Morgunblaðið - 06.07.1999, Side 41
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 6. JÚLÍ 1999 4 V
UMRÆÐAN
Verðjöfnun á raf-
magni til stjóriðju?
JÓN Helgason, for-
maður Landverndar
og íyrrverandi alþing-
ismaður og ráðherra,
ritar pistil í Morgun-
blaðið 26. júní sl. undir
heitinu „Eyjabakkar -
mat valkosta, for-
senda farsællar lausn-
ar.“ Jón segir: „Land-
vemd treystir því að
fram komi ótvíræðar
upplýsingar um það,
hvar ákvörðunarvaldið
í þessu máli liggur.“
Það er skrítið að fyir-
verandi alþingismaður
skuli vera í vafa um
þetta. Akvörðunar-
valdið liggur að sjálfsögðu hjá Al-
þingi og hvergi annars staðar.
Samkvæmt orkulögum þarf heim-
ild Alþingis fyrir öllum virkjunum
sem eru 2 MW eða meira að afli.
Island er eitt örfárra landa í heim-
inum sem hafa svo lýðræðislega
skipan á veitingu virkjunarheim-
ilda.
í samræmi við þetta veitti Al-
þingi virkjunarheimild fyrir
Fljótsdalsvirkjun 1981. Hún gerði
ráð fyrir miðlun á Eyjabökkum.
Árið 1993 samþykkti Alþingi lög
um mat á umhverfisáhrifum. Þau
lög eru ekki afturvirk, fremur en
lög eru almennt, og taka því ekki
til Fljótsdalsvirkjunar. Að sjálf-
sögðu getur Alþingi breytt heim-
ildarlögunum um virkjunina vegna
„breytts gildismats" ef meirihluti
er fyrir því. Það getur fellt virkj-
unarheimildina með öllu úr gildi og
látið þar við sitja. Það getur fellt
hana úr gildi en veitt nýja heimild
með því skilyrði að virkjunin und-
irgangist mat á um-
hverfisáhrifum sam-
kvæmt lögunum irá
1993 og að umhverfis-
ráðherra leggist ekki
gegn henni að fengnu
því mati. En meðan
Alþingi gerir ekkert af
þessu er fyrri heimild í
fullu gildi. Samkvæmt
þeirri staðreynd hlýt-
ur Landsvirkjun að
starfa. Annað væri
fullkomlega óeðlilegt.
Jón segir einnig:
„Það virðist því ekki
vera þannig, að ekki
sé nægur tími til að
byggja ákvaðanatöku
á sambærilegum vinnubrögðum og
þeim sem lög um mat á umhverfis-
áhrifum kveða á um.“ Þetta er
hugsanlegt en engan veginn víst.
Ef ákvörðunin verður sú að hætt
skuli með öllu við virkjunina má
þetta vel vera satt. Ef hún verður
hins vegar sú að veita nýja heimild
með nýjum skilyrðum er þetta
mjög vafasamt. Það tekur tíma að
ganga úr skugga um hvaða áhrif
þau skilyrði hafa á hagkvæmni
virkjunarinnar. Framkvæmdin er
umdeild og vel getur orðið um ít-
rekaðar kærur að ræða. Allt lengir
það tímann sem fer í matsferlið.
Jón segir ennfremur: „Verndun
Eyjabakka útilokar ekki virkjun
Jökulsár á Fljótsdal, þó að hún
kunni að skerða eitthvað mögulega
orkuvinnslu sem og rýra hag-
kvæmni orkuversins.“ Við skulum
staldra aðeins við þetta.
Til þess að virkjun sé „gerleg"
þarf tvennt: (1) Hún verður að
vera tæknilega framkvæmanleg og
Raforka
Ég minnist þess ekki,
segir Jakob Björnsson,
að hafa séð áður hug-
myndir um að verð-
jafna stóriðjurafmagn.
(2) hún verður að geta framleitt
raforku nægilega ódýrt til að hún
sé seljanleg á markaði. í þessu til-
viki á orkumarkaði til raforkufreks
iðnaðar. Sá markaður er alþjóðleg-
ur og Landsvirkjun getur ekki
haft áhrif á hann. Eg er viss um að
það er tæknilega mögulegt að
virkja Jökulsá á Fljótsdal án miðl-
unar á Eyjabökkum en ég er líka
nokkurn veginn viss um að með
því móti yrði orkan frá henni ekki
samkeppnisfær á stóriðjumarkaði.
Við skulum gá að því að hugmynd-
in um miðlun á Eyjabökkum er
ekki til komin íyrir illvilja verk-
fræðinga eða að lítt athuguðu máli.
Hún er niðurstaða vandlegrar leit-
ar að tilhögun sem líkleg sé til að
gera raforkuna frá virkjuninni
seljanlega til orkufreks iðnaðar.
Svo er að sjá sem Jón gruni eitt-
hvað í þessa átt því hann segir:
„Það kann að reynast nauðsynlegt
að leita annarra og kostnaðarsam-
ari leiða til að tryggja Austfjörðum
aðgang að orkulindum.“ Og „Aust-
firðingar hljóta að verða að fá þá
orku sem þeir þurfa til atvinnu-
starfsemi eins og aðrir og á sama
verði.“ „Þann aukakostnað, sem af
því hlýst, verður þjóðfélagið í heild
þá að greiða.“ Af sambandinu sem
Jakob
Björnsson
þessi orð eru sögð í er ljóst að með
„atvinnustarfsemi“ er átt við þá
stóriðju sem rætt er um að setja
niður á Austurlandi og með „að-
gang að orkulindum“ er átt við öfl-
un raforku til hennar. Því að raf-
orku til annarrar atvinnustarfsemi
hafa Austfirðingar nóga nú þegar
og hana kaupa þeir á sama verði á
Hryggstekk í Skriðdal og
Reykvíkingar kaupa sína á Geit-
hálsi. Austurland er tengt öðrum
landshlutum bæði norðan og sunn-
an jökla með háspennulínum sem
duga til að flytja raforku til al-
mennra þarfa eystra. Hins vegar
ekki rafmagn til stóriðju. Til þess
þyrfti öflugri línur.
Hér eru óneitanlega nýstárlegar
hugmyndir á ferð. Jón virðist
hugsa sér að útvíkka þá verðjöfn-
un sem nú viðgengst á almennri
raforku, þannig að hún nái einnig
til raforku til stóriðju, til að unnt
sé að setja hana niður á Austur-
landi. Eg minnist þess ekki að hafa
áður séð hugmyndir um að verð-
jafna stóriðjurafmagn.
Þessar nýstárlegu hugmyndir
kalla á ýmsar spurningar. Svo
sem: (1) Ef sækja á raforkuna til
annarra landshluta eru þar ekki
líka „náttúruperlur“? Ymsum
fannst svo vera við Hágöngur í
fyrra. Og í Þjórsárverum? Er víst
að íbúar annarra landshluta séu
reiðubúnir að samþykkja að Eyja-
bakkar séu merkilegri „nátt-
úruperla“ en sumt í þeirra heima-
högum? Verður auðvelt að ná sátt-
um um hvar verðmætustu
„perlurnar" eru? Hér er um til-
finningar fremur en rök að ræða.
(2) Eru ekki einhverjar „nátt-
úruperlur“ á leið þeirra háspennu-
lína sem leggja þyrfti austur. (3)
Ef verðjafna á rafmagn til stóriðju
til að Austfirðingar geti fengið
hana til sín hvað þá með aðra
landshluta? Vestfirði? Norðurland
vestra? (4) Og að síðustu: Ef
virkja á Jökulsá á Fljótsdal án
miðlunar við Eyjabakka og selja
raforkuna til stóriðju þarf líklega
að borga með henni. Það kostar
peninga. Það kostar líka peninga
að verðjafna aðflutta raforku svo
að hún verði ekki dýrari en frá-
Fljótsdalsvirkjun með Eyjabakkh-'
miðlun. Hvor leiðin sem valin yrði
kostar því peninga. Eðli máls sam-
kvæmt hlyti mikill hluti þeirrar
byrðar að lenda á íbúum stærstu
þéttbýlissvæðanna á Suðvestur-
landi. Myndu þeir taka hann fús-
lega á sig? Eða myndu þeir segja
sem svo: Úr því að svona mikið er
um „dýrmætar náttúruperlur“ á
Austurlandi er þá ekki best að
íbúafjöldi þar takmarkist við það
sem hefðbundnir atvinnuvegir
geta staðið undir að viðbættri
þeirri ferðaþjónustu sem þessav’-*
„perlur“ geta borið uppi? Þá getur
stóriðjan verið á Suðvesturlandi,
án allrar verðjöfnunar og þess
ósættis sem af henni myndi leiða,
en þeir Austfirðingar sem unnið
hefðu í stóriðjunni eystra flyttust
þá bara suður. Mun ekki verðjöfn-
unarleiðin færa með sér nýtt
ósætti og deilur?
En er ekki best að Alþingi geri
út um þetta? Alþingi er einmitt
kosið til að taka ákvarðanir. Sum-
ar erfíðar. Þjóðin er nýbúin að
kjósa nýtt þing með mörgum nýj-
um þingmönnum sem bíða með
óþreyju eftir að láta til sín taka.
Þingmönnum er áreiðanlega vel^.
kunnugt um „breytt gildismat".
Hvaða þingmaður sem er getur
tekið málið upp. Þar þarf ekki ráð-
herra til. Vitaskuld verða ekki allir
ánægðir með niðurstöðuna. Alveg
sama hver hún verður. En við er-
um þroskuð lýðræðisþjóð með þús-
und ára reynslu í að „hafa ein lög
og einn sið“. Við munum því una
niðurstöðunni, hver sem hún verð-
ur. Bæði kjósendur og allir alþing-
ismenn muna vel að það verður
kosið aftur 2003. Þá gera kjósend^ -
ur aftur upp við sína þingmenn.
Þetta eru lýðræðislegir stjómar-
hættir.
Höfundur er fv. orkumálastjóri.
Enn um aðferðir
í kjarabaráttu
FYRIR nokkru
skrifaði ég grein hér í
blaðið þar sem ég benti
á að ýmsar aðgerðir í
kjarabaráttu eins og
t.d. hópuppsagnir á
miðjum samningstíma
gætu verið hættulegar
og gætu komið í bakið
á verkalýðshreyfing-
unni og hópum launa-
fólks sem síst skyldi.
Af einhverjum ástæð-
um hafa talsmenn
kennara tekið þessi
skrif mín tO sín og valið
að snúa út úr þeim eft-
ir fremsta megni.
Sl. fimmtudag birtist
svar til mín um þessi mál frá Eiríki
Brynjólfssyni úr kjarahópi upp;
sagnarkennara í Reykjavík. I
greininni kýs Eiríkur að horfa al-
gerlega framhjá þeirri meiningu
sem ég vildi koma á framfæri með
grein minni og setur málið upp sem
árás mína á kennara vegna öfundar
um að þeir hafi fengið meiri launa-
hækkanir en aðrir hópar.
Þessi uppstilling Eiríks er alger
fjarstæða. Fyrir mér snýst þetta
mál ekki fyrst og fremst um krónur
og aura í baráttu augnabliksins eða
samanburðarfræði í launamálum.
Málið snýst fyrst og fremst um mik-
ilvæg grundvallaratriði sem snúa að
reglum á vinnumarkaði sem aðilar
vinnumarkaðar og stjórnvöld hafa
komið sér saman um. Það sem ég
var fyrst og fremst að benda á í
grein minni var að ef einn aðilinn
fer ekki eftir þessum reglum eru
miklar líkur á því að gagnaðilinn
fari að brjóta þær líka og einnig
kann að vera að löggjafinn taki ein-
hliða upp á því að
breyta þeim reglum
sem við höfum fallist á
að fara eftir. I því sam-
bandi hef ég miklar
áhyggjur af því að slík-
ar breytingar bitni
verst á þeim hópum
sem verst standa á
vinnumarkaðinum.
Útúrsnúningai’
Útúrsnúningar Ei-
ríks eru margir og
sumir hreint ótrúlegir.
Hann segir t.d. að ég
haldi því fram að
ábyrgð þeirra sem
gera betur við starfs-
fólk sitt sé mikil og að
sumir sveitarstjórnarmenn eigi að
skammast sín. Þetta er hrein fjar-
Hópuppsagnir
Samkvæmt vinnu-
löggjöfínni eru hóp-
uppsagnir bannaðar
sem tæki í kjarabar-
áttu, segir Ari Skúia-
son í svari til Eiríks
Brynjólfssonar.
stæða. Það sem ég sagði var að
ábyrgð þeirra sem nota vafasamar
aðferðir og hvetja til notkunar
þeirra sé mikil. Við þetta stend ég.
Auðvitað dettur engum innan
verkalýðshreyfingarinnar í hug að
berjast gegn kjarabótum. En þeg-
Ari
Skúlason
ar þessar kjarabætur eru fengnar
með því að fara á skjön við þær
reglur sem vinna á eftir horfir mál-
ið öðruvísi við. Eg tel einfaldlega
að aðferðir eins og hópuppsagnir á
miðjum samningstíma séu hættu-
legt fordæmi og komi í bakið á okk-
ur fyrr eða síðar. Um það snýst
málið af minni hálfu og ekkert ann-
að.
Eiríkur fjallar um friðarskylduna
og snýr enn út úr. Auðvitað hefur
hans eigin persónulega uppsögn
ekkert með friðarskylduna að gera,
það sjá allir. En þegar hópur fólks
segir upp sameiginlega og binst
samtökum og setur upp baráttuhóp
getur málið horft öðruvísi við. Þeir
sem í þessu standa telja þetta vera
einstaklingsbundnar uppsagnir en
aðrir eru á öðru máli. Eg tel að hóp-
uppsagnir sem tæki í kjarabaráttu
brjóti friðarskylduna.
Eiríkur kýs að skilja orð mín
þannig að ég sé að hvetja launamenn
innan ASÍ til að berjast gegn kenn-
urum í Reykjavík. Þetta er alger út-
úrsnúningur, ég hef hvergi nokkurs
staðar minnst á kennai-a í Reykjavík.
Ég hef hins vegar varað við sumum
baráttuaðferðum sem notaðar hafa
verið í kjarabaráttu að undanförnu.
Ef kennarar í Reykjavík taka orð
mín til sín er það þeirra mál. Ég full-
yrði hins vegar að skrif mín beinast
ekki gegn þeim.
Eiríkur kýs einnig að reyna að
gera mig ótrúverðugan með því að
segja að skoðanir mínai’ eigi sér
ekki hljómgrunn meðal launa-
manna. Ég geri ráð fyrir að þær
skoðanir sem Eiríkur gerir mér
upp með útúrsnúningum í grein
sinni njóti ekki mikils hljómgrunns.
Eiríkur velur að setja málið í um-
gjörð samanburðarfræða, öfundar
og útúrsnúninga og reyna að kom-
ast eins langt og hægt er frá því
sem ég var að reyna að segja. Ég
var hins vegar að fjalla um grund-
vallaratriði, en ekki dægurmál
dagsins. Ég fullyrði að það er mikill
hljómgrunnur fyrir þeim skoðunum
sem ég var að reyna að koma á
framfæri.
Virðing fyrir kjarasamningnum.
Auðvitað kemur það mér ekkert á
óvart að kennarar og aðrir skipu-
leggi baráttu sína. Mér finnst hins
vegar miður að horfa upp á virðing-
arleysi við kjarasamninginn. Verka-
lýðsfélög hafa uppi mikið skipulag
við gerð kjarasamninga. Félögih
gera kjarasamninga, stundum með
öðrum og stundum út af fyrir sig.
Það er einnig til í dæminu að hluta
af samningsgerðinni sé vísað í ein-
hvem farveg, t.d. út til ákveðinna
vinnustaða eða til framkvæmdar síð-
ar á samningstímanum. Félagsmenn
greiða atkvæði um þessa samninga
og við ætlumst til þess að eftir þeim
sé farið. Við ætlumst einnig til þess
að atvinnurekendur virði þá samn-
inga sem eru gerðir. Kjarasamning-
ar hafa ákveðinn gildistíma og á
þeim tíma gildir friðarskylda sem
aðilar hafa gengist undir.
Launafólk á mikið undir því að
kjarasamningar séu virtir enda fer
mikill hluti af starfi stéttarfélag-
anna í að tryggja að farið sé eftir
þeim. Fari svo að launafólk og
verkalýðsfélög fari að sýna virðing-
arleysi íyrir kjarasamningnum tel
ég vera mikla hættu á ferðum.
Það verður að vera regla á hlutun-
um
Samskipti á vinnumarkaði og
kjarasamningar eru mjög mikilvæg
fyrirbæri. Víðast hvar í heiminum
byggjast þessi samskipti á jafnvægi
og reglum sem samtök vinnumark-
aðarins hafa sett sér sjálfir eða
reglum sem stjórnvöld hafa komið
á, oft með aðkomu samtaka á
vinnumarkaði. Hér á landi gildir
vinnulöggjöf sem sett er af Alþingi.
Þrátt fyrir að mikil ósátt hafi ríkt
um síðustu breytingar á vinnulög-
gjöfinni hygg ég að nær allir séu
sammála um að það verði að fylgja^
henni. Það er hægt að berjast fyrir
því að henni sé breytt, en eftir
henni verður að fara svo lengi sem
hún gildir.
Samkvæmt vinnulöggjöfinni eru
hópuppsagnir bannaðar sem tæki í
kjarabaráttu. Menn geta verið
þessu sammála eða ósammála eins
og gengur en þessi regla gildir eftir
sem áður. Ég hef sjálfur miklar
áhyggjur af því að aukin notkun
hópuppsagna verði til þess að
vinnulöggjöfinni verði breytt á verri
veg fyrir launafólk og samtök þess.
Ég hef líka áhyggjur af því að
mögulegar breytingar bitni verst á
þeim hópum sem eru í hvað erfiða-
stri stöðu fyrir. Ég veit að mjög^-
margir deila þeim áhyggjum með
mér. Þessu var ég að reyna að koma
á framfæri í grein minni. Að halda
því fram að ég sé að berjast gegn
eðlilegri kjarabaráttu einhverra
hópa er algerlega út í hött.
Höfundur er framkvæmda-
stjóri ASÍ.
B A KN A ^ 1 IÖLSKY I. 1» U
LJÓSMYNDIR
Núpalind 1 - sími 564 6440
rétt við Smáran!
gildir til 1. ágúst