Morgunblaðið - 09.07.1999, Blaðsíða 26

26 FÖSTUDAGUR 9. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Dýrasti ósigur tóbaks-
iðnaðarins í dómsmáli
Miami. AP, AFP.
KVIÐDÓMUR í Miami í Bandaríkj-
unum hefur komist að þeirri niður-
stöðu að sígarettuframleiðendur búi
til gallaðar vörur sem valdi lungna-
þembu, lungnakrabba og öðrum
sjúkdómum. Úrskurður þessi kann
að verða kostnaðarsamasta tap tó-
baksiðnaðarins í dómsmáli til þessa,
því málshöfðendur krefjast að
minnsta kosti 200 milljarða dala í
skaðabætur, eða sem svarar yfir
fjórtán þúsund milljarða íslenskra
króna.
Þetta er fyrsta hópmálshöfðunin
sem kviðdómur úrskurðar um, en
málið var höfðað 1994 fyrir hönd
allt að 500 þúsund reykingamanna í
Flórídaríki og erfingja látinna reyk-
ingamanna. Kviðdómurinn, sem í
eru sex manns, þar á meðal einn
reykingamaður, mun næst ákvarða
um skaðabótagreiðslur sem sígar-
etturframleiðendurnir kunna að
þurfa að inna af hendi.
Kviðdómendur þurftu að fella
úrskurð í tíu liðum og tók það þá
viku að komast að niðurstöðu. Var
hún ákæranda í vil í öllum tilfell-
um. Sígarettuframleiðendur voru
fundir sekir um að hafa blekkt
reykingamenn er varðar hættuna
af reykingum, haldið rannsóknar-
niðurstöðum leyndum, stöðvað
rannsóknir sem leitt hefðu til
framleiðslu á öruggari sígarettum
og höfðað til barna með auglýsing-
um. Þá komst kviðdómur ennfrem-
ur að þeirri niðurstöðu að sígar-
ettuframleiðendur hefðu „ætlað
sér að valda alvarlegum tilfinn-
ingavanda“.
Fimm stærstu fyrirtækin
Sígarettuframleiðendur héldu því
fram, að ekki hafi verið vísindalega
sannað að reykingar valdi sjúkdóm-
um og að almenningur viti vel að
það sé áhættusamt að reykja. Málið
var höfðað á hendur fimm stærstu
tóbaksfyrirtækjum Bandaríkjanna,
Philip Morris, R.J. Reynolds
Tobacco, Brown and Williamson
Tobacco, Lorillard Tobacco og Lig-
gett Group, auk tveggja samstarfs-
hópa í tóbaksiðnaði, Council for
Tobacco Research og Tobacco
Institute.
Samkvæmt 206 milljarða dala
dómssátt, sem gerð var við tóbaks-
iðnaðinn í nóvember, er ríkjum
Bandaríkjanna meinað að höfða mál
á hendur sígarettuframleiðendum
og krefjast endurgreiðslna vegna
kostnaðar við að meðhöndla fólk, er
veikist vegna reykinga. Sáttin úti-
lokar hins vegar ekki að einstak-
lingar höfði mál, eins og nú var
gert. Réttarhöldin hafa staðið í um
það bil ár.
Kviðdómurinn mun næst skera
úr um hversu miklar skaðabætur
skuli greiddar níu ákærendum, og
þegar sá úrskurður liggur fyrir geta
hinir þátttakendurnir í hópá-
kærunni lagt fram skaðabótakröfur
sínar. Akærendumir níu verða að
sýna fram á að þeir séu haldnir
þeim sjúkdómum sem um ræðir, að
veikindi þeirra megi rekja til reyk-
inga og að sígarettuframleiðendur
hafi blekkt þá. Sígarettuframleið-
endum era ýmsir vegir færir til
áfrýjana er gætu breytt niðurstöð-
unni.
I mars í fyrra úrskurðaði kvið-
dómur í Oregonríki að Philip Morris
skyldi greiða 81 milljón dala í skaða-
bætur til fjölskyldu manns sem
reykt hafði Marlborosígarettur í
fjóra áratugi áður en hann dó. I
febrúar dæmdi kviðdómur í Kali-
fomíu sama fyrirtæki til að greiða
51,5 milljónir dala í skaðabætur til
konu sem sagði að reykingar hefðu
leitt til þess að hún væri með
lungnakrabbamein. I báðum tilfell-
um hafa dómarar lækkað upphæð-
ina og báðum úrskurðum hefur ver-
ið áfrýjað.
Þetta er í fimmta sinn sem kvið-
dómur í Bandaríkjunum úrskurðar
ákærenda í hag í dómsmáli gegn sí-
garettuframleiðendum. Tveir úr-
skurðanna hafa verið ógiltir við
áfrýjun. I að minnsta kosti fjóram
málum hefur úrskurður kviðdóms
verið sígarettuframleiðendum í
hag.
Marlboromaðurinn dottinn
Þegar úrskurðurinn var kveðinn
upp í dómssal í Miami á miðvikudag
felldu margir ákærenda tár og
féllust í faðma. Framkvæmdastjóri
Samtaka um reykiaust samfélag,
Ahron Leichtman, sagði: „Marl-
boromaðurinn er dottinn af hest-
baki og lenti í kviksyndi og það
munu líða mörg ár þangað til tó-
baksiðnaðurinn nær að draga hann
hálfa leið upp aftur.“
Blair gerir
lítið úr deilu
við Prescott
London. The Daily Telegraph.
TONY Blair, forsætisráðherra
Bretlands, gerði í gær lítið úr
fréttum um að blossað hefði upp
deila milli hans og Johns Prescotts
aðstoðarforsætisráðherra eftir að
sá síðarnefndi hafði sakað nokkra
af ráðgjöfum Blairs um að hafa
grafið undan stefnu sinni.
The Times sagði að Prescott
hefði lýst ráðgjöfum forsætis-
ráðherrans sem „andlitslausum
viðundrum" og sagt að nokkrir af
ráðherrum Verkamannaflokksins
stæðu á bak við nafnlausa gagn-
rýni á störf hans í fjölmiðlunum.
Bresku blöðin sögðu að komið
hefði upp vandræðaleg deila milli
tveggja æðstu ráðherra
stjómarinnar um hvort hraða ætti
breytingum á þjónustu hins
opinbera. Talsmaður
forsætisráðherrans sagði hins
vegar við fréttamenn að Blair
hefði sagt ráðherrum sínum að
gefa engan gaum að „þvaðrinu
sem gengur í fjölmiðlunum".
„Prescott fer í stríð,“ sagði í
fyrirsögn dagblaðsins Guardian
um meinta deilu ráðherranna.
„Prescott svarar með árás á
BIair,“ sagði The Independent.
Tildrög þessara fyrirsagna voru
ummæli sem Prescott viðhafði í
fyrradag þar sem hann fór
lofsamleguin orðum um
frammistöðu opinberra
starfsmanna, en daginn áður hafði
Blair sakað þá um að vera
dragbítar á umbótum.
„Fólk í opinbera geiranum er
fastara í þeirri hugsun að ef
eitthvað hefúr alltaf verið gert með
ákveðnum hætti þá verði það alltaf
að vera þannig en aðrir hópar sem
ég hef kynnst," sagði Blair.
Verkalýðsleiðtogar og margir
þingmenn Verkamannaflokksins
urðu æfir yfir þessum ummælum.
Skilaboðin frá Prescott dagiim eftir
voru allt önnur og hann lagði
áherslu á að opinberi geirinn,
sveitarfélögin og ríkið, hefði átt
stóran þátt í að knýja fram
samfélagslegar umbætur síðustu
200 árin. „Þegar einkageirinn brást
skarst opinberi geirinn í lcikinn.
Það var hið opinbera sem gerði
almenna menntun mögulega,
tryggði landsmönnum gott húsnæði
og skipulagði umönnun þeirra sem
höfðu mesta þörf fyrir hjálp.“
ROBERT Heim, forsvarsmaður lögmanna tóbaksfyrirtækjanna, hlustar á dómara lesa upp úrskurðinn.
Friðarsamkomulagi fagnað
í höfíiðstað Sierra Leone
borg Freetown aftur á f
sitt vald í janúar.
Einn af æðstu for-
ingjum uppreisnar-
mannanna úr hernum
sagði að þeir hygðust
virða friðarsamkomu-
lagið og refsa þeim
sem reyndu að grafa
undan því. Hann hrós-
aði Kabbah og Sankoh
fyrir að koma á friði í
landinu og kvaðst von-
ast til þess að hægt
yrði að koma á sáttum
í landinu. „Við vonum
að íbúar Sierra Leone
fyrirgefi, þótt ekki sé
auðvelt að fyrirgefa."
Kabbah
í gær. „Ég gleðst hér í
dag yfír því að friður
skuli aftur hafa komist
á, þótt þeir hafí
höggvið af mér hend-
urnar,“ sagði hún. „Ég
var aflimuð eftir að
nokkrir af nágrönnum
mínum sögðu upp-
reisnarmönnunum að
ég væri ekki hlynnt
þeim. Megi Guð mis-
kunna þeim.“
Abu Cole, virtur lög-
fræðingur í Freetown,
hrósaði Kabbah fyrir
að undirrita friðar-
samninginn þótt hann
hefði sætt harðri gagn-
Dýrkeyptur
svefn
í strætó
London. The Daily Telegraph.
BRESK nunna, sem sofnaði í
strætisvagni og fór því lengra en
ferðakort hennar leyfði, hefur
verið ákærð fyrir að skjóta sér
undan þvi að greiða rétt far-
gjald, andvirði 120 króna.
Nunnan hafði ætlað að heim-
sækja fjölskyldu sjúklings á
sjúkrahúsi sem hún starfar á, en
sofnaði á leiðinni. Eftirlitsmaður
vakti hana á fyrsta viðkomustað
strætisvagnsins utan þess svæð-
, is sem ferðakort hennar gilti á.
Nunnan bauðst til að greiða
andvirði 500 króna í sekt, en efb-
irlitsmaðurinn hafnaði því. Hún
var því leidd fyrir rétt í London
og strætisvagnafyrirtækið þarf
að greiða saksóknarkostnaðinn,
sem nemur tugþúsundum króna.
„Við efumst ekki um heiðar-
leika nunnunnar og höldum því
ekki fram að hún hafi reynt að
svindla á okkur,“ sagði lögfræð-
ingur fyrirtækisins. „Við segj-
um aðeins að hún hafi brotið
reglurnar. Svefn er ekki afsök-
un sem við getum tekið til
greina.“
„Þetta er sorglegasti dagur-
inn í lífi mínu,“ sagði nunnan efl>
ir að réttarhaldið hófst.
Freetown. Reuters, The Daily Telegraph.
ÍBÚAR Freetown, höfuðborgar Si-
erra Leone, dönsuðu á götum borg-
arinnar í gær til að fagna friðar-
samkomulagi sem á að binda enda á
eitt af grimmilegustu og langvinnu-
stu borgarastríðum Afríku. Her-
menn, sem höfðu gengið til liðs við
uppreisnarmenn er hófu stríðið fyr-
ir átta árum, lofuðu að virða friðar-
samkomulagið.
Ahmad Tejan Kabbah, forseti Si-
erra Leone, og leiðtogi uppreisnar-
mannanna, Foday Sankoh, undirrit-
uðu samkomulagið ásamt þjóðhöfð-
ingjum nokkurra Vestur-Afríku-
ríkja í Tógó í fyrradag.
Hreyfing Sankoh, Sameinaða
byltingarfylkingin, hóf uppreisnina
árið 1991. Sankoh undirritaði frið-
arsamning við stjórn Kabbah árið
1996 eftir að hún hafði farið með
sigur af hólmi í fjölflokkakosingum
en ekki var staðið við samninginn.
Uppreisnarmennirnir hófu sam-
starf við hermenn, sem steyptu
stjórn Kabbah ári síðar, og lögðu
hluta Freetown undir sig. Kabbah
komst síðan aftur til valda í fyrra
eftir að hersveitir Vestur-Afríku-
ríkja hröktu uppreisnarmennina úr
höfuðborginni. Þeir náðu þó mið-
Myrtu og aflimuðu
þúsundir manna
Uppreisnarmennirnir hafa verið
sakaðir um grimmilegar árásir á
óbreytta borgara og eru sagðir hafa
myrt og aflimað þúsundir manna,
m.a. konur og börn.
Eitt af fórnarlömbum uppreisn-
armanna, átján ára stúlka, var á
meðal þeirra sem fögnuðu friðar-
samkomulaginu á götum Freetown
rýni fyrir að semja við uppreisnar-
mennina. „Eigi friðurinn að vera
varanlegur þurfum við að fyrirgefa
og Sameinuðu þjóðirnar þurfa að
koma hingað strax til að stjórna af-
vopnuninni.“
Deilt um sakaruppgjöf
Samkvæmt friðarsamkomulaginu
eiga uppreisnarmennirnir að af-
vopnast og fá nokkur mikilvæg ráð-
herraembætti í stjórninni. I sam-
komulaginu er einnig umdeilt
ókvæði um að uppreisnarmönnun-
um verði veitt víðtæk sakaruppgjöf.
Margir telja að með samkomu-
laginu sé verið að verðlauna upp-
reisnarmennina fyrir að hefja vopn-
aða baráttu gegn þjóðkjörnum for-
seta og fremja grimmdarverk.
Mannréttindahreyfingin Human
Rights Watch segir að Sameinuðu
þjóðirnar eigi ekki að leggja bless-
un sína yfir samning sem feli í sér
gróft brot á meginreglum samtak-
anna í mannréttindamálum.
Sameinuðu þjóðirnar hafa fagnað
samkomulaginu en segjast aðeins
samþykkja það með fyrirvara um
að sakaruppgjöfin verði takmörkuð.
„Afstaða okkar er sú að sakarupp-
gjöf og náðun eigi ekki að ná til
glæpa eins og hópmorða, glæpa
gegn mannkyninu, stríðsglæpa og
annarra alvarlegra brota á alþjóð-
legum mannúðarlögum,“ sagði tals-
maður Sameinuðu þjóðanna, Ma-
noel de Almeida e Silva.
Mary Robinson, mannréttinda-
fulltrúi SÞ, sagði að grimmdarverk-
in sem framin voru í Sierra Leone
væru enn verri en stríðsglæpirnir í
Kosovo.