Morgunblaðið - 07.07.1999, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 7. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
I
„BÖRN eiga rétt á
að láta í ljós skoðun
sína um öll mál sém
snerta þau sjálf. Þegar
dómstólar og yfirvöld
fjalla um mál sem
varða bam ber að
hlusta á sjónarmið
bamsins og hafa hags-
muni þess að leiðar-
ljósi. Tryggja ber mál-
og fundarfrelsi barns-
ins.“(Úr hefti Bama-
heilla „Bamasáttmáli
Sameinuðu þjóðanna í
hnotskum", 12.-15.
grein).
Ætli börnum á Is-
landi finnist þau fái að
starfa og lifa í sam-
ræmi við þessar greinar Bamasátt-
málans? Alla vega kom í ljós á mál-
þingi sem haldið var á vegum Um-
boðsmanns bama sl. haust, að
bömum og unglingum finnst að
margt mætti betur fara, ekki síst í
skólastarfinu. Um álit þeirra og
skoðanir má lesa í hefti sem gefið
var út í kjölfar málþingsins og
nefnist „Ungir hafa orðið“.
En það er ekki bara börnunum
sem finnst á sér brotið hvað varðar
rétt þeirra til að tjá sig um mál sem
snerta þau sjálf; foreldrar og fleiri
eru þessu oft sammála. Einnig
finnst foreldrum réttur sinn til að
tjá sig um málefni baraanna oft
brotinn. Einkum finnst þeim þetta
eiga við um skólastarfið.
Ávallt í samvinnu við forráða-
menn
Brjóti nemandi skólareglur á,
skv. gmnnskólalögum, að gera for-
ráðamönnum grein fyrir agabrot-
inu og nemandi á að fá að tjá sig um
það. Þetta á við um öll brot - alvar-
leg sem minni háttar. Einnig á að
gera umsjónarkennara bamsins
grein fyrir brotinu.
Þurfi að vinna frekar
með agabrot bamsins
er það í höndum um-
sjónarkennara, skóla-
stjóra og sérfróðra ráð-
gjafa skólans en ávallt í
samvinnu við foreldra -
og að sjálfsögðu við
bamið. Takist ekki að
leysa málið innan skól-
ans á viku, vísar skóla-
stjóri því til úrlausnar
skólanefndar (íræðslu-
ráðs). I samráði við for-
ráðamenn og viðkom-
andi aðila innan skólans
beitir skólanefnd sér
fyrir skjótum úrbótum.
Ákvörðunin birt
Hvað eiga foreldrar að gera þeg-
ar umsjónarkennari, skólastjóri eða
aðrir sem tengjast skólanum ræða
hvorki við bam þeirra um brot á
skólareglum, né þau sjálf? Fjalla
Barnasáttmálinn
Ætli börnum á íslandi,
spyr Bryndís Krist-
jánsdóttir, fínnist þau
fái að starfa og lifa í
samræmi við greinar
B arnasáttmálans?
þess í stað um málið í skólanefnd
áður en tilskilin vika er liðin og for-
eldrar og bam fá fyrst að heyra um
ákvörðun skólayfirvalda á síðum
dagblaða og í öðram fjölmiðlum?
Og hvað eiga foreldrar að gera þeg-
ar þeim er tilkynnt ákvörðun skóla-
yfirvalda um „úrlausn" máls bams
þeirra án þess að nokkurn tíma hafi
verið rætt við bamið eða þau um
hana? Bamið aldrei spurt hvers
vegna það hafi brotið af sér, né á
nokkurn hátt annan leitað eftir or-
sökum brotsins. Ekki tekið tillit til
þess að agabrotið var að ákveðnu
leyti svar við ofbeldi og ótta sem
nemandinn bjó við í skólanum.
Hvað eiga foreldrar og böm að
gera þegar réttur þeirra og bams
þeirra er margbrotinn og fótum-
troðinn?
Aftur í fjölmiðla
Úrræðin em ekki mörg og fæstir
foreldrar treysta sér til að ganga
næsta skref sem er að kæra máls-
meðferð skólayfirvalda til mennta-
málaráðuneytisins. Það er ekki ein-
falt og líklega þurfa flestir foreldr-
ar að ráða sér lögfræðing til að fara
með málið þegar til þessa kemur.
Miðað við að í landinu em lög og
reglur sem segja hvemig samskipt-
um foreldra og skólayfirvalda skuli
háttað og miðað við að Island hefur
skuldbundið sig til að framfylgja
hinum ýmsu alþjóðlegu samning-
um, sbr. Baraasáttmála sameinuðu
þjóðanna, þá er óskiljanlegt að for-
eldrar skuli þurfa að grípa til slíkra
örþrifaráða til að leita réttar barns
síns. Ætla mætti að foreldrar,
kennari og skólastjóri ættu að geta
fundið ásættanlega lausn í flestum
málum án þess að kalla þurfi utan-
aðkomandi aðila til. Svo er því mið-
ur ekki í of mörgum tilfellum og
margar kvartanir berast um að
skólayfirvöld hlusti ekki á foreldra.
Dæmið sem hér er til umfjöllunar
er nýlegt og það er ekki einsdæmi,
þótt líklega séu þau ekki mörg sem
em sambærileg. Málið er enn
óleyst en það nýjasta sem þar gerð-
ist er að í annað sinn fá foreldrar
fyrst að vita ákvörðun skólayfir-
valda í fjölmiðlum. Föstudagskvöld-
ið 25. júní var þriðja fréttin í aðal-
fréttatíma Sjónvarpsins umfjöllun
um úrskurð fræðsluráðs Reykjavík-
ur varðandi málið, án þess þó að
þar væri þess getið hvers vegna
foreldrar væm yfir höfuð að fetta
fingur út í málsmeðferð skólayfir-
valda - en áður höfðu hvorki for-
eldrar né lögfræðingur þeirra feng-
ið um úrskurðinn að vita! Hvað eiga
foreldrar og böm að gera?
Höfundur á sæti í stjórn SAMFOK -
Sambandi foreldrafélaga og for-
Hvað eiga
foreldrar og
börn að gera?
Bryndís
Kristjánsdóttir
Dómur sem
skýrir ábyrgðarsvið
NÝLEGUR dómur
Héraðsdóms Reykja-
víkur tekur af öll tví-
mæli um hlutverk end-
urskoðunar og ábyrgð
endurskoðanda um leið
og dómurinn áréttar þá
ríku ábyrgð sem stjórn-
armenn í hlutafélögum
bera á ársreikningum
og innra eftirliti félaga
sinna. Áhugamenn um
rekstur fyrirtækja og
endurskoðun ættu að
kynna sér málavexti í
þessu áhugaverða dæmi
sem skýrir mikilvæga
þætti í starfsemi hluta-
félaga.
Nathan og Olsen hf. höfðaði mál
gegn endurskoðanda sínum,
PRICEWATERHOUSECOOPER
ehf., þar sem krafist var skaðabóta
vegna fjárdráttar gjaldkera stefn-
anda og var kröfufjárhæðin um 25
milljónir króna. Héraðsdómur sýkn-
aði endurskoðandann alfarið. Það
taldist sannað að innra eftirliti fyrir-
tækisins hafi verið ábótavant, þar
sem umsjón og eftirliti með störfiim
gjaldkerans hafi verið áfátt. Á fund-
um með framkvæmdastjóra og fjár-
málastjóra fyrir aðalfund félagsins
komu fram ábendingar frá endur-
skoðanda sem þykja sanna að fram-
kvæmdastjóri fyrirtækisins hafi haft
vitneskju um ágallana.
Rík ábyrgð stjórnar-
manna
I forsendum dómsins
er m.a. tekið fram að
samkvæmt 1. mgr. 68.
gr. laga nr. 2/1995 um
hlutafélög fara félags-
stjóm og framkvæmda-
stjóri með stjóm félags-
ins. í 3. mgr. sömu
greinar segir svo: „Fé-
lagsstjóm skal annast
um að nægilegt eftirlit
sé með bókhaldi og
meðferð fjármuna fé-
lagsins. Ef ráðinn er
framkvæmdastjóri skal
hann sjá um að bókhald
félagsins sé fært í sam-
ræmi við lög og venjur og meðferð
eigna félagsins sé með tryggilegum
hætti.“
Dómurinn sýnir þá ríku ábyrgð
sem stjómarmenn í hlutafélögum
bera. Ársreikningar em gefnir út á
ábyrgð stjómar félagsins og hún
ber ábyrgð á innra eftirliti félags-
ins. í leiðbeinandi reglum um end-
urskoðun kemur fram að könnun
endurskoðanda beinist að því hvort
ársreikningur félags gefi glögga
heildarmynd af afkomu þess og
efnahag. Hún beinist ekki sérstak-
lega að því að leiða í ljós svik eða
annað misferli. Hinsvegar kann
ábyrgð endurskoðanda að koma til
greina reynist heildarmynd reikn-
Endurskoðun
Dómur Héraðsdóms
Reykjavíkur tekur af
öll tvímæli, segir
Þorvarður Gunnars-
son, um hlutverk end-
urskoðenda og ábyrgð
stjómenda.
ingsskila röng. Leiði slík handvömm
til þess að þriðji aðili verði fyrir
tjóni hlýtur endurskoðandi að vera
ábyrgur fyrir því að sínum hluta.
Öðm máli gegnir um félagið sjálft
þar sem stjómendur þess bera
ábyrgð á innra eftirlitinu og geta
ekki yfirfært þá ábyrgð á neina
aðra.
Niðurstaðan er því sú að stjóm-
endur hlutafélags geta ekki vænst
þess að endurskoðun, sem fyrst og
fremst beinist að því að gefa glögga
heildarmynd af afkomu og efnahag
félagsins, leiði til afhjúpunar á svik-
um eða misferli án afskipta af
þeirra hálfu.
Höfundur er formaður Fclags lög-
giltra endurskoðenda.
Þorvarður
Gunnarsson
Nokkur orð um
nýja skólabók
ISLENSK bókrýni
hefur því miður stund-
um einkennst af þröng-
sýni og vandlætingu
sem á það til að verða
ofstopafull. Gagnrýn-
andanum hættir til að
einblína á smáatriði og
fordæma skóginn, finni
hann eitt fölnað lauf-
blað. Bókin er ekki met-
in á hennar eigin for-
sendum né í samræmi
við markmið hennar,
heldur slær gagnrýn-
andinn því föstu að hún
eigi að vera öðravísi en
hún er, og þá er eftir-
leikurinn auðveldur:
bókin er óhæf og hún er
rifin niður af hetjumóði því að hún
er gagnrýnandanum ekki að skapi
og fellur ekki að viðmiðum hans.
Grein Árna Ibsens í Mbl. 20. júní sl.
um bók Heimis Pálssonar Sögur
ljóð og líf er þessu marki brennd.
Ami hefur ýmislegt til síns máls en
hann lætur fordæminguna ráða íbr.
Umræður um bókmenntir og bók-
menntasögu em fagnaðarefni en
gagmýnin þarf að vera granduð og
uppbyggileg samræða við umfjöll-
unarefnið.
Einhverjir vaskir riddarar höfðu
áður veist að þessari bók og tekur
Árni undir þá aðför fortakslaust.
Eysteinn
Þorvaldsson
Gagnrýni
Bókin er ekki
metin á hennar eigin
forsendum, segir
Eysteinn Þorvaldsson,
né í samræmi við
markmið hennar,
Þessum mönnum verður starsýnt á
það sem ekki er í bókinni og þá er
nærtækast að óskapast yfir því að
einhverra höfunda eða skáldrita sé
ekki getið eða að sumum bók-
menntagreinum sé ekki gert nógu
hátt undir höfði. Það vantar sem-
sagt nafn á einhverju skáldi, leik-
ritahöfundi eða fræðimanni og þar
með er bókin ekki boðleg. Allir ættu
þó að vita að þeir sem semja yfir-
litsrit eins og þessa umræddu bók
verða að takmarka umfjöllun sína
og þá ekki síst fjölda þeirra manna-
nafna sem komið er fyrir í bókinni.
Hið sama gildir um úrvalsrit og
sýnisbækur. Ævinlega era einhverj-
ir og kannski flestir óánægðir með
textaval eða höfundaval og hafa um-
sjónarmenn slíkra rita víða um lönd
margsinnis brýnt fyrir lesendum að
allt slíkt val sé að sjálfsögðu álita-
mál, en sérhver umsjónarmaður ber
ábyrgð á sínu vali sem hann byggir
á ákveðnum forsendum. I formála
gerir Heimir Pálsson grein fyrir til-
gangi bókar sinnar og einnig fyrir
takmörkunum hennar.
Sjálfur sakna ég ýmissa höfunda í
bókinni og það væri áreiðanlega
jafnauðvelt fyrir Ama Ibsen og mig
að benda á nöfn í bókinni sem
mættu gjaman hverfa í staðinn fyr-
ir okkar fólk. En þetta er bara
aukaatriði. Bókin yrði ekki hótinu
skárri þótt einhver fengi að hrókera
á slíkan hátt. Engir tveir yrðu sam-
mála um slíkar breytingar, og ef
Ami fengi að koma sínu leikrita-
skáldi að, hví fengi ég þá ekki að
smeygja inn skáldsagnahöfundi
mínum, og síðan kæmi Halldór
Blöndal og allir hinir með sitt fólk
og bókin yrði óskapnaður. Höfund-
ur Sagna, ljóða og lífs teflir fram
höfundum í samræmi við sitt mat og
tilgang bókarinnar, og það væri illt í
efni ef hann léti aðra ráða því.
Nytsamleg skólabók
Ef við sleppum þessum aukaat-
riðum og endalausu naggi um fjar-
vistir mannanafna, þá
væri ekki úr vegi að
meta hvemig bókin er
annars vaxin í heild
sinni og hversu líkleg
hún er til að þjóna til-
gangi sínum. Þetta er
nefnilega skólabók. Og
þetta er nytsamleg
skólabók. Skyldi það
ekki skipta máli? I
henni birtist skýrt og
aðgengilegt yfirlit um
efnið sem henni er ætl-
að að miðla, þ.e. ís-
lenskar bókmenntir á
20. öld. Auðvitað era
skiptar skoðanir um
áherslur á bókmennta-
greinar, skáldverk og
höfunda. Áma Ibsen þykir hlutur
leikritunar rýr og ég býst við að við
Ami séum sammála um að hlutur
bókmenntaþýðinga mætti vera
stærri í bókinni; einhverjum þykir
eflaust of lítið fjallað um nýjustu
skáldsögumar og svo mætti lengi
telja. En bókin er ekki verri að
heldur. Sjálfur er ég auðvitað ekki
sammála öllu sem í bókinni stend-
ur, en það rýrir ekki gildi hennar,
og tilveran væri líka harla daufleg
ef fræðimenn væru alltaf sammála.
Það hefur nefnilega aldrei verið
samið verk sem er gallalaust að
allra áliti eins og Ami Ibsen ýjar
reyndar að, og eru verk guðanna
ekki undanskilin.
Aðalatriðið er að bókin gerir við-
fangsefni sínu góð skil, hún er að-
gengileg og efnið sett fram á skýr-
an og aðlaðandi hátt. Hún sýnir
tengsl bókmennta við þjóðfélags-
þróunina og það er fengur að þeirri
nýjung að tengja bókmenntirnar
við myndlist samtímans hverju
sinni. Bókin er full af tilvísunum og
ábendingum til margra átta, til
fræðirita af ýmsu tagi, og opnar
þannig margar leiðir til frekari
fræðslu. Og af því að þetta er skóla-
bók skulum við ekki gleyma því að
kennarar era ekki óvirkir lesendur.
Það er þeirra hlutverk að leiðbeina
öðram um notkun bóka, og í
kennslunni fylla þeir í þær eyður
sem kunna að finnast, efna til um-
ræðna og brýna fyrir nemendum að
meta hvert fræðslurit á gagnrýninn
en sanngjarnan hátt. Að sjálfsögðu
bæta kennarar við höfundum, sem
þeir telja að eigi að vera með í för,
og auka vægi bókmenntagreina ef
þurfa þykir; það hafa þeir raunar
alltaf gert í kennslu bókmennta og
bókmenntasögu ef þeim finnst eitt-
hvað vantalið í skólabókum og
fræðiritum. Bókin Sögur, ljóð og líf
hentar vel sem grundvallarrit til
slíkrar kennslu og náms, - til skóla-
starfs sem miðar að því að auka
áhugann á sögum, ljóðum og leik-
ritum.
Höfundur er prófessor við Kennara-
háskóla Islands.
Heldur þú að
B-vítamín sé nóg ?
NATEN
-ernógl
brúðargjafa
L.J
Fallegir
borðdúkar
í gjafakössuin
Uppsetningabúðin
Uvcrfisgötu 7-i, sími 552 5270.
I