Morgunblaðið - 09.07.1999, Blaðsíða 58

58 FÖSTUDAGUR 9. JÚLÍ 1999
FÓLK í FRÉTTUM
MORGUNBLAÐIÐ
^^LEIKFÉLAGllaé
REYKJAVÍKURl®
---- 18117- 19*17
BORGARLEIKHÚSIÐ
A SIÐUSTU STUNDU:
Síðustu klukkustund fyrir sýningu
eru miðar seldir á hálfvirði.
Stóra svið kl. 20.00:
Litía ktyWiHtjffttúðin
eftir Howard Ashman,
tónlist eftir Alan Menken.
í kvöld fös. 9/7 örfá sæti laus
lau. 10/7 örfá sæti laus
fim. 15/7 örfá sæti laus
fös. 16/7
lau. 17/7 örfá sæti laus
Ósóttar pantanir seldar daglega
Litla sviðið:
Ormstunga
Aðeins þessi sýning
í kvöld fös. 9/7 kl. 17
Miðasalan er opin virka daga frá
kl. 12—18, frá kl. 13 laugardaga
og sunnudaga og fram að sýn-
ingu sýningardaga.
Simapantanir virka daga frá kl. 10.
Greiðslukortaþjónusta.
Sími 568 8000, fax 568 0383.
5 30 30 30
i qki ft*á 12-18 og fram að sýrtngu
í DpH Irá 11 tyrt* t
)riCg^iQU
HÁDEGISLEIKHÚS - kl. 12.00
Fös 9/7 UPPSELT
Mið 14/7örfá sæti laus
Rm 15/7, Fös 16/7
SNYRAFTUR
Fös 9/7 kl. 23.00 í sölu núna
Lau 10/7 kl. 23.00 i sölu núna
Sun 11/7 kl. 20.00 í sölu núna
Mið 14/7 kl. 20.00 í sölu núna
Fim 15/7 kl. 23.00 í sötu núna
lau 10/7 kl. 19.00. UPPSELT
íþróttahöllin, Hvanneyri 11/7 kl. 21
Aðeins þessar sýningar!
TILBOÐ TIL LEIKHUSGESTA!
20% afeláttur af mat fyrir leikhúsgesti í Iðnó.
Borðaparvtanir í síma 562 9700.
HUMPHREY Bogart, Claude Akins, Robert Francis og
Fred McMurray í The Caine Mutiny (‘54).
ROBERT Ryan í hlutverki hermanns, grunaðs morðingja, við
yfirheyrslur (Robert Mitchum, Robert Young).
EDWARD
DMYTRYK
MAXIMILLIAN Schell og Marlon Brando, sem gnæfir yfir aðra í minn-
isstæðri túlkun á þýskum hermanni sem tekur að efast um ágæti nas-
ismans í The Young Lions (‘58).
LEIKSTJÓRINN og brautryðj-
andinn Edward Dmytryk, oft
kallaður „faðir rökkurmyndanna
(film noir)“, féll frá í byrjun júlí,
níræður að aldri. Á fjórða ára-
tugnum, þegar Bandariskar bíó-
myndir voru að ná þeirri yfir-
burðastöðu á markaðnum sem
þær hafa enn þann dag í dag,
voru glæpamyndir, hrollvekjur,
dramatískar, sögulegar stór-
myndir og spennumyndir mest
áberadi kvikmyndategunda -
genres. Við upphaf þess fimmta
voru vestrarnir hans Johns Ford,
dansa- og söngvamyndir Busby
Berkeleys og ærslagrínmyndir
Prestons Sturges þær sem troð-
fylltu bíóin um heimsbyggðina.
Seinni heimsstyrjöldin breytti
þessu sem flestu öðru. Stríðs-
myndir og myndir tengdar hern-
aði urðu áberandi ásamt þjóðfé-
lagslegum ádeilum og myndum
sem leituðu svara við áleitnum
samviskuspurningum þar sem
kjarni málsins var gjarnan nokk-
uð þungbúinn. Kíkt er á bak við
fínpússaða framhlið mannlifsins,
ofan í ruslakirnur sálarinnar,
„film noir“ kom fram á sjónar-
sviðið. Ein besta myndin sem gaf
þennan nýja tón var Crossfire,
(‘47). Tekin algjörlega að nætur-
lagi og almennt talin fyrsta
Hollywoodmyndin sem tók ein-
arðlega á kynþáttafordómum.
Hún hlaut fimm Óskarsverð-
launatilnefningar, m.a. sem besta
myndin, og skipaði Edward
Dmytryk á bekk með þeim bestu.
Fyrrum snúningastrákurinn hóf
sinn glæsta leikstjórnarferil sem
bæði var prýddur sigrum og
stráður þyrnum.
Dmytryk fæddist í Kanada
1908, fluttist til Kaliforníu þar
sem hann hóf störf í kvikmynda-
iðnaðinum sem sendisveinn hjá
Famous Players, sem síðar varð
Paramount. Vann sig hægt og
bítandi upp í stöðu klippara og
starfaði sem slíkur um árabil
með ieikstjórum á borð við Geor-
ge Cukor, en á þessum tímum
var samvinna þessara listgreina
injög náin. Dmytryk fékk loks að
spreyta sig í B-myndadeild Para-
mount og Columbia um og eftir
1940, án umtalsverðs árangurs
að undanskilinni hrollvekjunni
The Devil Commands, (‘41), með
Boris Karloff. Eftir að leiðin lá til
RKO fóru hjólin að snúast. Dmy-
tryk gerði Hitler’s Children árið
1942, ódýra áróðursmynd sem
sló í gegn og varð ein arðbærasta
myndin í sögu kvikmyndaversins.
Leikstjórinn hafði í nógu að snú-
ast hjá RKO næstu árin, einkum
við gerð ódýrra afþreyingar-
mynda sem nutu umtalsverðra
vinsælda. Sem fyrr segir var fiim
noir að verða til, uppspretta
þeirra mynda er ekki síst í saka-
málareyftirum Dashiells
Hammett og Raymonds
Chandler. Murder My Sweet,
(‘44), er einmitt byggð á hinni
frægu sögu Chandlers, Farewell
My Lovely. Myndin hlaut frá-
bæra dóma og aðsókn og Dick
Powell þótti óaðfinnanlegur Phil-
ip Marlowe. Næstu myndir Dmy-
tryks, Cornered, (‘46), Crossfire,
(‘47, ásamt Möltufálka Hustons,
Double Indemnity, (‘44), e. Billy
Wilder, Detour, (‘45), e. Edgar
Ulmer og The Big Sleep, (‘45), e.
Howard Hawks, festu rökkur-
myndina endanlega í sessi.
Crossfire er jafnan talin með
sígildum verkum kvikmyndasög-
unnar og ferill Dmytryks, sem
hlaut sína einu tilnefningu til
Óskarsverðlauna fyrir myndina,
var í hæðum þegar Óameríska
þingnefndin kallaði hann fyrir
sem vinstrisinna. Dmytryk neit-
aði að „nefna nöfn“ frammi fyrir
kommaveiðurunum, var rekinn
frá RKO (og Hollywood). Var
einn hinna kunnu bannlista-
manna, leikstjóra og rithöfunda,
sem jafnan hafa verið kallaðir
„Hollywood tugurinn - The
Hollywood 10“, og settist að á
Englandi. Þar gerði hann örfáar
Sígilt verk þar sem tekist er í ein-
lægni á við gyðingahatur, efni sem
hafði verið að mestu geymt í þögn-
inni. Þessi ódýra en eftirminnilega
mynd sannaði að lágstemmdar
spennumyndir eru kjörinn farvegur
fyrir slíka þjóðfélagsádeilu. Robert
Ryan fer á kostum sem geðtruflað-
ur hermaður sem myrðir mann af
gyðingaættum. Einn af félögum
hans liggur undir grun, annar er
myrtur. Dmytryk heldur spennu-
blöndnu andrúmslofti í hámarki frá
upphafi til enda og Robert Mitchum
og Robert Powell eru fimagóðir,
ásamt Ryan - sem hér var í sínu
fyrsta, stóra hlutverki. Gyðingahat-
rið fær hnitmiðað á baukinn undir
kraumandi yfirborði morðgátu.
UPPREISNIN Á CAINE - THE
CAINE MUTINY (‘54)
irkirk
Klassískt réttardrama upp úr leik-
riti og bók Herman Wouks. Segir
frá því þegar sjóliðsforingjar (Van
Johnson og Robert Francis) gera
myndir uns hann varð að halda
aftur heim árið 1951, til að end-
urnýja vegabréfíð. Þá hélt hann
á fund nefndarinnar, harðóá-
nægður með frammistöðu og al-
menna afstöðu vinstrimanna.
Varð fyrir miklum vonbrigðum
með framgöngu þeirra og taldi
þá örgustu hræsnara og
kjaftaska. Fékk uppreisn æru.
Dmytryk var einn þeirra bann-
færðu sem mæltu með því að Elia
Kazan yrði heiðraður af Kvik-
myndaakademíunni, fyrr á þessu
ári. I því samhengi rifjaði hann
upp viðskipti sín við nornaleitar-
menn Óamerísku nefndarinnar
við heimkomuna frá Englandi.
„Ég hata orðið frjálslynda meira
en nokkra aðra. Ég er sósíalisti,
ekki fijálslyndur. Þeir sem hjálp-
uppreisn gegn harðsvíruðum skip-
stjóra sínum (Bogart) og eru leiddir
fyrir herrétt. Sérlega áhugaverð
sviðsetning og spennandi, nær há-
marki þegar Bogart er leiddur til
vitnis í réttarsalnum. Þetta er ein af
hans bestu myndum en hann sýnir á
eftirminnilegan hátt hið snúna hug-
arástand skipstjórans. Frábærir
leikarar (Jose Ferrer, Lee Marvin,
Fred McMurray) í öðrum hlutverk-
um.
THE YOUNG LIONS (‘58)
irkiir'k
Sögufræg stórmynd með Marlon
Brando og Montgomery Clift,
tveimur af bestu leikurum aldarinn-
ar. Reyndar eru Dean Martin, Max-
imillian Schell og Lee Van Cleef
ekki sem verstir heldur í þessari
áhrifamiklu seinnastríðsmynd.
Martin og Clift leika bandaríska
hermenn en Brando og Schell sjá
um hlið Þjóðverjanna í óvenjulegri
og mannlegri sýn á hildarleikinn
þar sem ekki koma aðeins við sögu
mannraunir og djöfulskapur heldur
einnig ást og mannkærleikur.
Sæbjörn Valdimarsson
uðu mér í þrengingunum voru
víðsýnir repúblíkanar, ekki
demókratar, kommúnistar eða
vinstrimenn. Gagnrýnendur
hafa tönnlast á að ég hafi verið
búinn að tapa einhverju af hæfi-
leikunum þegar ég sneri aftur
heim en staðreyndin er sú að ég
var orðinn betri leikstjóri. Gerði
myndir á borð við The Caine
Mutiny og The Young Lions sem
ég tel miklu betri en Murder My
Sweet sem þeir hrúga á lofi“.
Auk þessara ágætismynda
gerði Dmytryk eftir heimkom-
una ofurvestrann Broken Lance,
(‘54), með Spencer Tracy;
Þrælastríðsdramað Raintree
Country, (‘57), sem var tíma-
frekt verk þar sem önnur
stjarna myndarinnar,
Montgomery Clift, var jafnan
drukkinn eða undir áhrifum eit-
urlyfja er líða tók á daginn.
Annars var leikstjórinn víðfræg-
ur fyrir fumlaus vinnubrögð og
skipulagningu sem gerði það að
verkum að hann lauk yfírleitt
við verk sín á undan áætlun og
undir kostnaði. Lenti í vandræð-
um með The Young Lions en
vissi það fyrir. „Ég sagði þeim
hjá Fox að hækka kostnaðará-
ætlunina þar sem ég var með
Monty Clift og Marlon Brando,
tvo verstu tímaþjófa Hollywood,
í leikhópnum. Það stóðst."
1964 lauk Dmytryk við The
Carpetbaggers sem gerð er eftir
reyfara Harolds Robbins um
Howard Hughes. Utkoman
merkilega svipmikil afþreying
með Alan Ladd í eftirminnileg-
um ham sem Hollywoodstjarnan,
fyrrum kúrekinn, Nevada Smith.
Næstu tíu árin lauk hann við sjö
myndir, allar vandvirknislegar
en auðgleymdar. Edward Dmy-
tryk hætti leikstjórn eftir The
Human Factor, (‘75), og sneri
sér að kennslu við kvikmynda-
deild Suður- Kaliforníuháskóla
og skrifaði fjölda bóka um kvik-
myndagerð auk bráðskemmti-
legrar ævisögu.
Sígild myndbönd
CROSSFIRE, (‘47)