Morgunblaðið - 09.07.1999, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
FÖSTUDAGUR 9. JÚLÍ 1999 4^
á Eyrarhrauni við Hafnarfjörð, - bæ
ofan við Krosseyrarmalir sem um-
girtur er stórbrotnu og fögru hrauni
þar sem sjávarfalla gætir í hraun-
bollunum næst ströndinni. Slíkir
staðir búa yfir miklum töfrum og
eru ævintýraheimur barna, enda
þótti honum vænt um hraunið og
kunni vel að meta fegurð þess og
hrikafegurð, dulúð og gróðurfar.
Hafnarfjörður vai- kominn í hóp
stærri bæja á uppvaxtarárum Vil-
bergs og íbúatalan mjakaðist hægt
en örugglega upp á við; var orðin
u.þ.b. tvö þúsund og fímm hundruð
árið sem hann fæddist og nálgaðist
fjórar þúsundir þegar hann varð tví-
tugur. íbúai-nir þekktu flestir eitt-
hvað hver til annars og bæjarbrag-
urinn var harla ólíkur því sem nú er.
Þá var fátt um farartæki og fram-
kvæmdir í hrauninu örðugleikum
háðar vegna frumstæðra verkfæra.
Nú er þessu öfugt farið. Fyrir til-
verknað stórvirki'a vinnuvéla er
hraunlendið auðvelt viðfangs og
veldur ekki erfiðleikum nema síður
sé. - Og þá var hvorki malbik á göt-
um né hitaveita í húsum og ryk-
mökkur lá yfír götum á sólskinsdög-
um, en fólkið sem hér bjó var flest í
stétt sjómanna og verkamanna og líf
þess og afkoma háð sjávarafla og
vinnslu hans.
Vilbergur var jafnan fámáll um
fjölskyldu sína og aðstæður í upp-
vexti, en hann ólst upp við kröpp
kjör og móður sína missti hann inn-
an við tvítugt. Systkini hans sem
upp komust voru fimm, fjórir bræð-
ur og ein systir; bróður eignaðist
hann sem lést í frumbernsku og
systir hans lést ung kona. Faðir
hans stundaði daglaunavinnu þegar
hana var að fá, en var hneigður fyrir
skepnuhald, einkum hesta. í byrjun
seinna stríðs fluttist fjölskyldan
austur í Ölfus og hóf búskap í Sogni;
þar andaðist móðir hans í mars
1942. Við þann atburð losnaði um
fjölskylduböndin, en faðir hans átti
heima austanfjalls til æviloka.
Þrátt fyrir erfiðleika í uppvexti
bar Vilbergur hlýjan hug til æsku-
stöðva sinna og heimabæjar og þótt
það yrði hlutskipti hans að dvelja
meginhluta starfsævinnar í öðru
sveitarfélagi fylgdist hann vel með
því helsta í mannlífi Hafnfirðinga og
þegar hann komst á eftirlaun - seldi
hann bústað sinn og flutti í gamla
Fjörðinn og settist að í námunda við
bernskustöðvarnar.
Með miklum dugnaði tókst Vil-
bergi að afla sér góðrar menntunar
og lauk kennaraprófí vorið 1944.
Hann átti það til að minnast þess
stundum hversu knappt honum var
skorinn skammtminn á skólaárun-
um; átti það bæði við um mat og fatn-
að, en honum tókst að sigla krappa
báruna og láta lítt á erfiðleikum bera.
Þegar ég kynntist honum haustið
1952 var hann orðinn fastráðinn
kennari við Barnaskóla Hafnarfjarð-
ar, nú Lækjarskólann, sem þá var
eini opinberi barnaskólinn í bænum;
bróðir hans, Stefán, nokkru eldri að
árum, var yfirkennari við skólann, en
skólastjórínn var hinn gáfaði öðlings-
maður Guðjón Guðjónsson. Hafði
skólinn notið mikils trausts og álits
undir stjórn þessara manna og þegar
Guðjón lét af störfum eftir 35 ára far-
sæl störf við kennslu og skólastjórn
var almennt talið sjálfsagt að Stefán
tæki við af honum. Svo fór þó ekki
því að flokkspólitískir hai-ðh'numenn
komu í veg fyrir það með aðgerðum
sem þeim einum er lagið. Afleiðingin
varð sú að þeir bræður hættu störf-
um við skólann og hófu kennslu við
gagnfræðaskólann í Flensborg, en
stóðu þar þó stutt við, Stefán þó öllu
lengur eða frá ‘55-’63 er hann tók að
sér forstöðu fyrir Fræðslumyndasafn
nldsins, en Vilbergur hlaut skóla-
stjórastöðu 1958 við Bainaskóla
Garðahrepps, síðai’ Flataskóla í
Gai-ðabæ, og gegndi því starfi til
1984; vann síðan við seinni útgáfu
Kennaratalsins í ein þrjú ár á vegum
Prentsmiðjunnar Odda.
Þótt ég nú háfi stiklað á stærstu
þáttunum í starfssögu Vilbergs Júlí-
ussonar segir það ekki nema hluta af
öllu því sem hann lét sig varða. Vil-
bergur var mikill félagsmálamaður,
félagsmálagarpur væri ef til vill rétt-
ara að segja, og beitti sér af mikilli
ósérplægni fyrir framförum og nýj-
ungum, einkum á sviði uppeldis- og
æskulýðsmála. Fyrir daga
skólastjónai- sinnar varð hann barna-
verndarfulltrúi í Hafnarfirði og lét til
sín taka eins og jafnan þegar hann
átti hlut að máh. I framhaldi af því
átti hann meginþátt í stofnun sumar-
dvalarheimilis fyiir börn í Glaumbæ
í Hraunum, vestan Straumsvíkur, og
var það heimili starfrækt allt þai- til
bræðsla hófst í álverinu.
Vilbergur fylgdist vel með og var
fljótur að tileinka sér nýjungar.
Hann var lengstum, áður en heilsan
tók að angra hann, fullur af hug-
myndum og löngun til að láta til sín
taka og gerði það ósvikið með ýms-
um hætti, svo sem í Skólastjórafé-
lagi Islands og Félagi skólastjóra og
yfirkennai-a. Hann gat verið sprett-
harður í ákvörðunum og fram-
kvæmdum og til dæmis um það
langar mig að nefna að rúmu ári eft-
ir okkar fyrstu kynni áttum við þess
kost að kaupa húsgrunn á afar við-
felldnum stað ofan Lækjarins í
Hafnarfirði. Við slógum til, þótt
hvorugur ætti grænan eyri, byggð-
um húsið, sem er tvær rúmgóðar
hæðir og kjallari á hálfum grunnin-
um. Þetta tókst og báðir komumst
við klakklaust í gegnum þetta ævin-
týri; - þurftum hvorki að selja né
iðrast og bjuggum í tvíbýh svo árum
skipti í þessu ágæta húsi.
Vilbergur hafði mikla löngum til
ferðalaga, þau voru honum nánast
ástríða sem hann átti erfitt með að
láta á móti sér. Honum tókst líka
víða um að skyggnast og ferðir hans
juku honum áræði og þrótt til að
takast á við verkefni. „Sá einn veit /
er víða ratar / og hefur fjölð of
farit...“ segir í fornu kvæði. Það
mun hafa vakið athygli á sínum tíma
þegar Vilbergur tók sér ferð á hend-
ur til Ástralíu á fimmta áratugnum
og komst þá m.a. á slóðir Jörundar
hundadagakonungs. Þótti honum
ávallt mikið til Jörundar koma og
hafði lengi í huga að semja rit um
ævi hans, en úr því varð þó ekki
vegna heilsubrests. Þessi ferð og
kynni hans við frumbyggja landsins
hafði mikil áhrif á viðhorf hans og
bjó hann að því alla ævi. Um hana
ritaði hann bókina Austur til Astral-
íu sem út kom árið 1955.
Vilbergur var maður vel ritfær og
átti gott safn bóka. Barnabækur
hans, ýmist frumsamdar, endur-
sagðar eða þýddar, urðu vinsælar og
þykja gefa góða raun við byijunar-
kennslu í lestri. Hann var ritstjóri
Hraunbúans og Skátablaðsins um
skeið og bjó Skátabókina til prent-
unar. Hann hafði ætíð áhuga á
skátastarfi, var sannfærður um upp-
eldislegt gildi þess og varanleg
áhrif. I nokkur skipti var hann full-
trúi Bandalags íslenski-a skáta á al-
þjóðaráðstefnum skátabandalaga.
Hann ritstýrði Jólablaði Alþýðu-
blaðs Hafnarfjarðar á árunum
1957-60 og þykja þau blöð hin
merkustu. Hann var hvatamaður að
útgáfu Kennaratals á íslandi og átti
sæti í kennaratalsnefndinni og -
eins og áður er fram komið - vann
hann um þriggja ára skeið að seinni
útgáfu Kennaratalsins.
Vilbergur var maður heppinn í
einkalífi. Hinn 1. maí 1954 gekk
hann í hjónaband með Pálínu
Guðnadóttur, ekkju eftir fyrri mann
sinn, ættaðri frá Þverdal í Aðalvík,
gæðakonu og mikilhæfri húsmóður.
Þau eignuðust fallegt heimili og
gestrisni og ljúfmennska húsmóður-
innar setti ætíð svip á heimilisbrag-
inn. Þau voru bæði vinföst og vin-
mörg og þangað lögðu margir leið
sína og oft voru þar erlendir gestir á
sumrum sem Vilbergur hafði kynnst
á ferðum sínum. Þau eignuðust ekki
börn saman; sorg þeirra var því
mikil og sár þegar sonur Pálínu og
stjúpsonur Vilbergs, Guðjón Ingi
Sigurðsson, leikari og leikstjóri, féll
frá í blóma lífsins, en ekkja hans og
börn hans tvö hafa verið heimilinu
mikill styrkur í langvarandi og mikl-
um veikindum húsbóndans.
Vilbergur Júlíusson var maður
sem hafði margt til brunns að bera:
viljasterkur og einarður, harður og
hlífðarlaus gagnvart sjálfum sér
fyndist honum eitthvað vera í húfi;
hindranir og erfiðleika lét hann lítt á
sig fá ef markmið var í sjónmáli.
Hann vildi láta verkin tala og tók
ekki mark á málalengingum og gat
verið stífur og þverúðarfullur þegar
sá gállinn var á honum. Hann hafði
sterka pólitíska sannfæringu, var
alla tíð jafnaðarmaður og trúði því
að jafnaðarstefnan og umburðar-
lyndi í samskiptum einstaklinga og
þjóða væri lykillinn að framtíð
mannkynsins.
Þegar líkaminn þjáist, kraftarnir
dvína, hreyfingar stirðna, þjáningin
á köflum nánast óbærileg þá verður
dauðinn ávinningur, þá er ekki
ástæða til gráts og harma heldur
fagnaðar og léttis. Því enda ég þess-
ar línur með því að taka undir orðin
í sálmi Jakobs Jóhannessonar
Smára er hann segir:
Fagna þú sál mín dauðans kyrra kveldi,
kemur upp fegri sól er þessi er hnigin.
Snorri Jónsson.
Mikilvægi þess að eiga góða ná-
granna er öllum ljóst, við þurfum
enga ástralska framhaldsþætti til að
staðfesta það.
Fjölskylda okkar var svo heppin
að eiga þau Vilberg og Pálínu sem
góða gi-anna og ekki síst sem góða
vini. Við bjuggum í nábýli í Goðatún-
inu í u.þ.b. 20 ár og þótt við séum öll
flutt hefur sambandið aldrei rofnað.
Við eigum ljúfar minningar um Vil-
berg, bæði sem skólastjóra í Barna-
skóla Garðahrepps, nú Flataskóla,
öll okkar skólaár þar, sem farar-
stjóra í ferðum skólakórsins og ekki
síst sem góðan vin og granna og
gest á æskuheimili okkar, en þau
hjónin hafa tekið þátt í mörgum
stórum stundum í okkar fjölskyldu.
Elsku Pálína, Hanna Björk og
Siggi, okkar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Hver minning dýrmæt perla að lidnum lífsins
degi,
hin ljúfu og góðu kynni af alhug þakka hér.
Þinn kærleikur í verki var gjöf sem gleymist
eigi
og gæfa var það ölium er fengu að kynnast
þér.
(Ingibjörg Sig.)
Sigríður, Ólafur
Björn og Jóhanna.
Það var sól og sumar, landið var
fagurt og frítt, fuglarnir sungu og
gróðurangan fyllti veröldina, þegar
kallið kom:
Gríptu stafinn þinn og malinn þinn
og svefnpokann og prímusinn
og tjaldið þitt og komdu bara með.
í þetta sinn var það skaparinn
sjálfur sem kallaði. Hinn gamal-
reyndi skáti Vilbergur Júlíusson
hlýddi kalli og hélt af stað. Hann var
farinn heim. Og sólin hélt áfram að
sldna, landið hló við himinblámanum,
sumarblærinn strauk ylmjúkri hendi
um fjöll og tinda, fuglar sungu og
angan birkis og blóma lagði yfir laut
og leiti. Hann fékk gott ferðaveður
hann Vilbergur Júlíusson. Skáta-
bróðir hefur kvatt. Vinur hefur vikið
sér frá yfir landamæri lífs og dauða.
Uppalandinn er horfinn af vettvangi
daglegs lífs. En fræin sem hann sáði
hafa spírað, vaxið og blómgast í
hugsun og hjarta þeirra sem nutu
handleiðslu hans. Fararstjórinn sem
svo oft fór í broddi fylkingar, hann
Vilbergur Júlíusson, ryður ekki leng-
ur brautina. En við veginn sem við
göngum standa óbrotgjamar vörður
sem hann hlóð og vísa okkur leiðina.
Það er gott að feta í fótspor hans.
En við vitum að leiðin liggur
lengra fram um ótroðnar brautir
framtíðarinnar, þar sem ný verkefni
biða okkar, er skapa okkur nýja
skátaveröld, nýjan og betri heim.
Neistinn sem Vilbergur gaf okkur,
kjarkurinn og þorið sem hann rækt-
aði með okkur, trúin á skátahug-
sjónina, sem hann innrætti okkur, er
það afl sem knýr okkur áfram til
góðra verka, þegar hann er allur.
Ungui’ að ái’um gerðist Vilbergui’
skáti í Hafnarilrði. Hann var fæddur
og uppalinn þar í hrauninu, unni feg-
urð þess og margbreytileika, skynj-
aði kynngimagnaða dulúð þess, fann
að þar var gott að eiga skjól.
Þess vegna var það honum svo
eðlilegt, að skátafélagið hans héti
Hraunbúar, að hann væri Hraunbúi,
eins og þeir bestir gerast. Og blaðið
sem skátafélagið hans fór að gefa út
undir hans leiðsögn? Auðvitað hét
það Hraunbúinn. Hann var aflið,
sem þar var að verki, lífið og sálin.
Og skátaheimilið hans og okkar
Hraunbúanna? Hvað gat það heitið
annað en Hraunbyrgi?
Það munaði um Vilberg Júlíusson,
hvar sem hann var að verki. Því
kynntust skátarnir í Hafnarfirði
rækilega. Skátastarfið var honum
óþrjótandi lind hugmynda og at-
hafna. Þess nutu Hraunbúar. Þess
naut skátastafið í heild á öllu land-
inu, ekki síst þegar hann var ritstjóri
Skátablaðsins og framkvæmdastjóri
Bandalags íslenskra skáta. Vilberg-
ur var ýtinn og ákveðinn, fylginn sér
í orðum og athöfnum, hugmjmdarík-
ur og hugkvæmur, sannkallaður
grjótpáll í hverju því verki sem hann
tók að sér. Hvar sem Vilbergur kom
að verki var hann heill - aldrei hálf-
ur. Ég minnist þess sérstaklega,
þegar hann sem félagsforingi hafði
forustu um að koma „gamla“ Hraun-
byi’gi við Hraunbrún í gagnið, gera
það að aðlaðandi skátaheimili, þar
sem glaðlyndir skátar fundu sig
heima við síbreytileg skátaverkefni,
söng og leiki. Það var við vandasamt
verk að fást, sem Vilbergur leysti af
hendi með óbilandi elju, hugkvæmni
og framkvæmdasemi.
Þeir eru margir, sem eiga Vil-
bergi Júlíussyni margt gott að
þakka. Ekki aðeins aðstandendur og
vinir. Heldur líka óteljandi aðrir,
sem notið hafa huga hans og handa.
Þeir eru ófáir litlu íslendingarnir,
sem notið hafa frásagnargáfu hans
og málsnilldar í litlu smásögunum
og myndabókunum sem hann þýddi.
Lifandi einfaldur textinn seytlaði
inn í ungar sálir og settist þar að,
veitti gleði og ánægju, glæddi og
örvaði ímyndunaraflið. Börnin í
skólunum þar sem hann var kennari
eða skólastjóri og nutu umhyggju
hans, hlýju og hollrar leiðsagnar til
heilbrigðra athafna og sannrar lífs-
hamingju, þau hafa margt að þakka.
Störf Vilbergs á vettvangi skóla-
mála í athöfnum, orðum og riti voiu
sannarlega með þeim hætti að þau
ber að þakka. Og síðast en ekki síst
störfin hans í skátahreyfingunni,
bæði stór og smá. Þau skilja eftir
góðar minningar blandaðar þakk-
læti og vinarhug.
Hver og einn skáti skrifar sína
skátabók með hugsunum sínum,
orðum og athöfnum. Skátabókin
hans Vilbergs er góð bók og mikil að
vöxtum. Það eru ekki margar slíkar
betri. Þá bók Vilbergs fáum við seint
fullþakkað.
Vilbergur Júhusson. Á kveðjustund
vil ég þakka þér samveru og sam-
starf, viðmót allt og vináttu. Skátar í
Hafnarfii’ði, yngri og eldri, geyma
góðar minningar um þig og störf þín,
minningar sem Ioga og lýsa hug okk-
ar og hjarta - líkt og skátavarðeldur
ævintýra, vona og drauma lýsir upp
dimma vetramóttina. Og veganestið
sem þú hlýtur frá okkur, þegar þú
leggur nú upp í ferðina miklu, er vin-
arhugur, virðing og þökk.
Pálínu Guðnadóttur konu hans
sendum við skátarnir innilegar sam-
úðarkveðjur, svo og öðrum aðstand-
endum hans. Hún var stoð hans og
stytta í dagsins önn, aflgjafi hans til
góðra verka þegar allt lék í lyndi,
skjöldur hans og skjól þegar á
reyndi. Heiður sé henni og þökk.
Það er sumar og gi’óandinn situr
að völdum. Landið skartar sumar-
skrúða, lækirnir hjala, fossinn er
kveðandi, fiðrildin flögra, lóan syng-
ui’ og gróðurangan gleður göngu-
mann á langri leið. Þetta er góð um-
gjörð og vel viðeigandi, þegar skáta-
drengurinn og skólamaðurinn, vinur
okkar, kveður.
Góða ferð Vilbergur Júh'usson og
þökk fyrir allt.
Hörður Zóphaníasson.
Það er ekki hægt að segja að frá-
fall vinar míns, Vilbergs Júlíusson-
ar, hafi komið mér á óvart, því ég
hafði fylgst með líðan hans lengi, og
þóttist vita að hverju stefndi. En
þrátt fyrir það setti mig hljóðan er
ég frétti lát hans.
Ég vi) með línum þessum þakka
honum margra ára vináttu og sam-
starf. Okkai’ samstarf byrjaði með
því að ég kom til hans og ræddi við
hann um stofnun félags skólastjóra.
Vilbergur tók vel í þessa hugmynd
og taldi áhugavert og þörf á því að
koma á slíkri félagsstofnun fyrir
skólastjóra landsins. Við hófumst
svo handa og á næsta ári var Skóla-
stjórafélag Islands stofnað. í-'
Það fór aldrei leynt, að þó að ég
væri kosinn formaður þessa félags
að þá var aðalskipulagið og starfs-
krafturinn hjá Vilbergi. Þau 18 ár
sem við unnum saman í þessu fé-
lagsstarfi tengdi það okkur saman
nánum vináttuböndum. En eftir 18
ár tóku aðrir við stjórninni og félag-
ið er ennþá starfandi.
Við áttum í nokkrum erfiðleikum
fyrst með að koma félaginu í þá
starfsáætlun sem við settum okkur
en með hjálp góðra félaga, víða um
landið, tókst það. _
Á þessum 18 áium voru haldin o ”
landsmót með um 80 til 100 þátttak-
endum skólastjóra, yfirkennara og
maka þeirra. Mótin stóðu í 5 daga
hvert og voru á þeim stöðum sem
gistiaðstaða var fyrir hendi. Þarna
voru þekktir skólamenn fengnir til
að fræða okkur, mikið rætt og sam-
þykktir gerðar, sem vöktu athygli,
en einnig fylgdi þessum mótum
ferðir um nágrennið og heimatilbún-
ir og aðfengnir skemmtikraftar.
Einnig stóð félagið að þremur er-
lendum mótum - í Svíþjóð, Noregi og
Danmörku með um og yfir 30 þátt-
takendum á hverju þeirra. Þarna
voru fengnir þekktir skólamenn til að
fræða okkur um skólastarfið á þess-
um stöðum. Skipulagðar ferðir ur»2^
þessi lönd voru svo á eftir. Út úr
þessum félagsskap komu svo kaupin
á Bakkaseli, sem var stór sumarbú-
staður við Þingvallavatn og mikið
notaður. Auk þessa voru, á hverjum
vetri, ein til tvær skemmtisamkomur
í Reykjavík fyrir félaga og gesti.
Já og margar ánægjustundir höf-
um við átt saman umfram það sem
hér er talið upp sem ég geymi í hug-
anum og þakka fyrir.
Ég votta ástvinum Vilbergs mína
innilegustu samúð við fráfall hans^t
og þó sérstaklega konu hans, Pálínu
Guðnadóttur, og því fylgir líka þakk-
læti til hennar fyrir vináttu og henn-
ar þátt í félagsstarfinu, sem var eft-
irminnilegur.
Hans Jörgensson.
Vilbergur Júlíusson var skóla-
frömuður og rithöfundur en fyrst og
fremst uppeldisfrömuður. Hann var
frumkvöðull í skóla sínum og brydd-
aði upp á mörgu sem nú þykir sjálf-
sagt eða ómissandi.
Hann gekk ungur í skátahreyfing-
una og heillaðist af kenningum Ba-
den-Powells í uppeldismálum, og var
alla ævi traustur bakhjarl skáta-
starfsins. Hann varð ungur frarm**
kvæmdastjóri Bandalags íslenskra
skáta og var sá tími einn sá blómleg-
asti sem skátahreyfingin heíúr lifað.
Skátablaðið varð eitt útbreiddasta
tímarit landsins, þá var haldið stór-
glæsilegt Landsmót skáta á Þingvöll-
um árið 1948 og stór hópur skáta
sótti alþjóðamót skáta, Jamboree, í
Frakklandi. Hann var barmafullur af
nýjum hugmyndum og framsýni, sem
hinir eldri forystumenn hreyfingai’-
innar töldu ungæðishátt og höfnuðu
- illu heilli. Á síðustu áratugum hafa
margar af hugmyndum Vilbergs um
skátastarfið orðið að veruleika sem
ég veit að gladdi hann mjög. Vilberg-
ur Júlíusson var félagi í skátafélag-
inu Hraunbúum í Hafnarfirði og fé^*
lagsforingi þess skátafélags, en í
hans tíð var verulegur kraftur í starfi
félagsins og nýtt skátaheimili var
tekið í notkun. Vilbergur var sömu-
leiðis driffjöður í stofnun skátafélags
í Garðabæ og undirbjó stofnun fé-
lagsins af alúð og studdi með ráðum
og dáð alla tíð. Hann var jafnan
hvetjandi og áhugasamur og ungur í
anda. Honum var mikið í mun að sem
flestir ættu kost á að vera félagar í
skátahreyfingunni og njóta þess upp-
eldis sem þar væri að finna.
Skátahreyfingin á Islandi kveðut^
mikilhæfan forystumann með sökrl^
uði og þakklæti og flytur ástvinum
hans dýpstu samúðarkveðjur í nafni
allra skátanna sem eiga Vilbergi
skuld að gjalda.
Ólafur Ásgeirsson,
skátahöfðingi.
• Fleiri minningargreinar um ^
Vilberg Júlíusson bíða birtingar
munu birtast í blaðinu næstu daga.