkjandi nám
og hagnýtt nám og samþættingu
þessara þátta.
Sá hópur sem hefur verið mest
áberandi í Menntasmiðjunni eru kon-
ur um miðjan aldur. Konur sem hafa
þörf fyrir að lífga upp á þekkingu sína
og standa á einhvers konar tímamót-
um og þurfa að finna nýja stefnu í líf-
inu. Annars er aldursdreifingin frá
sautján ára og upp í sjötugt. í
Eystrasaltslöndunum er mikið atr
vinnuleysi meðal kvenna, en þó er það
hvergi jafn mikið og í Rússlandi, þar
sem á sumum svæðum eru 90%
kvenna atvinnulaus og meðaltalið er
60%. Þá kemur þetta nám sér vel, þar
sem það er góður undirbúningur fyrir
lífið, hvort heldur er á vinnumarkaði
eða utan hans. Það er náttúrlega bor-
in von í landi, þar sem atvinnuleysi
meðal kvenna er milli 60 og 90 pró-
sent, að allar þær konur sem fara í
gegnum svona nám fái vinnu í fram-
haldinu. Hitt er svo annað mál að
reynsla okkar er sú að konur sem
hafa farið í gegnum námið hafa flest-
ar fengið vinnu að því loknu.“
Ragnhildur bætir því við að þörfin
fýrir slíkt nám í Eystrasaltslöndun-
um og í Rússlandi sé gríðarleg.
„Kennsluaðferðirnar í þessum lönd-
um hafa verið ákaflega hefðbundnar
og áhuginn mikill fýrir því að hrista
upp í þeim á þessari norrænu full-
orðinsfræðslu. Það er mikill áhugi
hjá þeim konum, sem hér voru á
námskeiðinu, bæði þeim íslensku og
hinum að móta svona heildstætt nám
eins og er í Menntasmiðjunni, í stað
þess að vera með einstök námskeið.
Maður fann hins vegar fyrir ákveðnu
kynslóðabili á námskeiðinu. Þær
eldri voru fastari í því að fá handbók
upp í hendurnar, en þær yngri voru
opnari fýrir þessari hugmynda-
fræði.“
Þær fengu framhaldsstyrk frá
Norrænu ráðherranefndinni til að
halda þessu samstarfi áfram og
segja upphaflegu hugmyndina hafa
verið þá að halda fimm námskeið í
mismunandi löndum, en styrkurinn
dugi ekki til slíks. Að loknu nám-
skeiðinu í Gautaborg er meiningin að
halda áfram starfi á Netinu, þar sem
áhersla verður lögð á þrjú megin-
efni: sjálfstyrkingu, atvinnuleit og
stofnun og rekstur eigin fýrirtækis.
„Meiningin var líka að fá grænlensk-
ar, færeyskar og samískar konur á
þetta námskeið. Það tókst ekki að
þessu sinni, en við erum ákveðnar í
að þær komi næst. Astæðan hversu
miklu betur gekk að fá þátttakendur
frá Eystrasaltslöndunum, Rússlandi
og Islandi, er sú að Nfa hefur bein
tengsl við lykilmanneskjur í þessum
löndum, en á þessum stutta tíma
náðum við ekki að hitta á rétt fólk í
hinum löndunum," segir Ragnhildur.
„Það sýnir best mikilvægi per-
sónulegra tengsla og þess að fólk
hittist," bætir Valgerður við. „Það er
miklu auðveldara að ná að kveikja í
fólki sem maður hittir, en að senda
bréf úr tölvunni sem verður bara eitt
af mörgum bréfum sem það fær
þann daginn."
„Atvinnuleysið
hefur andlit konu“
Morgunblaðið/Hafliði
KONAN (í Rússlandi) er heimavinnandi og ekki til þess ætlast að hún
hafi skoðanir eða meiningar um nokkurn skapaðan hlut,“ segir Irina
Lotova frá Pétursborg. Frá vinstri: Solvita, Kristiina, Liuda og Irina.
ÞEGAR borið er að garði í húsa-
kynnum Nordens folkliga akademi
í Gautaborg eru smáir hópar í
hrókasamræðum á víð og dreif fyr-
ir framan húsið. Sólin skín og
mávamir garga yfír haffletinum.
Konumar tala saman á ensku með
hljómfalli ólikra tungumála og
konumar frá Rússlandi og Eystra-
saltslöndunum bregða fyrir sig
rússneskunni þegar eitthvað þarfn-
ast nánari útskýringar. Þeim er
? mikið niðri fyrir og eitt og annað
sem þarf að ræða áður en sólin sest
á þessum Iöngu sumardögum.
„Það er mikilvægt að komast í
samband við konur í öðmm löndum
sem em að fást við svipuð verkefni
og mikilvægt að skiptast á reynslu
og upplýsingum um það sem við er-
um að fást við og skipuleggja sam-
starf í framtíðinni," segir Solvita
Freiberga, einn þátttakendanna
frá Lettlandi. „Það er mikilvægt að
vinna að fullorðinsfræðslu í Lett-
landi, sérstaklega fyrir konur.
-Konur þurfa að átta sig á því að
T>ær þurfa ekki endilega að vera
vinnuafl, heldur geta þær tekið
fmmkvæði og stofnað eigin fyrir-
tæki. Eitt höfuðvandamál lett-
neskra kvenna er að samræma
ábyrgð heimilis og þátttöku á
vinnumarkaði. Þær konur sem hafa
verið utan vinnumarkaðar í ein-
jþvem tíma eiga erfítt með að kom-
ast inn á hann aftur. Margt hefur
breyst í miilitíðinni. Tölvuvæðing
og breyting á regluumhverfi gera
það að verkum að vinnuumhverfið
er gjörbreytt frá því að þær hurfu
þaðan."
í sama streng tekur Kristiina
Luht frá Eistlandi. „Sfmenntun og
fullorðinsfræðsla er geysilega raik-
ilvæg til að opna fólki nýja mögu-
leika. Menntun úreldist líka hratt
og margir Eistar sem luku háskóla-
prófi eyddu miklu púðri f að lesa
sögu Kommúnistafiokksins. Þekk-
ing sem kemur að litlu gagni nú,
án þess að ég vi(ji gera lítið úr mik-
ilvægi þess að fólk þekki til sögu
sinnar. Nú er til dæmis afar mikil-
vægt að fólk kunni á tölvur og þótt
í fUótu bragði virðist einfalt að
verða sér úti um þá þekkingu er
okkar raunvemleiki sá að tölvu-
námskeið em dýr og á fárra færi
að sækja þau. Það er því fjöldi
fólks sem ekki fær aðgang að upp-
lýsingasamfélaginu.“
Liuda Mecajeva hefur leiðbeint
háskólamenntuðum konum f að
sækja fram á vinnumarkaði og seg-
ir það vandamál kvenna að þær
kunni ekki að bjóða sig fram sem
hámenntaður, hæfur vinnukraftur.
Hún hefur mikla reynslu af sam-
vinnu við Norðurlöndin. „Við emm
Norðurlöndunum afar þakklát fyr-
ir það samstarf og hjálp sem við
höfum þegið af þeim. Við stöndum
þessum þjóðum nær en mörgum
öðrum og það er rökrétt að þróa
samfélag okkar f átt að þeim sam-
félögum. Svona samstarf er liður í
slíkri uppbyggingu."
Irina Lotova, sem er frá Péturs-
borg, segir atvinnuleysi kvenna í
Rússlandi gífurlegt vandamál. „At-
vinnuleysið hefur andlit konu.
Staða kvenna í Rússlandi er afar
slæm. Konur fá ekki aðgang að
störfum þar sem ákvarðanir eru
teknar og eitthvað er upp úr að
hafa. Heimilisofbeldi er landlægt
og réttindi kvenna ipjög takmörk-
uð. Þar fyrir utan eru konur illa
upplýstar um þau réttindi sem þær
þó hafa. Sú mynd sem hægt er að
draga upp af veiyulegu heimili í
Rússlandi er á þann veg að karlinn
er fyrirvinnan og tekur allar
ákvarðanir á heimilinu. Konan er
heimavinnandi og ekki til þess ætl-
ast að hún hafi skoðanir eða mein-
ingar um nokkurn skapaðan hlut.
Þess vegna er svona námskeið
gríðarlega mikilvægt fyrir okkur.
Við sjáum möguleika í því sem gert
hefur verið í fullorðinsfræðslu á fs-
landi, að byggja konur upp. Kenna
þeim að taka frumkvæði, stofna
eigin fyrirtæki og sækja út á
vinnumarkaðinn.
Það sem ég vil gjarnan taka
heim með mér af þessu námskeiði
er að kenna konum að ijúfa þenn-
an vítahring. Byggja upp sjálfs-
traust þeirra og kenna þeim að láta
ekki samfélagið eða aðra misbjóða
sér. Hjálpa þeim að stíga yfirþrösk-
uld fátæktar og sækja fram. A fs-
landi er rík hefð fyrir kvenréttinda-
baráttu og starfi með konum, og við
getum nýtt okkur mjög margt úr
því starfi. Það er hins vegar mjög
erfitt að gera breytingar í Rúss- _
landi vegna stærðar landsins. Á fs-
landi er hægt að breyta hlutum á
einni nóttu sem tæki áratugi í Rúss-
landi. Við verðum að byija upp-
byggingarstarfið í stórborgunum
og þaðan liggur leiðin út um land-
ið.“ Islensku konurnar á námskeið-
inu telja sig líka margt geta lært af
konum frá Eystrasaltslöndunum og
Rússlandi. „Það að kynnast sjónar-
miðum og aðstæðum annarra landa
er alltaf mikilvægt og þegar ég
kynnist konunum á námskeiðinu sé
ég betur kostina og gallana við það
sem ég er að gera,“ segir Bjarn-
heiður Jóhannsdóttir, jafnréttisfull-
trúi á Norðurlandi vestra.
„Það sem er svo merkilegt er að
enda þótt ástandið hjá þeim sé ólíkt,
ástandinu hjá okkur erum við í
grunninn að glíma við það sama,“
segir Inga Sigurðardóttir, sérkenn-
ari á Akranesi. „Vandamál lands-
byggðarinnar, þar sem unga mennt-
aða fólkið flytur burt og aldur-
spýramídinn skekkist, eru sambæri-
leg við byggðaþróun á íslandi.
Staða langtímaatvinnulausra
kvenna er sú sama, hvar sem er í
heiminum. Þótt atvinnulaus kona á
Akranesi hafi það jafnvel betra en
kona með atvinnu í Rússlandi, þá er
staða hennar í sínu samfélagi jafn
slæm og konu í sömu stöðu annars
staðar. Við verðum að gera kröfur
út frá samfélaginu sem við búum í.
Þær fá ekki aðgöngumiðann að þvi
samfélagi sem þær búa í og þann
aðgöngumiða þurfum við að hjálpa
þeim að verða sér úti um“.