Morgunblaðið - 16.07.1999, Blaðsíða 31
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 16. JÚLÍ 1999 31
UMRÆÐAN
Hallarekstur og
skuldasöfnun
Heildarskuldir Reykjavíkurborgar á árslokaverðlagi 1998
Ar
Peningaleg staða Reykjavíkurborgar á árslokaverðlagi 1998
6.000.0
í Kosningabaráttu
fyrir síðustu borgar-
stj órnarkosningar
lagði Ingibjörg S.
Gísladóttir, borgar-
stjóri, mikla áherslu á
hversu góður árangur
hefði náðst í fjármálum
borgarinnar. Þannig
sagði borgarstjóri t.d. í
auglýsingu, sem birtist
í byrjun apríl 1998:
„Við erum stolt af því
að hafa komið betra
lagi á fjármál borgar-
innar sem sést best á
því að undanfarin tvö
ár hefur rekstur borg-
arinnar verið hallalaus.
Skuldasöfnun hefur verið stöðvuð
og risna borgarinnar lækkuð.“
Arsreikningar Reykjavíkurborg-
ar fyrir árið 1998 sem borgarstjóm
afgreiddi nú í byrjun júlí leiðir ann-
að í ljós. Hallarekstur á borgarsjóði
hefur verið viðvarandi á undanförn-
um árum og skuldir borgarinnar
aukast jafnt og þétt. Það á bæði við
um skuldir borgarsjóðs og heildar-
skuldir borgarinnar, sem birtast í
svokölluðum samstæðureikningi og
sýnir að auki skuldir fyrirtækja
borgarinnar. Vegna bókhaldslegra
tilfærslna í stjómartíð R-listans
með stofnun Félagsbústaða hf. gef-
ur samanburður ekki rétta mynd
nema þegar samstæðureikningur er
skoðaður.
Viðvarandi halli
Víkjum nú nánar að hallarekstri
borgarsjóð. Á síðasta ári nam hall-
inn 1.350 mkr. þrátt fyrir að skatt-
tekjur að raungildi hefðu aukist
milli áranna 1997 og 1998 um 10%.
Á árinu 1996 var hallinn 1.613 mkr.
og raunverulegur halli ársins 1997
var 1.800 mkr. I reikningum þess
árs (þ.e. 1997) er sýndur afgangur
að upphæð 902 mkr.
Hvemig stendur á því?
Jú, skýringuna er að
finna í stofnun Félags-
bústaða hf. Það ár seldi
borgin sjálfri sér leigu-
íbúðir borgarinnar og
kom söluverðið inn í
reikning borgarsjóðs
sem fjárfestingartekj-
ur og reikningurinn
sýnir afgang. Fjármun-
ir vom færðir úr einum
vasa í annan. Rekstur
borgarsjóðs var eftir
sem áður svipaður og
hefði þessi tilfærsla
ekki verið gerð hefði
niðurstaðan sýnt halla
upp á 1.800 mkr. eins og áður sagði.
Borgarstjóri verður því að horfast í
augu við raunverulegan haUarekst-
ur á borgarsjóði á undanfömum ár-
um.
Reykjavíkurborg
Skuldum er safnað,
segir Inga Jóna
Þórðardóttir, á meðan
góðæri ríkir í landinu
og tekjur aukast.
Skatttekjur hækka
Á sama tíma og borgarsjóður er
rekinn með halla aukast skatttekjur
miðað við fast verðlag. Þannig hafa
skatttekjur borgarsjóðs aukist á
föstu verðlagi um 28% frá árinu
1994 og er þá búið að reikna frá
áhrif af auknum skatttekjum vegna
yfirfærslu grannskólans, sem kom
að fullu til framkvæmda á árinu
1997. Nú er það svo að skatttekjur
segja ekki alla söguna um þá pen-
inga sem borgaryfírvöld hafa milli
handanna því að þeir peningar sem
teknir eru úr rekstri fyrirtækja
borgarinnar inn í hinn almenna
rekstur eru bókfærðir sem tekjur á
rekstur málaflokka. Arðgreiðslur
fyrirtækja borgarinnar til borgar-
sjóðs námu á síðasta ári rúmlega
1.500 mkr. Ef þeirra greiðslna hefði
ekki notið við hefði hallinn verið
þeirri upphæð hærri.
Fyrirtæki blóðmjólkuð
Með stórauknum kröfum um
arðgreiðslur borgarfyrirtækja hef-
ur R-listinn gengið mjög nærri fyr-
irtækjunum. Á árinu 1998 var
hagnaður þeirra borgarfyrirtækja,
sem gert er að greiða arð í borgar-
sjóð, 920 mkr. en arðgreiðslur
þeirra námu 1.518 mkr. Eigið fé
fyrirtækjanna rýrnaði því um 598
mkr. á árinu vegna arðgreiðslna í
borgarsjóð. Með þessum hætti er
auðvitað ekki hægt að halda áfram
lengi. Ljóst er af ársreikningi
Reykjavíkurborgar að skatttekjur
duga ekki til að standa undir
rekstri borgarinnar. Til að standa
undir sívaxandi útgjöldum og
þenslu verður að ganga mjög nærri
fyrirtækjum borgarinnar, blóð-
mjólka þau og jafnframt að taka
meiri lán og auka þannig skuldim-
ar. Þannig er staðan á tímum góð-
æris og aukinna tekna - skuldum
er safnað.
Skuldir aukast
Borgarstjóri sagði Reykvíking-
um fyrir síðustu borgarstjórnar-
kosningar að skuldasöfnun hefði
verið stöðvuð. Hvað er hæft í því?
Skuldir borgarsjóðs hækkuðu um
830 mkr. á föstu verðlagi milli ára
1997 og 1998 og nema nú um
15.300 mkr. En vegna bókhaldstil-
færslna eins og fyrr greindi er
eðlilegra að skoða heildarskuldir
borgarinnar á samstæðureikningi.
Þá kemur í ljós að hækkun skulda
milli ára er tæpir sex milljarðar
króna, en af þeirri upphæð eru
þrír og hálfur milljarður vegna
Nesjavallavirkjunar. Þetta heitir á
máli borgarstjóra að stöðva
skuldasöfnun.
Peningaleg staða aldrei verri
En hver er raunveruleg staða
fjái-mála borgarinnar samkvæmt
nýsamþykktum ársreikningi 1998?
Mælikvarðinn sem sýnir getu til að
standa við greiðsluskuldbindingar
er kallaður peningaleg staða. Þá er
átt við peningalegar eignir, veltu-
fjármuni og langtímakröfur, að frá-
dregnum heildarskuldum. Þegar
þessi mælikvarði er skoðaður kem-
ur í ljós að peningaleg staða borgar-
innar hefur aldrei verið verri (sjá
mynd). Hún hefur hríðversnað á
undanförnum árum og er nú nei-
kvæð um sextán og hálfan milljarð
króna.
Óábyrg fjármálastjórn
Eftir að Ingibjörg S. Gísladóttir
tók við starfi borgarstjóra var því
fljótlega lýst yfir af hennar hálfu að
ekki kæmi til greina að greiða niður
þær skuldir sem stofnað hefði verið
til í valdatíð sjálfstæðismanna. Við
það hefur hún staðið. En ekki nóg
með það, heldur er hún búin að
bæta við tæpum tólf milljörðum
króna á sínum valdaferli. Skuldum
er safnað á meðan góðæri ríkir í
landinu og tekjur aukast. Það ber
ekki vott um ábyrga fjármálastjóm.
Mál er að linni. Það era hagsmunir
Reykvíkinga og hagsmunir framtíð-
ar skattgreiðenda að hér verði snúið
við blaði. Það væri hægt að gera
strax á þessu ári ef tekjur borgar-
innar verða meiri en áætlanir sýna.
Þann tekjuauka sem borgin þannig
hugsanlega fær á að nýta strax til
að greiða niður skuldir.
Höfundur er leiðtogi sjálfstæðis-
manna í borgarstjórn.
Inga Jóna
Þórðardóttir
Stóriðjustefnan og
vítin að varast
120 þúsund tonn. Samningnum við ís-
lenska jámblendifélagið um 3. ofn
verksmiðju þess fylgdu yfirlýsingar
um hagstætt orkuverð til 4. og 5. ofns
fyrirtækisins ef eigendur vildu í þá
ráðast. Með þessum vilyrðum hafa
Landsvirkjun og stjómvöld lýst sig
reiðubúin til samninga um afhend-
ingu á nálægt 2 teravattstundum af
raforku í viðbót.
SÚ SPURNING er
lítið rædd, hvort_ skyn-
samlegt sé fyi-ir Islend-
inga að binda meiri orku
en orðið er í álbræðslum
og öðrum þungaiðnaði.
Stjómvöld vilja sem
minnst fjalla um það
mál og hafa enga stefnu
markað til framtíðar um
orkubúskap lands-
manna. Nú eru hérlend-
is framleiddar um 7
teravattstundir af raf-
orku árlega, þar af fara
á bilinu 60-70% til stór-
iðju og fer hlutur henn-
ar ört hækkandi. í fyrra
seldi Landvirkjun 62%
af framleiðslu sinni til
stóriðjufyrirtækja en aðeins um þriðj-
ungur af heildartekjum fyrirtækisins
kom frá stóriðjunnni. Umreiknað á
kílówattstund greiddu stóriðjuverin á
árinu 1998 að meðaltali 0,88 krónur
fyrir hverja kílóvattstund en almenn-
ingsveitur 2,86 krónur. Þetta eru
ótrúlegar tölur og í því ljósi kannski
skiljanlegt að stjóm Landsvirkjunar
og iðnaðarráðuneytið grípi til þess
ráðs að lýsa orkusölusamninga við
stóriðjufyrirtækin viðskiptaleyndar-
mál.
Á sama tíma og ársreikningar
Landvirkjunar tala skýra máli um
þessi einstæðu viðskipti segir afkoma
stóriðjuveranna ekki síður fróðlega
sögu. ISAL skilaði til dæmis á árinu
1998 hagnaði sem nam 2.146 miljón-
um króna þrátt fyrir
mjög lágt verð á afurð-
um fyrirtækisins. Þetta
er sögð besta afkoma
ÍSAL frá upphafi. Frá
1985 hefur raforkuverð
til ISAL að drjúgum
hluta verið tengt mai-k-
aðsverði á áli. Slík teng-
ing orkuverðs og afurða-
verðs hefur verið tekin
upp sem meginregla í
orkusölusamningum
Landvirkjunar við stór-
iðjufyrirtækin með tU-
heyrandi sveiflum. Af-
koma ISAL undanfarið
sýnir Ijóslega hver fleyt-
ir rjómann af orkuvið-
skiptunum og segir þó
bókhaldslegt uppgjör þessa dóttur-
fyrirtækis Alusuisse engan veginn
alla sögu.
Falinn fórnarkostnaður
En það er fleira en viðskipti Land-
virkjunar við stóriðjufyrirtækin sem
draga þarf fram í dagsljósið. Stað-
bundin umhverfismengun frá málm-
bræðslunum og losun gróðurhúsaloft-
tegunda af þeirra völdum kemur
hvergi fram í talnalegu uppgjöri eða-
þjóðhagsreikningum. Hið sama á við
um umhverfisröskun af orkumann-
virkjum, virkjunum og raflínum. Sá
fómarkostnaður er ekki metinn til
fjár þótt augljóst sé að hann er til
staðar og í sumum tilvikum mikill.
Allur sá kostnaður sem unnt er að
Málmbræðslur
Stjórnvöld ættu nú
þegar, segjr Hjörleifur
Guttormsson, að leggja
á hilluna öll frekari
áform um stór-
iðjuframkvæmdir.
leggja á fjárhagslegt mat ætti að
liggja fyrir á undirbúningsstigi fram-
kvæmda og endurspeglast í söluverði
orkunnar. Þar fyrir utan geta komið
til huglægir þættir og fleiri atriði sem
erfitt er að meta til fjár en eiga engu
að síður að koma til álita og geta ráð-
ið úrslitum við mat á umhverfisáhrif-
um.
í þeim stóriðjusamningum sem
gerðir hafa verið undanfarin ár eru
margir þættir þar sem vikið hefur
verið frá alþjóðlegum lágmarkskröf-
um um mengunarvarnir og almenn-
ingur hefur verið sviptur lýðræðisleg-
um rétti til áhrifa. Þetta gerðist við
stækkun ISAL, undirbúning starfs-
leyfis fyrir Norðurál á Grandartanga
og verksmiðju íslenska járnblendifé-
lagsins. Þess utan fylgdu í kaupbæti
til fyrirtækjanna ívilnandi ákvæði um
frekari stækkun. Þannig hefur ÍSAL
starfsleyfi fyrir stækkun um 40 þús-
und tonn til viðbótar, og Norðurál um
Vilja menn ráðstafa
orkunni svona?
Ofangreindar þrjár málmbræðslur
era hver um sig smásmíði samanbor-
ið við ráðgerða álbræðslu á Reyðar-
firði. Áætlanir um hana miðast við
480 þúsund tonna ársframleiðslu sem
gert er ráð fyrir að náð verði í nokkr-
um áföngum. Til hennar þyrfti röskar
7 teravattstundir af raforku eða ívið
meira en nú er framleitt samanlagt í
öllum viriqunum á íslandi. Orka fjög-
urra virkjana af stærð Fljótsdals-
virkjunar nægðu ekki í þá hít. Við
arðsemisútreikninga vegna fjárfest-
inga skipta forsendur um endanlega
stærð miklu. Það era því ótæk vinnu-
brögð að líta ekki á málið í heild,
orkuþörf og ráðgerðar virkjanir sem
og losun mengunarefna frá verk-
smiðju miðað við áætlaða lokastærð
hennar.
Að mínu mati samræmist það ekki
langtímahagsmunum Islendinga að
binda meiri orku en þegar er orðið í
málmbræðslum. Orkulindir okkar eru
takmarkaðar og allri frekari bindingu
í stóriðju til langs tíma er teflt gegn
náttúra landsins og markmiðum um
sjálfbæra þróun hérlendis, þar á með-
al um mengunarlaust vetni sem orku-
gjafa.
Hvað um Kyótó-bókunina?
Staðbundin mengun verður óhjá-
kvæmilega mikil frá risaverksmiðju á
Reyðarfirði þótt beitt yrði fullkomn-
ustu tækni við mengunarvarnir. Að-
Hjörleifur
Guttormsson
stæður í lokuðum fii-ði era óheppileg-
ar fyrir stóriðju með tilliti til dreifing-
ar mengunarefna. Ef mörk fyrir ryk-
mengun væru 1 kg á framleitt tonn af
áli bærast til dæmis allt að 480 tonn
af ryki árlega frá verksmiðjunni auk
flúors og brennisteinssambanda.
Almennt nemur losun gróðurhúsa-
lofttegunda við álbræðslu um 2 tonn-
um (C02-ígildi) fyrir hvert framleitt
tonn af áli. 480 þúsund tonna ál-
bræðsla myndi því auka losun gróð-
urhúsalofttegunda hérlendis um nær
1 milljón tonna til viðbótar við núver-
andi 3 milljónir tonna í heildarlosun.
Með slíkri losun væra fokin út í veður
og vind þau mörk sem íslandi era
ætluð samkvæmt Kyótó-bókuninni.
Ekkert liggur fyrir um viðbrögð við
óskum íslenskra stjórnvalda um und-
anþágu frá Kyótó-bókuninni vegna
stóriðju hérlendis. Á meðan ekki hef-
ur verið á þá beiðni fallist ættu menn
að miða allar áætlanir við fyrirliggj-
andi mörk. I heildarsamhengi er hér
síst minna mál á ferðinni en spurn-
ingin um ráðstöfun orkulindanna og
einstakar virkjanir.
Ráðrúm þarf til stefnumörkunar
Stjórnvöld ættu nú þegar að leggja
á hilluna öll frekari áform um stór-
iðjuframkvæmdir þannig að ráðrúm
gefist til skynsamlegrar stefnumörk-
unar. Ekkert eitt málasvið klýfur
þjóðina svo n\jög í fylkingar nú um
stundir. Með þeim þjösnaskap sem
einkennir málsmeðferð þeirra sem
ráða ferðinni er borin von að sættir
geti tekist. Líta verður á alla þætti
málsins samtímis, þar á meðal orku-
stefnu, umhverfisvemd og alþjóðleg-
ar skuldbindingar. Byggðavandi
verður heldur ekki leystur með stór-
iðjuframkvæmdum og einnig í því
efni væri mönnum hollt að gefa sér
tíma til að líta fram á veginn.
Höfundur er fv. þingmaður Alþýðu-
bandnlagsins.
\